ایرج کابلی در همکاری با "شورای بازنگری خط فارسی" و با تدوین آثاری در زمینه بهبود شیوه نگارش خط، پیشنهادهای قابل اعتنایی را مطرح کرده بود. او مترجم شماری از آثار ادبی هم بود.
عکس: IRNA
تبلیغات
ایرج کابلی، نویسنده، مترجم، زبانشناس و شعرپژوه روز چهارشنبه، ۲۹ بهمن در سن ۸۲ سالگی چشم بر جهان فروبست.
ایرج کابلی سال ۱۳۱۷ در کرمان و در خانوادهای زرتشتی زاده شد. او از نسل دانشآموختگان دبیرستان البرز بود گرچه در دانشگاه معماری خواند، ولی مشغله فکری و هم و غم او زبان فارسی شد، چه در ترجمهها و در تامل در وضعیت خط فارسی و تلاش برای بهبود شیوه نگارش این خط. به خصوص تسلط او بر چند زبان، از جمله روسی و انگلیسی کمک میکرد که نظرات کارشناسانهاش محل اعتنا باشد.
کابلی بیش از ۱۰ اثر تالیف و ترجمه از خود برجای گذاشته و اثر آخر او که ترجمهای به نام سوگنامه از شعرهایِ آنّا آخماتُوا است به زودی منتشر خواهد شد.
به خصوص تألیفهای کابلی در باره زبان فارسی و نقش محوری او در ایجاد "شورای بازنگری در شیوه نگارش و خط فارسی" با همکاری احمد شاملو و شماری از صاحبنظران در این رشته نام کابلی را بیش از پیش به عرصه عمومی وارد کرد.
او در کتاب "وزن شناسی و عروض" شیوه نوینی برای تقطیع وزنهای عروضی ارائه کرد و کتابهای دیگر او مانند "راه نظم بندی"، "درست نویسی خط فارسی" و مجموعه پیشنهادهایی که با همکاری او در شورای بازنگری تدوین شد به رشته پیشنهادهایی برای اصلاحات در نوشتن خط فارسی منجر شدند. گرچه بخشی از این پیشنهادها بحثانگیز بودند، ولی بخشی هم کم و بیش در نگارش فارسی در رسانهها و در سطح عمومی راه یافتهاند یا مبنای شماری از توصیههایی شدهاند که فرهنگستان زبان فارسی در این راستا ارائه کرده است.
"کتاب دستور جامع زبان اوستا" که اخیرا" در تهران از سوی نشر فرهنگ معاصر انتشار یافت نیز از آخرین تلاشها و تاملات کابلی در حوزه مسائل زبانی است.
"تاریخ دنیای قدیم" اثر کورفکین، " آن روز میرسد" اثر میرزا ابراهیماف، "عملیات کنترل فکر" اثر والتر باوارد ،" گارد جوان" اثرِ فادهیف، "کشف خزرستان" اثرِلِف گومیلییوف، "یِوْگٍنی اُنهگین" و همکاری با احمد شاملو در برگرداندن رمان "دن آرام" اثر میخائیل شولوخف، از جمله کارهای کابلی در زمینه ترجمه هستند.
سوگنامه اثر آنّا آخماتُوا آخرین کار او در این زمینه است که به نوشته بیانیه کانون نویسندگان ایران قرار است به زودی منتشر شود.
کابلی از اعضای تاثیرگذار کانون نویسندگان ایران بود. این کانون در بیانیه خود به مناسبت خاموشی کابلی نوشته است: « کابلی از اعضای ثابت قدم کانون بود و همواره، حتی در شرایط بیماری، از همراهی و همکاری برای پیشبرد اهداف کانون دریغ نمی ورزید . او در انتخابات هیئت دبیران موقت در سال ۱۳۷۷ و انتخابات هیئت دبیران در دو مجمع عمومی سال های ۱۳۷۸ و ۱۳۸۰ به دبیری کانون برگزیده شد.»
واژههایی که با جمهوری اسلامی به ایران آمدند
در فرهنگ سیاسی جمهوری اسلامی میتوان واژهها و اصطلاحاتی یافت که یا پیش از آن در زبان فارسی وجود نداشتند، یا فراموش شده بودند ولی زنده شدند و در خدمت گفتمان و تبلیغات سیاسی قرار گرفتند و حتی بار معنایی جدیدی یافتند.
عکس: picture alliance/akg-images
طاغوت، مستضعف، مستکبر
در نخستین روزهای انقلاب اسلامی سه واژه طاغوت، مستضعف و مستکبر که در ادبیات اسلامی ریشه داشت وارد فرهنگ سیاسی ایران شد. معنی طاغوت، بت، هر معبود غیر از خدا است که به سران دوران پهلوی اطلاق شد. مستضعف نیز به معنی ضعیف شمرده شده و فرودستان بود. مستکبر به معنی آنکه از راه استثمار دیگران توانگر شده بود که به ثروتمندان و فرادستان اطلاق شد.
عکس: picture alliance/akg-images
منسی، خوف، بلاد اسلام، فشل
آیتالله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران اغلب در سخنرانیهایش از واژههایی استفاده میکرد که ریشه عربی داشتند و برای نسل امروز کمتر شناخته شده بودند. منسی (فراموش شده، غفلت شده)، خوف (ترس، ناراحتی)، بلاد اسلام (سرزمین اسلام، کشورهای اسلامی)، هجمه (یورش و حمله) و فشل (سست، کسل، بددل، ترسنده) از این دست واژهها بودند.
