گشایش فضای سیاسی ایران در گرو «تعامل» یا «مطالبه»؟
۱۳۹۲ مهر ۲۳, سه‌شنبه
گروهی منتظرند تا ببینند مثلا در دوم آبان یا حول و حوش آن بازهم گروهی از زندانیان سیاسی آزاد خواهند شد؟ کسانی که در انتخابات شرکت کردند تا به هشت سال گذشته نه بگویند چشم‌انتظار رفع حصر مهدی کروبی، میرحسین موسوی و زهرا رهنورد هستند.
برخی اصولگرایان معتقدند که حصر این سه نفر «بی‌معنی و فاقد توجیه» است. در مقابل صادق لاریجانی ،رئیس قوه قضاییه امید «بازگشت» آن‌ها را «باطل» دانسته است و غلامحسین محسنی اژه‌ای گفته است که قرار نیست میرحسین موسوی و مهدی کروبی آزاد شوند.
در بر کدام پاشنه می‌چرخد؟ آیا حسن روحانی در وعده‌های انتخاباتی‌اش پیرامون عبور از فضای امنیتی و آزادی‌های سیاسی جدی است؟ اگر هست با چه پشتوانه‌ای می‌تواند این شعارها را عملی کند؟ نقش جامعه مدنی در این میان چیست؟
این پرسش‌ها را با مرتضی کاظمیان، فعال سیاسی و روزنامه‌نگار مقیم فرانسه در میان گذاشتیم.
به نظر مرتضی کاظمیان داوری در مورد میزان جدیت دولت آقای روحانی و مسئله آزادی زندانیان سیاسی و به طور مشخص رهبران و زندانیان جنبش سبز خیلی دشوار است.
او می‌گوید «قوه قضاییه و به‌ویژه رأس هرم دستگاه قضایی همچنان رویکردهای خودش را دارد. آقای آملی لاریجانی همچنان دارد فعالان مدنی و کسانی را که خواهان تغییرهستند تهدید می‌کند، و طبیعتاً تعامل آقای روحانی با دستگاه قضایی و به‌ویژه هسته‌ی مرکزی قدرت در جمهوری اسلامی، یعنی جایی که آیت‌الله خامنه‌ای به طور مشخص در آن حضور دارد، می‌تواند فرجام آزادی زندانیان را مشخص کند.»
میزان اعتماد خامنه‌ای به روحانی
مرتضی کاظمیان میزان اعتمادی را که حسن روحانی و وزارت اطلاعات او می‌توانند به آیت‌الله خامنه‌ای بدهند، مهم می‌داند. او می‌گوید: «چون آقای روحانی سال‌ها نماینده ایشان در شورای عالی امنیت ملی بوده، شاید بشود در یک روند میان مدت امیدوار بود که این تغییر صورت بگیرد. ولی متأسفانه رویکردهای تمامیت‌خواهانه‌ای که در بخش اقتدارگرای حاکمیت وجود دارد، همچنان به قوت خودش باقی‌ست و طبیعتاً از گشایش فضای سیاسی و از توسعه سیاسی استقبال نمی‌کنند.»
این فعال سیاسی بر اهمیت هشیاری و کنشگری جامعه مدنی اشاره می‌کند و می‌گوید: «من احساس خطر می‌کنم که کنشگران سیاسی در جامعه مدنی ایران دچار این شوک شوند که حالا با روی کارآمدن دولت بهبودخواه و اعتدال‌گرای روحانی، قرار است همه قفل‌ها به سرپنجه‌ی تدبیر این دولت و با کلیدی که آقای روحانی دارد باز شود و همه چیز پیش برود که این به نظر من خیلی دور از ذهن است.»
به باور او بدون حمایت جامعه مدنی هم حسن روحانی بی‌پشتوانه‌تر خواهد شد، هم "باندهای تمامیت‌خواه" اقتدارگرایی بیشتری پیشه خواهند کرد،شکست‌های بیشتری را متوجه آقای روحانی خواهند کرد و امتیاز بیشتری از وی خواهند گرفت. مگر اینکه خودشان را در برابر نیروی اجتماعی ببینند.»
