حجم گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر چنان افزایش یافته که هدف محدودساختن گرمایش زمین در سطح ۱،۵ درجه را هر چه بیشتر به زمانی دورتر پرتاب کرده است: احتمال دارد چند دهه دیگر حتی این مرز گرمایش را نیز پشت سر بگذاریم.

این، پیام کانون گزارش هیأت میا‌ن‌دولتی تغییرات آب‌وهوایی سازمان ملل متحد (IPCC) است که مورد تأیید نمایندگان ۱۹۵ کشور قرار گرفته و اکنون منتشر شده است. در حالی که امواج گرما و بارندگی‌های شدید طی چند هفته گذشته کشورهای ثروتمند و فقیر را درنوردیده و به رکورد بی‌سابقه رسیده است، گزارش این هیأت تمام دانش بشری در زمینه تغییرات اقلیمی را گردآوری کرده و با اتکا به بیش از ۱۴هزار پژوهش و مطالعه کارشناسان از سراسر جهان نتایج خود را منتشر کرده است.

این گزارش جهانی مبسوط‌ترین بررسی در نوع خود در این زمینه است. این تحلیل منتشرشده دانشمندان، بازتاب‌دهنده تصویری عقلایی از سیاره‌ای است که در کمتر از یک سده به دست انسان به شکلی اساسی در آن دخل و تصرف شده است.

والری ماسون-دلموت، یکی از رؤسای کارگروهی که این گزارش را تدوین کرده، می‌گوید، این گزارش "واکاوی واقعیت" امروز است.

انسان با سوزاندن مواد سوختی فسیلی و آزادشدن گازهای گلخانه‌ای، باعث افزایش گرمایش زمین به میزان ۱،۱ درجه‌ سانتی‌گراد شده است. بارندگی‌های غیرعادی، موج‌های گرما و خشکسالی، هم شدیدتر و هم دفعات آن بیشتر شده‌اند. از زمان آخرین گزارش مبسوط هيأت میان‌دولتی سازمان ملل در سال ۲۰۱۴، دانشمندان هر چه بیشتر اطمینان می‌یابند که تغییرات اقلیمی بر مقیاس و شدت جنگل‌سوزی‌ها، سیل‌ها و طوفان‌ها افزوده است.

سونیا سِنِویراتنه، دانشمند انستیتوی اتمسفر و آب‌وهوایی یا ETH در زوریخ و از نویسندگان این گزارش می‌گوید: «با نگاه به شناختی که امروز در رابطه با وضعیت غیرعادی اقلیمی به دست آورده‌ایم، به این نتیجه می‌رسم: ما در یک بحران اقلیمی به سر می‌بریم. ما واقعا دچار یک مشکل بسیار بزرگ هستیم.»

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

دگرگونی اقلیمی با چه سرعتی زمین را گرم می‌کند؟

رهبران کشورها در سال ۲۰۱۵ در یک روند پرچالش، خود را متعهد ساختند تا پایان سده حاضر گرمایش زمین را به زیر ۲درجه و در بهترین حالت زیر ۱،۵درجه سانتی‌گراد محدود نگاه دارند؛ تا با این اقدام مانع از تشدید وخامت اوضاع شوند.

این در حالی است که به گفته گروه پژوهشی "کلایمت اکشن تراکر" مستقر در آلمان، دولت‌ها هنوز سیاست‌هایی را پی می‌گیرند که به گرمایش ۳درجه‌ای زمین منجر خواهد شد. تمام سناریوهایی که گزارش جهانی اقلیمی مورد بررسی قرار داده، نشان می‌دهند که نمی‌توان در چند دهه به هدف ۱،۵ درجه دست یافت.

به گفته دانشمندان، در صورتی که با اقدامات سختگیرانه تلاش شود تا از آلودگی محیط زیست به طور اساسی کاسته شود، می‌توان این امید را داشت تا در پایان قرن جاری زمین‌گرمایی بار دیگر به پایین‌تر از سطح کنونی برسد. کربن‌زدایی سریع از اقتصاد جهانی، این معنا را نیز خواهد داشت که میزان قابل توجهی از دی‌اکسید کربن از اتمسفر مکیده شود. اما فن‌آوری این اقدام پرهزینه است و تاکنون هنوز مشخص نیست که با چه روشی می‌توان در این ابعاد بزرگ و ضرور عمل کند.