عکس: sarafsazan.com
تعامل
در سالهای اخیر واژه تعامل که به آن "کنش متقابل" نیز گفته میشود وارد فرهنگ سیاسی جمهوری اسلامی ایران شده است. اخیرا هم حسن روحانی، رئیس جمهور ایران از "تعاملهراسی" استفاده کرد و گفت: «تعامل هراسی غلط است، مذاکرههراسی غلط است، مفاهمههراسی غلط است، حتی آنی که رهبری نظام ترسیم فرمودهاند که تعبیرشان نرمش قهرمانانه بود، نرمش قهرمانانههراسی غلط است.»
عکس: Reuters/B. Smialowski/Pool
"رژیم اشغالگر قدس"
در ادبیات سیاسی جمهوری اسلامی ایران از عنوان رسمی دولت اسرائیل استفاده نمیشود، و به این منظور از "رژیم اشغالگر قدس" که همان کشور اسرائیل است، نام برده میشود.
عکس: picture-alliance/dpa
مفسد فیالارض
این عنوان اولین بار بعد از انقلاب توسط صادق خلخالی حاکم شرع دادگاه انقلاب برای بسیاری از مقامات رژیم پهلوی و اکثر اعضای خانوادهاش استفاده شد تا بتواند حکم اعدام غیابی صادر کرده یا کسانی را که دستگیر شده بودند اعدام کند. محاربه به معنای "جنگیدن" و افساد فیالارض به معنی "تباهکاری بر زمین" است. این اصطلاح در آیه ۳۳ سوره مائده آمده است
عکس: asriran.com
فتنه، ساکتان فتنه، کاسبان فتنه
فتنه واژهای است که تندروها به اعتراضات پس از انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۸۸ اطلاق کردند. آنها به کسانی در درون حکومت که حاضر نیستند این اعتراضات را محکوم کنند، "ساکتان قتنه" نام نهادهاند. کاسبان فتنه به افرادی گفته میشود که از آن برای ضربه زدن به رقیب سیاسی خود استفاده میکنند.
عکس: Getty Images
نرمش قهرمانانه
آیتالله خامنهای در ملاقات با فرماندهان سپاه گفت: «من مخالف حرکتهای صحیح دیپلماسی نیستم، بنده معتقدم به همان چیزی که سالها پیش نامگذاری شد به نرمش قهرمانانه.»
عکس: Isna
حصر
حصر خانگی به بازداشت خانگی مخالفان اطلاق میشود. آیتالله منتظری، مهدی کروبی، میرحسین موسوی و همسرانشان از شخصیتهای بازری هستند که در حصرخانگی قرار گرفتند.
عکس: Getty Images
منافق
واژه منافق به اعضای سازمان مجاهدین خلق ایران اطلاق میشود. این سازمان از نیروهای دخیل در پیروزی انقلاب اسلامی بود که پس از انقلاب در نبرد قدرت به درگیریهای خیابانی، خروج رهبران و نیروهای آن از ایران و استقرار در عراق کشیده شد.
عکس: irancima
تراکمفروشی
در ۲۵ سال گذشته واژه "تراکمفروشی" در ایران رایج شد. تراکمفروشی به صدور مجوزهای ساختمانی برای افزایش ظرفیت و طبقات از سوی شهرداریها اطلاق میشود.
عکس: IRNA
استکبار جهانی
استکبار جهانی به کشورهای قدرتمند جهان اطلاق میشود. درفرهنگ سیاسی ، واژگانی نظیر "استعمار" و "امپریالیسم" نیز در رساندن مفهوم فوق به کار میروند.
عکس: picture-alliance/dpa
خس و خاشاک
خس و خاشاک واژهای به معنای آشغال و خرده ریز است که پس از سخنرانی محمود احمدینژاد در جشن پیروزی خود در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸ به یک اصطلاح سیاسی در اشاره به معترضان به نتایج انتخابات ریاستجمهوری تبدیل شد. احمدینژاد در آن سخنرانی گفته بود: «در انتخابات ۴۰ میلیون نفر خودشان بازیگر اصلی و تعیینکننده اصلی بودند حالا ۴ تا "خس و خاشاک" در این گوشهها یک کاری میکنند.»
عکس: Atta Kenare/AFP/Getty Images
سربازان گمنام امام زمان
سربازان گمنام امام زمان به ماموران سازمان اطلاعاتی ایران اطلاق میشود. در پیش از انقلاب اسلامی سازمان اطلاعات و امنیت کشور "ساواک" نامیده میشد.
دلواپسان
نام همایشی بود که در تاریخ ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۳ در محل سفارت سابق آمریکا در تهران (مجتمع ۱۳ آبان) برگزار شد و محور آن نقد توافق هستهای ژنو بود. اکثر برگزارکنندگان همایش را حامیان دولت محمود احمدینژاد تشکیل میدادند.
عکس: mashreghnews
تهاجم فرهنگی
به معنی انتقال معانی میان نظامهای فرهنگی بدون رضایت یک نظام است.
عکس: Mehr
ام القری
اُمّالقُریٰ (به معنی مادر قریهها) نظریهایست که در دهه ۱۳۶۰ از سوی محمدجواد لاریجانی مطرح شد. بر اساس این نظریه جهان اسلام یک امت واحد و ملاک وحدت، رهبری آن است. اگر کشوری بتواند با تشکیل حکومت اسلامی سطح رهبری خود را از مرزهایش فراتر برد، در موقعیت امالقرای جهان اسلام قرار میگیرد. از نظر مبتکران این نظریه، ایران پس از انقلاب اسلامی در چنین جایگاهی قرار گرفته.
عکس: picture-alliance/dpa/Di Nolfi
غنیسازی
غنیسازی اورانیوم یکی از مراحل چرخه سوخت هستهای است. پس از آشکار شدن برنامه اتمی ایران، در سالهای اخیر رفع تحریمهای اقتصادی بیش از پیش به میزان غنیسازی اروانیوم پیوند خورد.