گشتی در شبکه‌ها: رفراندوم در عراق، التهاب در ایران و ترکیه
۱۳۹۶ مهر ۴, سه‌شنبه
موضوع همه‌پرسی استقلال کردستان عراق موضوعی نیست که تنها در اقلیم خودمختار کردستان عراق بماند. چنین احتمالی نیز نمی‌رفت.
اینکه این موضوع از اهمیتی منطقه‌ای و نیز بین‌المللی برخوردار است را می‌توان از اعلام نظرهای رسمی مسئولان کشورهای منطقه و همچنین از بیانیه‌های سیاسی قدرت‌های جهانی دریافت. اما صرف‌نظر از نگاه رسمی و سیاسی کشورهای همسایه به رفراندوم، جشن‌های خیابانی در سنندج و دیگر شهرهای کردنشین ایران پس از برگزاری این همه‌پرسی و رویکردهای متفاوت کاربران در شبکه‌های اجتماعی و تحلیلگران و صاحب‌نظران نشان از حساسیت موضوع در فراسوی مرزهای کردستان عراق دارد. و این تنها به آرا و عقاید اقلیت‌های کرد در کشورهای عراق، ایران، ترکیه و سوریه محدود نمی‌شود.
موضوع برگزاری رفراندوم استقلال در موزائيک قومی، زبانی، دینی و فرهنگی منطقه، موضوعی است حساس. گشت و گذاری در شبکه‌های اجتماعی حکایت از آن دارد که این موضوع از سوی کاربران با تب و تاب فراوان دنبال شده است. اگر شبکه توییتر عرصه‌ای برای اعلام نظرهای سریع و صریح کاربران بوده، بر روی شبکه تلگرام، نظرات جامع‌تر و مستدل‌تری منتشر شده است.
تهدید یا شانس
نسبت به موضوع رفراندوم و استقلال اقلیم خودمختار کردستان عراق دو رویکرد به‌شدت متفاوت در بین صاحب‌نظران و کاربران شبکه‌های اجتماعی مشاهده می‌شود. ترکیب نیرویی که پشت سر هر یک از این دو رویکرد صف‌کشی کرده است، بسیار متنوع و ناهمگن است.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
رفراندوم استقلال اقلیم خودمختار باعث شکاف در بین صفوف ناسیونالیست‌ها و ملی‌گرایان در ایران شده است. بخشی از ملی‌گرایان استقلال کردستان را به سود ایران ارزیابی می‌کنند و رؤیای پیوستن کردستان به خاک ایران را در سر می‌پرورانند و بخش دیگری آن را خطری جدی برای تمامیت ارضی کشور می‌دانند و نسبت به پیامدهای خونبار چنین اقدامی هشدار می‌دهند.
تکرار خطاهای محمدعلی جناح
سعید حجاریان، یکی از نظریه‌پردازان و اعضای دفتر مرکزی جبهه مشارکت، موضوع رفراندوم استقلال کردستان را با استقلال پاکستان مقایسه کرده و نسبت به پیامدهای ناروشن آن هشدار می‌دهد. به باور او، در کردستان عراق نیز همچون ماجرای استقلال پاکستان، اختلافات دینی و مذهبی نقشی مهم داشته‌اند.
حجاریان می‌نویسد: «در واقع رهبران اولیه پاکستان یعنی محمدعلی جناح، فاطمه جناح و اقبال لاهوری بی‌آنکه به عواقب عمل‌شان بیاندیشند، باعث جدایی جبهه اسلام از هندوستان شدند و در ادامه همین مسیر پاکستان نیز به دو بخش تقسیم شد و پاکستان شرقی (بنگلادش) نیز جداسری پیشه کرد.»