عفو؟ آزادی کسانی که محکومیت‌شان تمام شده بود؟
در هفته‌های اخیر شاهد آزادی گروهی از زندانیان سیاسی بودیم که در اصل محکومیت‌شان به پایان رسیده بود. آیا به این زودی‌ها شاهد آزادی زندانیانی که دوره محکومیت‌شان تمام نشده و به جرائم سیاسی در زندان بسر می‌برند خواهیم بود؟ مرتضی کاظمیان نسبت به این روند خوشبین است
او می‌گوید:«به نظر می‌رسد فرایند خرداد ۹۲ حاصل تدبیر کانون مرکزی قدرت، واقع‌بینی آیت‌الله خامنه‌ای و تغییرخواهی اکثریت جامعه مدنی ایران بود. حاصل این تعامل دارد خودش را در حوزه‌ی آزادی زندانیان هم نشان می‌دهد. حالا البته در مقطع سفر آقای روحانی به سازمان ملل یک مرتبه شاهد آزادی فردی مثل خانم ستوده هستیم که حمایت حقوق‌بشری جهانی در موردش وجود دارد. یعنی برخی ملاحظات بین‌المللی هم رعایت می‌شود. من امیدوارم که رأس دستگاه قضایی ایران، کانون مرکزی قدرت، واقع‌بینی و تدبیر بیشتری پیشه کنند.»
این فعال سیاسی بر اهمیت و پیوند سیاست داخلی و خارجی تاکید می‌کند و می‌گوید: «حل و فصل بحران اقتصادی، حتی گفت و گو با طرف غربی در حوزه‌ی انرژی اتمی یا مذاکره با آمریکا، وقتی که در داخل کشور شکاف ملت و دولت کاهش پیدا کند، آشتی ملی باشد و مردم به حکومت اعتماد داشته باشند، خیلی راحت‌تر رخ خواهد داد.»
«اقتدارگرایان نگران از دست دادن اقتدار»
یکی از مطالباتی که از فردای انتخابات مطرح شد آزادی رهبران جنیش سبز بود. هنوز در برابر این خواست به شدت مقاومت می‌شود. نگرانی جناحی از حکومت که نمی‌خواهد میرحسین موسوی، مهدی کروبی، زهرا رهنورد و بسیاری از چهره‌های سیاسی مطرح دیگر آزاد شوند از چیست؟
آقای کاظمیان می‌گوید: «مشکل آن‌جاست که کانون مرکزی قدرت خودش را به‌جهت اجتماعی بی‌پشتوانه احساس می‌کند. البته اگر تدبیر و واقع‌بینی وجود داشته باشد، منطقاً باید گشایشی در فضای سیاسی ایجاد کنند. به‌هرحال با همدلی‌ای که ایجاد می‌شود و اعتمادی که جامعه در نتیجه آزادی رهبران جنبش سبز پیدا می‌کند، به گمان من حتی به نفع نه تنها دولت روحانی که برای تعامل با طرف غربی به نفع جمهوری اسلامی در کلیت آن است. چون به‌هرحال طرف غربی هم احساس می‌کند کسانی که برای گفت و گو آمده‌اند پشتوانه‌ی لایه‌های اجتماعی بیشتری را دارند و طبیعتاً با اعتنای بیشتربه گفت و گو برمی‌خیزد.»
صراحت حسن روحانی در بیان خواست‌ها
سخنان حسن روحانی در دانشگاه تهران به مناسبت آغاز سال تحصیلی روشن و صریح بود. او از مسئولان خواست که فضا را بیش ازاین امنیتی نکنند و «نفاق» نیافکنند.
مرتضی کاظمیان درباره «اعتماد به نفسی» که در سخنان روحانی ملموس بود می‌گوید: «به‌هرحال آقای روحانی خودش را ملزم به حمایت بخش مهمی از دانشجویان و جوانان می‌داند و از عمق تغییرخواهی و مطالبات دموکراتیک در جامعه مدنی ایران مطلع است. البته بخش دیگری از این صراحت لهجه به گمان من برمی‌گردد به اینکه آقای روحانی از تعامل خوبی با آیت‌الله خامنه‌ای برخوردار است و به گمان من این نوعی اعتماد به‌نفس به ایشان می‌دهد، او دارای رابطه‌ا‌ی دیرینه و طولانی با رهبری است که شاید در موقعیت دیگری یک رئيس جمهور اصلاح‌طلب دیگر نمی‌‌توانست داشته باشد.»