مالته ماینسهاوزن، دانشمند انستیتوی پژوهشی پیامدهای اقلیمی در پتسدام و از نویسندگان گزارش جهانی اقلیمی در این رابطه می‌گوید: «امروز اجتناب ورزیدن از تولید آلاینده‌ها ساده‌تر از زمانی است که پول زیادی برای مکیدن میزان زیادی از گازهای آلاینده در اتمسفر هزینه کنیم.» او می‌افزاید، آنچه امروز می‌توانیم به دست آوریم، بسیار ارزان‌تر از آن چیزی است که فردا باید هزینه‌ای گزاف برایش بپردازیم.

دگرگونی اقلیمی چه تأثیراتی بر سیاره ما خواهد گذاشت؟

بر اساس آخرین ارزیابی‌ها، با هر یک درجه افزایش گرمایش زمین، حدود ۷ درصد بر میزان بارندگی‌های سیل‌آسا در سطح جهانی افزوده خواهد شد؛ گردبادهای گرمسیری به بالاترین درجات به شدت ۴ و ۵ خواهند رسید و قاره آسیا بیش از پیش شاهد بارندگی‌های موسمی شدید خواهد بود. نویسندگان گزارش می‌گویند، با هر گامی که به سوی افزایش دمای جهان برمی‌داریم، دگرگونی‌های اقلیمی شدت بیشتری خواهند گرفت.

احتمال وقوع بارش‌های سیل‌آسایی که پیش از این هر ده سال یک بار رخ می‌دادند، هم‌اکنون ۳۰ درصد افزایش یافته است. اما یک افزایش دمای ۳درجه‌ای، دو یا حتی سه بار در ده سال رخ می‌دهند و۳۰ درصد آب بیشتری رها می‌شود. خشکسالی که در گذشته هر ده سال یک بار رخ می‌داد، چهار مرتبه در سال زمین را از حاصلخیزی خواهد انداخت. موج گرمایی که امروز ۲،۸ برابر محتمل‌تر است و یک درجه گرم‌تر از دوران پیش از انقلاب صنعتی است، احتمال وقوع‌اش ۹،۴ بار بیشتر و ۵ درجه گرم‌تر از آن دوران خواهد بود.

دمای بیشتر، ریسک بیشتری به همراه خواهد داشت. گزارش جهانی اقلیمی از این نقطه عزیمت می‌کند که موج‌های گرمایی که در گذشته هر ۵۰ سال یک بار در کشوری معین رخ می‌دادند، در دنیایی با افزایش دمای ۴ درجه در همان بازه زمانی می‌توانند ۳۹ بار رخ دهند. ورونیکا آیرینگ، پژوهشگر سیستم زمین در مرکز هوا و فضای آلمان و یکی از نویسندگان این گزارش در این باره می‌گوید: «این گزارش به وضوح نشان می‌دهد که هر چه سریع‌تر باید دست به اقدام زد.»

آیا چرخه معکوس بر سرعت گرمایش خواهد افزود؟

برخی دگرگونی‌های ناشی از تغییرات اقلیمی بر گرمایش زمین خواهند افزود. مواد کربنی طبیعی در اقیانوس‌ها کاهش خواهند یافت و در روی زمین با افزایش دمای سیاره تأثیر خود را از دست خواهند داد. در اثر دمای بالا، یخ‌های زمینی آب خواهند شد و میزان بالایی از گاز متان در اتمسفر رها می‌شود. برف‌ها و یخ‌هایی آب خواهند شد که تاکنون پوسته زمین را در برابر گرما خنک نگاه می‌داشته‌اند. این احتمال هست که قطب شمال تا پیش از سال ۲۰۵۰ دست‌کم یک بار به مدت یک ماه کاملا بدون دریای یخ شود.

