محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه دولت روحانی بیست‌ودومین گزارش سه‌ماهه وزارتخانه تحت هدایت خود که در عین حال آخرین گزارش او به شمار می‌آید را به کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی تحویل داده است.

این گزارش سه‌ماهه که از آن به عنوان "گزارش برجام" یاد می‌شود، در ۲۶۴ صفحه تنظیم شده است. متن کامل این گزارش نیز در فضای مجازی منتشر شده است.

ظریف این گزارش را همراه با نامه خود به مجلس ارائه کرده است. در این نامه ظریف از «هشت سال ناسزا شنیدن، خون دل خوردن و دم برنیاوردن بر سر اتهاماتی ناروا" سخن گفته است. بنا بر ارزیابی "همشهری‌آنلاین" ظریف با ارسال این نامه با نمایندگان مجلس "اتمام حجت" کرده است.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

او تاکید کرده که این گزارش عملا با هدف تحویل مسئولیت به وزیر آتی این وزارتخانه تنظیم شده است. بنابراین گفته شده است که اتخاذ تصمیم نهایی و اجرایی کردن توافق هسته‌ای عملا برعهده دولت بعدی قرار دارد.

این در حالی است که حسن روحانی پیش از این، کسب توافق با کشورهای‌ذیربط در برجام را در دوره زمامداری خود محتمل اعلام کرده بود و عدم توافق را تلویحاَ به مخالفت‌ها در تهران مربوط دانسته بود: او یک هفته پیش در این باره گفت:«مسئله تحریم ... دست خودمان است T البته بخشی هم دست دیگران است اما اصل، ما هستیم. می‌توانیم همین هفته تصمیم بگیریم تمام کنیم و می‌تواند ماه‌ها ادامه پیدا کند که بحث دیگری است.»

در گزارش برجام چه آمده است؟

گزارش ۲۶۴ صفحه‌ای وزارت امور خارجه که روز دوشنبه ۲۱ تیر (۱۲ ژوئیه) توسط ظریف به رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی تحویل داده شده است، شامل ۱۴ بخش است.

بخش نخست آن، نگاهی دارد به مذاکرات برجام پیش از سال ۲۰۱۵ و رئوس توافق ایران با کشورهای پنج‌به‌اضافه‌یک. حتی جدولی از سانتریفوژهای در حال تولید و در حال نصب ایران، میزان غنی‌سازی اورانیوم نیز در دو بازه زمانی پیش از برجام و پس از تشدید و تجدید تحریم‌ها از سوی دولت ترامپ ارائه شده است.

در این گزارش به زمینه‌های ناظر بر کسب توافق بر سر مناقشه هسته‌ای با ایران اشاره رفته است. دستاوردهای اقتصادی ناشی از این توافق در سال‌های ۲۰۱۶ تا سال ۲۰۱۸ نیز به طور مختصر بیان شده است.

پس از آن، وزارت امور خارجه در گزارش سه‌ماهه خود نگاهی انداخته است به خروج آمریکا از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸ و تشدید و تجدید تحریم‌ها.

در گزارش وزارت امور خارجه از تلاش‌های سه کشور اروپایی (بریتانیا، آلمان و فرانسه) در همراهی با دو کشور دیگر ذیربط در توافق سال ۲۰۱۵ (روسیه و چین) برای نجات برجام به‌رغم خروج آمریکا سخن رفته و گفته شده است که تلاش‌کشورهای اروپایی نتیجه‌ای به همراه نداشته است.

پس از آن، به موضوع مذاکرات کمیسیون مشترک برجام در وین اشاره رفته است. مذاکراتی که از ماه آوریل سال جاری آغاز شده و شش دور از آن به پایان رسیده است.

در این بخش از گزارش، به الزام‌های ایران برای احیای برجام اشاره شده و همچنین تحریم‌هایی که قرار است با امضای این توافق لغو شوند نیز ارائه شده است.