حجاریان برای مستدل کردن باور خود به تفاوت‌های بین طايفه، قوم و ملت می‌پردازد و مدعی می‌شود که گرایش به "دولت‌خواهی" در بین اقلیت‌های ساکن ایران تنها به کردها و ترک‌ها محدود می‌شود. او می‌نویسد: «به استناد تاریخ، بلوچ‌ها هیچ‌گاه از مرحله قوم فراتر نرفته‌اند چرا که هیچ‌گاه دولت نداشته‌اند؛ عرب‌ها نیز چنین بوده‌اند و دولت را تجربه نکرده‌اند. اما در مقابل دو قوم کرد و ترک در مقطعی از زمان صاحب دولت بوده‌اند، اولی دولت مهاباد به رهبری قاضی محمد و دومی فرقه دموکرات به رهبری جعفر پیشه‌وری.»
بیشتر بخوانید: ایران همه‌پرسی کردستان را "نامشروع و غیرقانونی" خواند
همچنین حمیدرضا جلایی‌پور، عضو شورای مرکزی جبهه مشارکت، فراخوان مسعود بارزانی به شرکت در همه‌پرسی استقلال را "مردم‌انگیزی" او می‌داند و آن را اقدامی برای فرار از بحران مشروعیتش ارزیابی می‌کند. جلایی‌پور درباره هزینه‌های رفراندوم استقلال کردستان چنین می‌نویسد: «ممکن است هزینه‌های ضد توسعه‌اش برای مردم کرد عراق در دهه‌های آینده روشن‌تر شود؛ ولی این برآورد در آینده به معنای این نخواهد بود که رفراندوم امروز [دوشنبه سوم مهرماه] کردهای عراق "کار مردم کرد" در عراق نبوده و فقط خطای پرهزینه پاپولیستی عشیره بارزانی بوده است.»
تولد ایران دوم
شماری از تحلیلگران برگزاری رفراندوم استقلال کردستان را به سود ایران ارزیابی می‌کنند. آن‌ها بر این باور هستند که وضعیت ایران را نباید در ارتباط با "مسئله کردها" با وضعیت کشورهای عراق و ترکیه مقایسه کرد.
یکی از این تحلیلگران احمد نقیبزاده، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران و از هواداران جریان موسوم به کارگزاران است.
نقیبزاده در یک یادداشت تلگرامی به پیوندهای عمیق و "ناگسستنی تاریخی و فرهنگی" ایرانیان و کردها اشاره می‌کند و معتقد است که ایران نباید پشت کردها را خالی کند.
نقیبزاده می‌نویسد: «اگر ترکیه و سوریه از سرافرازی کردها می‌ترسند، بگذار بترسند؛ اما من شاخه همخون خودم را رها نخواهم کرد. عراق هیچوقت یک دولت ملی نبوده است. مرزهایش استعماری است و ترکیب جمعیتش تصنعی است. نه تنها کردها هیچ ربطی به اعراب ندارند؛ بلکه اعراب سنی هم با شیعیان بیگانه‌اند.»
نقیبزاده تجزیه عراق را با کشورهای یوگسلاوی و چکسلواکی مقایسه می‌کند و معتقد است که نمی‌توان جلوی تجزیه این کشور را گرفت. او حتی یک گام فراتر رفته و تجزیه عراق را به سود ایران ارزیابی می‌کند و می‌نویسد: «منافع ملی ایران حکم می‌کند که عراق یک دولت مرکزی قدرتمند نداشته باشد و لذا عدم تمرکز و یا حتی تجزیه آن بیشتر در راستای منافع ماست. زیرا دولت‌های مرکزی آن جز به مدد خشونت عریان قادر به حفظ این مجموعه نامتجانس نبوده و نخواهد بود.»
بیشتر بخوانید: همه‌پرسی استقلال کردستان عراق و تشدید تهدیدهای اردوغان
نقیبزاده تشکیل کردستان مستقل را "تولد ایران دوم" می‌داند و می‌نویسد: «ای کردستان مستقل! چقدر من به تو نیازمند بودم. من که خواهری یا برادری در این منطقه پرآشوب ندارم و با تولد تو دیگر کسی از نوروز ما نمی‌ترسد. دیگر کسی ما را گبر و مجوس نخواهد نامید.»