از نظر دانش‌پژوهان، اما برای یک گرمایش فزاینده و اسفناک جهانی، صرفا آب شدن مناطق پوشیده از یخ کافی نیست؛ اگرچه این مسئله، مقابله با تغییرات اقلیمی را بسیار دشوارتر خواهد ساخت. گازهای آلاینده بیشتر مانند چرخه‌ معکوس عمل می‌کنند. با افزایش دما، دشوارتر می‌توان تأثیرات آن را پیش‌بینی کرد.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

علاوه بر این، فرایندهایی وجود دارند که دیگر نمی‌توان مانع از پیشروی آنها شد. انتظار می‌رود که سطح آب دریاها در قرن حاضر حدود نیم متر بالاتر برود. همین امروز نیز این روند به سیل‌های بیشتر و محتمل‌تر در بسیاری مناطق ساحلی انجامیده است. اما دانشمندان می‌گویند، به دلیل ناامنی‌ها در واکنش‌های سپر یخی زمین نسبت به گرمایش بیشتر، احتمال پیامدهای دهشتناک‌تری، مانند ارتفاع ۲ متری تا سال ۲۱۰۰ و ۵ متری سطح دریاها تا سال ۲۱۵۰ نیز وجود دارد.

به گفته داگلاس وگِنِر، دانش‌‌پژوه مرکز وگِنِر برای آب‌وهوا و تغییراتی جهانی در اتریش و از نویسندگان گزارش جهانی اقلیمی، با این حال اقداماتی هر اندازه کوچک در حفاظت اقلیمی می‌تواند کمک کند: «هر یک درجه یا یک دهم درجه افزایش دمایی که بتوان از آن اجتناب کرد، طبیعی است که از خطر وقوع رویدادهای شدید خواهد کاست. شاید این امر کمک کند که دیگر نباید سرمان را زیر برف کنیم.»

پایان انرژی‌های فسیلی

بزرگترین منشاء آلایندگی فضا را ذغال سنگ، نفت و گاز تشکیل می‌دهند. واژه "مواد سوختی فسیلی" را اما نمی‌توان در این گزارش فشرده ۴۳ صفحه‌ای در مورد نهادهای تصمیم‌گیر در حوزه سیاست یافت. این گزارش نخست از سوی دانشمندان نوشته شده و سپس سطر به سطر آن را نمایندگان دولت‌ها خوانده و باید تأیید می‌کرده‌اند.

ماینسهاوزن، دانشمند علوم اقلیمی در این رابطه می‌افزاید: «در سندی که از سوی دانش‌پژوهان تدوین شد، البته که به مواد فسیلی اشاره شده است.» اما نویسندگان گزارش هیأت میا‌ن‌دولتی تغییرات آب‌وهوایی اجازه ندارند در مورد نشست‌های محرمانه نظر خود را بیان دارند.

ماینسهاوزن می‌گوید: «حتی اگر برخی عبارت‌ها حذف شده‌اند، این کار بسیار بزرگی بوده است که در نهایت همه دولت‌ها بر سر آن توافق کرده‌اند. الان هیچ دولتی در جهان نیست که بتواند از این سند عقب بنشیند و بگوید، به آنچه که این هيأت در این گزارش نوشته است، باور ندارد.»

فردریکه اوتو، دانش‌پژوه علوم اقلیمی دانشگاه آکسفورد و از نویسندگان گزارش می‌گوید: «علم، خودبنیاد است و نمی‌توان در آن تزلزل ایجاد کرد.»

این گزارش هیأت میا‌ن‌دولتی تغییرات آب‌وهوایی، اولین گزارش از مجموع سه گزارش است و انتشار آن دو ماه پیش از اجلاس سران اقلیمی COP26 در بریتانیا صورت می‌گیرد. رهبران کشورهای جهان در این اجلاس در باره راه‌حل‌ها و نیز خروج از انرژی ذغال‌سنگی تا سال ۲۰۳۰ به بحث و گفت‌وگو خواهند نشست.

از سوی دیگر، اجلاس سران به این موضوع خواهد پرداخت که آیا کشورهای ثروتمند به وعده‌های خود در مورد کمک به کشورهای فقیرتر عمل خواهند کرد یا خیر. آنها وعده داده بودند تا سال ۲۰۲۰ در راستای تطبیق با تغییرات اقلیمی، سالیانه ۱۰۰ میلیارد دلار به کشورهای تنگدست بپردازند. تاکنون این وعده‌ها عملی نشده‌اند.