گفته می‌شود که مجموعا ۱۰۰۰ قلم از تحریم‌های وضع شده علیه ایران لغو خواهند شد. پیش از آن، عباس عراقچی تعداد موارد تحریمی ایران را ۱۵۰۰ مورد اعلام کرده بود. برخی از مسئولان جمهوری اسلامی حتی از ۱۶۰۰ مورد تحریم سخن می‌گویند.

اعتراف به تاثیرات اقتصادی تحریم‌ها

وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در گزارش خود به پیامدها و تاثیرات زیانبار اقتصادی و مالی برخاسته از تحریم‌ها پرداخته است.

به عنوان نمونه در این گزارش آمده است که در بازه زمانی سه ساله ۹۷ تا ۹۹ جمهوری اسلامی در اثر تحریم‌ها و همچنین بحران برخاسته از شیوع کرونا مجموعا ۱۱۶ میلیارد دلار از درآمد نفتی قطعی خود را از دست داده است.

بر اساس ارزیابی وزارت امور خارجه ایران، بدون احتساب تاثیر کرونا بر کاهش صادرات نفتی ایران، درآمد نفتی جمهوری اسلامی طی سه سال گذشته (پس از خروج آمریکا در ادریبهشت سال ۹۷) حدود ۹۹ میلیارد دلار کاهش یافته است.

از سوی دیگر، گفته شده است که صادرات نفت خام ایران در سال ۹۹ به نازل‌ترین سطح خود از زمان انقلاب اسلامی رسیده است.

همین گزارش می‌افزاید که میانگین رشد اقتصاد غیرنفتی ایران در بازه زمانی سه ساله ۹۷ تا ۹۹ حدود شش دهم درصد بوده است. این در حالی است که هرگاه تحریم‌هایی علیه ایران پیش‌بینی نمی‌شد، میانگین نرخ رشد اقتصاد غیرنفتی ایران می‌توانست بالغ بر ۴ و یک دهم درصد گردد.

در گزارش سه‌ماهه وزارت امور خارجه آمده است که نرخ رشد اقتصادی ایران در مدت زمان یاد شده دو و هفت دهم درصد منفی بوده است. این در حالی است که در صورت عدم اعمال تحریم‌ها، نرخ رشد اقتصادی ایران می‌توانست در سال‌های ۹۷ تا ۹۹ بین ۳،۷ درصد و ۴ درصد نوسان کند.

میانگین تورم سالانه ایران در این سه سال حدود ۳۳ درصد اعلام شده است. وزارت امور خارجه مدعی است که در صورت آنکه اقتصاد ایران مورد تحریم واقع نمی‌شد، نرخ تورم می‌توانست ۱۱ درصد و نیم باشد.

در صورت توافق کدام تحریم‌ها لغو می‌شوند؟

اینکه تا لحظه ارائه این گزارش به مجلس توافقی بین ایران و دیگر کشورهای ذیربط در برجام امضا نشده است، به باور ظریف ناشی از "سنگ‌اندازی" و "برخورد جناحی" بوده است.

در بیست‌ودومین گزارش وزارت امور خارجه به کمیسیون امنیت ملی مجلس آمده است که در صورت کسب توافق مجموعه‌ای از تحریم‌های پیش‌بینی شده از سوی ترامپ لغو خواهند شد.

از جمله گفته شده است که اشخاص غیر آمریکایی که اقدام به فعالیت با ایران در عرصه‌های گوناگون اقتصادی و مالی بکنند، مشمول تحریم‌های آن کشور نخواهند شد.

تحرمی‌های مالی و بانکی: در صورت رفع این دسته از تحریم‌ها تراکنش‌های مالی و بانکی با دولت ایران و از جمله با بانک مرکزی این کشور و سایر موسسات مالی در ایران ممکن می‌گردد.

