دولت عراق روز دوشنبه (۱۰ ژوئیه/ ۱۹ تیر) پیروزی بر ستیزه‌جویان "دولت اسلامی" (داعش) در موصل را رسما اعلام کرد. نخست‌وزیر این کشور همراه با سربازان عراقی در موصل پرچم عراق را به اهتزاز درآورد. حیدر عبادی یک روز پیش از آن به موصل رفته بود، اما ناگزیر شد اعلام رسمی پیروزی را به خاطر مقاومت‌ها‌ی پراکنده در کرانه غربی رود دجله به تعویق بیاندازد.

نیروهای عراقی حدود دو هفته پیش از این، همزمان با بازپس‌گیری مسجد نوری موصل "پایان خلافت داعش" را اعلام کرده بودند. مسجد نوری که حال ویرانه‌ای بیش از آن بر جا نمانده (نمایی از محوطه مسجد)، اهمیتی نمادین داشت: ابوبکر بغدادی، سرکرده‌ی گروه تروریستی "دولت اسلامی" در همین مسجد اعلام خلافت کرد.

نمایی دیگر از مسجد نوری؛ از گلدسته‌ی خمیده‌ی مشهور این مسجد که مردم محلی به آن "الحدباء" (خمیده) می‌گویند، هم تنها تلی از خاک و آجر باقی مانده است.

نبرد بر سر آزادسازی موصل نزدیک به ۹ ماه طول کشید. اوایل سال ۲۰۱۷ و در حالی که حدود سه ماه از حمله گسترده‌ی نیروهای عراقی می‌گذشت، اعلام شد که تروریست‌های "دولت اسلامی" از شرق این شهر تارانده شده‌اند. نبرد موصل علاوه بر ویرانی‌های گسترده، جان هزاران غیرنظامی را هم گرفت؛ صدها هزار نفر نیز آواره شدند.

سازمان عفو بین‌الملل همزمان با اعلام شکست داعش در موصل در گزارشی مستند از سنگین‌ترین جنایات علیه غیرنظامیان در عراق سخن گفته است. بر این اساس، جهادگرایان داعش در موصل صد‌ها نفر را کشته‌اند و از غیرنظامیان به‌عنوان سپر انسانی استفاده کرده‌اند. نیروهای عراقی هم به نقض حقوق بشر در متهم شده‌اند؛ از جمله این‌که در برخی مناطق پرجمعیت موصل از "سلاح‌هایی نادقیق" استفاده کرده‌اند. (تصویر: آوارگانی از موصل)

در کنار گزارش سازمان عفو بین‌الملل که روی دیگر سکه‌ی پیروزی در موصل را به تصویر می‌کشد، فراخوان اتحادیه‌ اروپا به "آشتی" هم نشانه‌ وجود نگرانی‌هایی از احتمال تسویه حساب‌های گروهی، فرقه‌ای یا مذهبی است.

نکته مسلم اما این است که ساکنان موصل، دومین شهر بزرگ عراق، تلاش خواهند کرد به زندگی عادی بازگردند، همان‌طور که ساکنان "حمام العلیل" (تصویر) تلاش کردند. حمام العلیل در جنوب موصل که به‌خاطر "چشمه‌های شفابخش" مشهور است، مدت‌ها در تصرف تروریست‌های "دولت اسلامی" بود. این شهر در نوامبر ۲۰۱۶ – حدود یک ماه پس از آغاز عملیات آزادسازی موصل – آزاد شد.

تلاش ساکنان موصل برای بازگشت به زندگی عادی، قطعه‌ای است از پازلی بزرگتر: بازگشت عراق به زندگی عادی. عراق همچنان درگیر گروه‌های تروریستی، از جمله "دولت اسلامی" است. اختلاف اکثریت شیعه با اقلیت سنی که در تثبیت داعش در این کشور بی‌تأثیر نبود هنوز حل نشده. در سال‌های اخیر مؤلفه‌های جدیدی از جمله شبه‌نظامیان شیعی به معادلات سیاسی این کشور اضافه شده‌اند. استقلال‌خواهی کردها نیز هست.

سرنوشت "دولت اسلامی" هم به نوعی با سرنوشت کانون‌های بحران در منطقه از جمله عراق و سوریه گره خورده است. از مدت‌ها پیش گفته می‌شد که رهبر این گروه تروریستی از موصل خارج شده و در منطقه‌ای در نزدیکی مرز سوریه و عراق پنهان شده است. روسیه چندی پیش اعلام کرد که نشستی با شرکت سران داعش را بمباران کرده و مشغول بررسی احتمال مرگ ابوبکر بغدادی در این حمله است.

تا کنون نه مسکو توانسته این احتمال را ثابت کند، نه نیروهای بومی و نه کشورهای غربی حاضر در ائتلاف ضد داعش. از طرفی مدرکی مستدل از زنده‌بودن سرکرده‌ "دولت اسلامی" هم در دست نیست. آخرین مدرکی که زنده‌بودن ابوبکر بغدادی را "ثابت می‌کند"، پیامی شنیداری منتسب به او مربوط به ماه‌های پایانی سال ۲۰۱۶ است.

با فرض برقراری تعادل سیاسی و غلبه بر جنگ قدرت و بی‌اثر کردن گروه‌های تروریستی، بازسازی ویرانی‌های گسترده‌ی عراق که خرابه‌های موصل نمونه‌ای کوچک از آن است، به سرمایه‌گذاری سنگین و شکیبایی نیاز دارد. فساد اداری را هم که مانعی سترگ در این مسیر است، نباید از نظر دور داشت.