همچنین داود هرمیداس باوند، تحلیلگر روابط بین‌الملل، در یادداشتی تحت عنوان "فقط نصیحت پدرانه" رویکرد مشابهی را در قبال رفراندوم و استقلال کردستان عراق دنبال می‌کند. به باور او نیز، وضعیت ایران با کشورهای عراق و ترکیه قابل مقایسه نیست و از این‌رو، ایران باید سیاست متفاوتی را در قبال استقلال کردستان دنبال کند.
هرمیداس باوند می‌نویسد: «استقلال کردها در درازمدت به نفع ایران است. کردستان عراق جزئی از ایران بوده؛ بخشی از این سرزمین‌ها از جمله دیاربکر و سلیمانیه در زمان شاه اسماعیل صفوی در جنگ چالدران از ایران جدا شد؛ اما این قرابت فرهنگ تا امروز ادامه دارد. کردها با ایران هموطن هستند و یک سرزمین دارند، ولی عراق و ترکیه به کردها چنین نگاهی ندارند. دولت ترکیه مدت‌ها به کردها "ترک‌های کوهستانی" می‌گفت.»
خطر تجزیه ایران
در مقابل، رویکردی انتقادی نسبت به تحولات اقلیم کردستان عراق را می‌توان دید. هوشنگ امیراحمدی، استاد دانشگاه در نیوجرسی آمریکا، در یادداشت تلگرامی خود نسبت به تجزیه عراق و دیگر کشورهای منطقه هشدار می‌دهد. امیراحمدی وضعیت حاکم بر ایران را شکننده ارزیابی می‌کند.
امیراحمدی می‌نویسد: «مشکل پیش‌رو، فقط کردها نخواهند بود؛ بلکه دیگر اقوام و اقلیت‌ها هم هستند. خاورمیانه هم اکنون به هم ریخته است. از این تاریخ به بعد، منطقه دستخوش همه نوع هرج و مرج و دعوا خواهد بود.»
امیراحمدی از "ایرانیان وطن‌پرست" می‌خواهد در وضعیت "آماده‌باش کامل" باشند. او به موازات پیش‌بینی تجزیه عراق مدعی است: «تجزیه سوریه و لیبی و یمن هم در راه است. ترکیه وضعیت بهتری دارد؛ اما دعوای دولت مرکزی با کردها حتما بالا می‌گیرد. ایران وضعیتی شکننده‌تر از ترکیه دارد.»
امیراحمدی حساسیت اوضاع ایران را در ارتباط با برجام و رویارویی با آمریکا و حضور ایران در سوریه و لبنان توضیح می‌دهد.
توجه به حقوق اقلیت‌ها
به موازات دو رویکرد متفاوت، موضوع حقوق شهروندی و توجه بیشتر به اقلیت‌های مذهبی، دینی، قومی و زبانی در ایران از جمله نکاتی است که تقریبا از سوی همه مطرح شده است.
کاربری با این پست به عدم توجه به مردم کردستان اشاره می‌کند:
سعید حجاریان نیز در یادداشت خود به تبعیض علیه اهل سنت می‌پردازد و می‌نویسد: «مشکل ما این است که نه در حد وزیر، نه در حد مدیر کل و نه در حد افسر ارشد به اهل سنت بها نداده‌ایم و آن‌ها را خودی فرض نکرده‌ایم. این مشکلات ...ممکن است به جایی ختم شوند که بعضی بگویند: این خانه چه زیباست، ولی خانه من نیست.»
کاربر دیگری حتی با زبان طنز از سیاست‌های تبعیض‌آمیز دولت در قبال اقلیت‌ها انتقاد می‌کند و می‌نویسد:
هوشنگ امیراحمدی و دیگر صاحب‌نظران نیز نسبت به پیامدهای ناشی از نادیده گرفتن حقوق اقلیت‌ها در ایران هشدار داده‌اند و متذکر شده‌اند که موضوع نه به رفراندوم ختم می‌شود و نه به اقلیم خودمختار کردستان عراق.