تحریم‌های مربوط به نفت، گاز و پتروشیمی: رفع این تحریم‌ها تولید، فروش، حمل و نقل، بازریابی و پالایش فرآورده‌های نفتی، پتروشیمی و گاز طبیعی ایران را فراهم می‌سازد و راه برای سرمایه‌گذاری در صنایع نفت و گاز ایران هموار خواهد کرد.

تحریم‌های مربوط به بیمه: خدمات مربوط به صدور بیمه‌نامه به‌ویژه در ارتباط با فعالیت‌های ایران در بخش انرژی، کشتیرانی، کشتی‌سازی ممکن می‌گردد.

تحریم‌های مربوط به کشتیرانی: رفع این تحریم‌ها امکان تولید و تملک کشتی‌ها را برای ایران فراهم خواهد ساخت. گفته شده است که رفع این تحریم‌ها همچنین بخش کشتی‌سازی و همچنین عاملیت اداره بنادر و از جمله خدمات بندری از قبیل سوخت‌رسانی، فروش و اجاره کشتی را نیز شامل خواهد شد.

تحریم‌های دیگر: در گزارش وزارت امور خارجه آمده است که تحریم‌های مربوط به فروش و عرضه طلا و سایر فلزات گران‌بها نیز لغو خواهند شد.

تحریم‌های ناظر بر فعالیت بخش خودروسازی، خرید و فروش نرم‌افزار، فلزات، منسوحات، ساخت‌وساز، خرید و فروش یا انتقال هواپیماهای مسافربری، فروش اقلام خوراکی و صادرات فرش به آمریکا نیز لغو می‌شوند.

از سوی دیگر گفته شده است که بخشی از تحریم‌های مربوط به بیت خامنه‌ای و همچنین تحریم‌های سپاه نیز لغو می‌شوند. روزنامه "اعتماد" از خروج سپاه از لیست سازمان‌های تروریستی نیز سخن گفته است.

نکته‌ای که در گزارش وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی همچنان ناروشن است این است که در صورت صحت داشتن توافق با آمریکا بر سر لغو تحریم‌های یاد شده، مانع یا موانع اصلی امضای این توافق‌نامه کدام بوده است؟

توصیه ظریف به دولت آینده

محمدجواد ظریف برجام را محصول مذاکره و دادوستد بین‌المللی دانسته است. گفته است که این توافق مثل هر توافق دیگری، "بی‌نقص" نیست و توافق "ایده‌آل" وجود ندارد.

توصیه کرده که از گرایش حداکثری در مذاکرات پرهیز شود. می‌گوید: «گرایش حداکثری تنها به مذاکرات فرسایشی و بی‌پایان می‌انجامد.»

ظریف در نامه‌ ضمیمه خود بر گزارش وزارت امور خارجه گفته است که دست‌یابی به توافق بر سر مناقشه هسته‌ای «نیازمند شهامت، ایثار و آمادگی برای هزینه [کردن] از آبرو» است.

به کانال اینستاگرام دویچه وله فارسی بپیوندید

می‌گوید: «منافع ملی و مصالح عالی مردم و کشور اقتضا می کند که سیاست خارجی صحنه دعوای سیاسی و جناحی داخلی نباشد.»

و دست آخر می‌گوید هرگاه "سنگ‌اندازی‌ها" نبود، این دولت و این وزارتخانه می‌توانست موفق عمل کند. او از «سراب طمع سرازیر شدن شرکت‌های غربی» سخن گفته و مدعی شده است که برخی از مسئولان با "خوش‌خیالی" خود در زمینه معامله با غرب "دوستان دوران سختی‌ها" را رنجانده‌اند.

اشاره ظریف به چین و به‌ویژه روسیه است. او بار دیگر به "برنامه ۲۵ ساله با چین و روابط راهبردی با روسیه" اشاره کرده و آن را از دستاوردهای آن وزارتخانه دانسته و گفته است که استفاده حداکثری از این دو توافق راهبری و همچنین استفاده از تعهدات کشورهای غربی در برجام می‌تواند "بستر" را برای آینده آماده سازد.