تازه‌ترین گزارش سازمان ملل در زمینه توسعه انسانی با استناد به شماری از معیارها و مقیاس‌ها در زمینه بهداشت، آموزش و محیط زیست، وضعیت ۱۹۳ کشور را بررسی کرده است. بر خلاف سال‌های گذشته، گزارش این بار، صرفاَ به ارزیابی پیشرفت‌ها و پسرفت‌ها در یک سال گذشته محدود نیست و یک بازه‌ی زمانی ۴۰ ساله را در برمی‌گیرد. در این راستا، وضعیت در ۱۳۵کشور که سازمان ملل اطلاعات و داده‌های کاملی از توسعه انسانی آنها در ۴۰ سال گذشته در اختیار دارد مورد مطالعه قرار گرفته است.

بنا به یافته‌های گزارش، عمر متوسط انسان‌ها در این ۱۳۵ کشور که سکونت‌گاه ۹۲ درصد جمعیت جهان هستند، به طور میانگین ۱۱ سال افزایش یافته و از ۵۹ سال به ۷۰ سال رسیده است. کشورهای عربی با رشدی معادل ۱۸ سال در زمینه امید به زندگی، بیشترین پیشرفت را داشته‌اند و کشورهای آفریقایی در جنوب منطقه صحرا در انتهای جدول قرار دارند. نروژ که در گزارش امسال هم برای هشتمین بار در رأس جدول توسعه انسانی جای گرفته، عمر متوسط شهروندانش به ۸۱ سال می‌رسد. زیمبابوه با ۴۷ سال جایگاه آخر را در جدول سازمان ملل به خود اختصاص داده است.

ایران بعد از آلبانی و بوسنی- هرزه‌گوین

شمار کودکان و نوجوانان جهان که دستکم ۸ سال به مدرسه می‌روند نیز، از ۵۵ درصد به ۷۰ درصد رسیده است و تولید ناخالص ملی سرانه نیز به ۱۰ هزار دلار بالغ شده است. در نروژ درآمد سرانه ۵۸۸۱۰ هزار دلار در سال است، در زیمبابوه اما به ۱۴۷ دلار هم نمی‌رسد. پس از نروژ استرالیا، نیوزلند، آمریکا و ایرلند قرار گرفته‌اند. آلمان در رده دهم قرار گرفته و در قعر جدول کنگو، بروندی و نیجر قبل از زیمبابوه ایستاده‌اند.

نام ایران در رده‌ی هفتم جدول توسعه انسانی سازمان ملل دیده می‌شود. حد متوسط عمر در ایران حدود ۷۲ سال ذکر شده، کودکان دستکم در سن ۷ سال و سه ماه به مدرسه می‌روند و تولید ناخالص ملی سرانه ۱۱۷۶۴ دلار است. ۶ کشور اوکراین، بوسنی‌هرزه‌گوین، آذربایجان، قزاقستان، روسیه و آلبانی جایگاهی بهتر دارند و قبل از ایران قرار گرفته‌اند.

پسرفت‌ها در کنار پیشرفت‌ها

گزارش توسعه انسانی از ۲۰ سال پیش توسط دفتر عمران و توسعه سازمان ملل تهیه و به‌طور سالانه منتشر می‌شود. برای تهیه‌ی گزارش تازه سازمان ملل سه شاخص تازه تعریف شده و در بررسی کشورها مورد توجه قرار گرفته‌اند: نابرابری در درون هر کشور، نابرابری جنسیتی و فقر چند بعدی. بر مبنای این شاخص‌ها شمار زیادی ازساکنان زمین گرچه در بالای خط فقر زندگی می‌کنند (زندگی با روزی یک و ۲۵ صدم دلار در روز) ، ولی لزوماَ به آموزش و بهداشت دسترسی ندارند.

گزارش سازمان ملل در کنار پیشرفت‌ در توسعه انسانی، از پسرفت‌ها در برخی از کشورها نیز حکایت دارد. برای مثال، در روسیه و برخی از کشورهای اروپای شرقی، مانند اوکراین و روسیه سفید یا در کشورهای آفریقایی لسوتو، آفریقای جنوبی، زامبیا، زیمبابوه و جمهوری کنگو میزان متوسط عمر نسبت به سال ۱۹۷۰ کاهش یافته است. گسترش و عدم کنترل کافی بیماری‌هایی مانند ایدز در این روند منفی در آفریقا نقشی محوری داشته است. در اروپای شرقی سخت‌ترشدن شرایط زندگی درگذار از کمونیسم و نیز گسترش ایدز به عنوان عوامل عمده توصیف شده‌اند.

نگاه متفاوت به توسعه انسانی

به گفته خانم فلاویا پانسییری که در تهیه گزارش نقشی محوری داشته، بهداشت، آموزش، امکان مشارکت دمکراتیک در روندهای سیاسی و اجتماعی و توزیع عادلانه ثروت حتی در وضعیتی که رشد اقتصادی کشورهای در حال توسعه چندان بالا نیست هم قابل دسترسی است. او در این ارتباط از ۱۰ کشوری یاد می‌کند که در ۴۰ سال گذشته بیشترین پیشرفت را در زمینه توسعه انسانی داشته‌اند، بی‌آن که لزوماَ رشد اقتصادی‌شان چندان چشمگیر باشد. ۱۰ کشور یادشده عبارتند از عمان، چین، نپال، اندونزی، عربستان سعودی، لائوس، تونس، کره‌جنوبی، الجزایر و مراکش. در میان این ۱۰ کشور تنها چین توسعه انسانی خود را بیش از همه مدیون یک رشد اقتصادی سریع و چشمگیر است. این کشور که اینک به لحاظ متوسط عمر شهروندانش در رده‌ی ۸۹ جدول توسعه انسانی ایستاده، از کشورهایی مانند جمهوری‌های سابق شوروی و حتی رومانی و ترکیه را نیز پیشی گرفته است.

بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل که روز پنجشنبه شخصاَ در معرفی گزارش امسال توسعه انسانی حضور داشت، گفت که «این گزارش نگاه ما به جهان را تغییر داده است.» بان تصریح کرد که گزارش حاکی از آن است که در توسعه انسانی معیار صرفاَ رشد اقتصادی نیست، بلکه بیش ازهمه کیفیت به کارگیری ثروت ملی نقشی تعیین‌کننده دارد.

گزارش سازمان ملل از توجه به پیامدهای بحران مالی اخیر بر زندگی شهروندان جهان نیز غافل نمانده و این ارزیابی را به دست می‌دهد: این واقعیت که بحران مالی دو سال گذشته به از دست رفتن ۳۴ میلیون محل اشتغال و رانده‌شدن ۶۴ میلیون نفر دیگر به زیر خط فقر منجر شده نشانه‌ی آن است که برخی از دستاوردها شکننده‌اند و هر لحظه می‌توانند در معرض تهدید قرار گیرند.

FW/MM