در نخستین ماه‌های سال ۱۳۸۸ خورشیدی بود که فوتبال ملی ایران در پی ناکامی‌های متعدد در راه رسیدن به جام جهانی ۲۰۱۰ آفریقای جنوبی، باز هم ساده‌ترین راه را برگزید و دست به تعویض مربی زد. هنگامی که تیم تحت رهبری علی دایی با باخت خانگی در ورزشگاه آزادی در برابر حریف دیرینه خود، عربستان سعودی، ضربه بازدارنده‌ی دیگری در راه رسیدن به آفریقای جنوبی دریافت کرد، آقای گل فوتبال ملی از سکانداری این تیم کنار گذاشته شد. مربیگری کمی بیش از دو ساله دایی بر تیم ملی که در ابتدای کار با واکنش‌های تندی علیه او همراه بود، با سکانداری افشین قطبی پایان یافت. قطبی در سال ۱۳۸۶ نیز یک بار و برای چند ساعت مربی تیم ملی اعلام شد اما بلافاصله از سوی فدراسیون فوتبال ایران نام دایی به‌عنوان مربی رسما منتشر شد. دوره ۱۵ روزه‌ی "گذار" از دایی به قطبی را نیز محمد مایلی‌کهن مربیگری کرد.

فشین قطبی که پس از جدایی از باشگاه پیروزی، از ایران خارج شده بود در اردیبهشت ۱۳۸۸ تیم ملی را تحویل گرفت. اما نوشداروی قطبی هم شفای تیم ملی نشد و ایران از رسیدن به جام جهانی ۲۰۱۰ باز ماند. محبوبیت قطبی در پی حضورش در مراسم تحلیف رئیس جمهوری اسلامی، در میان هوادارانی که از نتایج انتخابات ناراضی بودند، به شدت کاهش پیدا کرد. "امپراتور" البته پیش‌تر محبوبیت ورزشی خود را در پی کسب نتایج ضعیف در مقدماتی جام ملت‌های آسیا تا حد زیادی از دست داده بود.

بی‌برنامگی‌ها در فوتسال باشگاهی آسیا تا آستانه‌ی سلب میزبانی ایران پیش رفت. پس از یک بار تعطیلی رقابت‌های نخستین دوره قهرمانی فوتسال آسیا در اصفهان، به گزارش مسئولان ورزش اصفهان و فوتسال ایران، این رقابت‌ها ظاهرا به دلیل آسیب‌دیدن کفپوش سالن، بار دیگر در خطر تعطیلی قرار گرفت. این رقابت‌ها ابتدا قرار بود در تابستان گذشته انجام گیرد که به دلیل ناآرامی های سیاسی در ایران، تعطیل و به چهارم تا ۱۲ مارس سال ۲۰۱۰ (۱۳ تا ۲۱ اسفند) موکول شد. در محافل ورزشی ایران صحبت از این بود که به دلیل در پیش‌بودن راهپیمایی ۲۲، مسئولان منتظر پی‌آمد آن هستند که در صورت لزوم تعطیلی دوباره‌ی آن‌را به دلیل شرایط کفپوش تالار عنوان کنند.

در سال ۱۳۸۸ هم‌چنین صد سالگی فوتبال در ایران جشن گرفته شد. گزینش‌های هدفمند و گاها نادرست در این مراسم و پرداختن به دستاوردهای پس از انقلاب و به‌ویژه سال‌های اخیر، بازتاب رسانه‌ای سرد و عدم استقبال پیشکسوتان و دست‌اندرکاران، بخشی از حاشیه‌های فراوان این مراسم بودند.

فوتبال باشگاهی نیز سال پر تلاطمی را از سر گذراند. سالی که در آن اخبار بسیاری از تغییرات مکرر در سطح مدیریت‌ها و کادرهای فنی مطرح شد و تشت بسیاری از اختلافات داخلی از بام افتاد. شکستن طلسم تساوی در شهرآورد تهران، یکی از رویدادهای به‌یادماندنی بود. دربی سرخابی پس از ۶ سال تساوی، با نتیجه ۲ بر یک به پایان رسید. حتی پس از آن شایع شد که واکنش خشم‌آگین هواداران به نتایج تساوی «از پیش‌تعیین‌شده»، به‌ویژه در سال گذشته، دلیل پایان شهرآورد ۱۳۸۸ با نتیجه‌ای غیر تساوی بوده است.

فوتبال ایران در سال ۱۳۸۸ از مهم‌ترین بحران سیاسی تاریخ جمهوری اسلامی نیز در امان نماند. پیش از انتخابات ریاست جمهوری دهم و در زمان تبلیغات، سه نامزد رقیب محمود احمدی‌نژاد، هر یک کم و بیش، در سخنرانی‌ها، شعارها یا بیانیه‌های خود، از اهمیت مشارکت همگانی در عرصه‌ی ورزش سخن به میان آوردند.

میرحسین موسوی خواستار تغییر نگاه کلان به ورزش شد. ستاد مهدی کروبی، تلاش‌های او برای توسعه‌ی ورزش در مجلس ششم را ستود و محسن رضایی در نطق تلویزیونی خود بر ضرورت گسترش ورزش تاکید کرد.

پس از انتخابات نیز شکل‌گرفتن "سبزها" فوتبال ملی را با حاشیه‌هایی روبه‌رو کرد. مهدی مهدوی‌کیا، علی کریمی، حسین کعبی، جواد نکونام، مسعود شجاعی و محمد نصرتی بازیکنانی بودند که در بازی در برابر کره جنوبی با مچ‌بندهای سبز وارد زمین شدند. وحید هاشمیان نیز که روی نیمکت ذخیره‌ها نشسته بود، گفته شد که مچ‌بند به دست داشته است. هاشمیان، مهدوی‌کیا و علی کریمی، مدتی پس از انتخابات از تیم ملی خداحافظی کردند که برخی رسانه‌ها این خداحافظی را به اخراج محترمانه تعبیر نمودند. البته علی کریمی در آستانه بازی اخیر ایران با تایلند، از سوی افشین قطبی به تیم ملی فرا خوانده شد و با بازوبند کاپیتانی به میدان آمد.

ورزشی که بوی سیاست می‌دهد

بسیاری از کارشناسان دلیل عمده عدم موفقیت فوتبال ایران را «دخالت غیر ورزشی‌ها» می‌دانند. در این میان اشاره‌های جسته‌وگریخته‌ای نیز به رئیس پیشین سازمان تربیت‌بدنی، محمد علی آبادی می‌شود که از سازمان ورزش شهرداری تهران به همراه محمود احمدی‌نژاد به دولت آمده بود. در پی برکناری دایی از تیم ملی و گزینش محمد مایلی‌کهن نیز گفته شد که این دستور مستقیم احمدی‌نژاد به علی آبادی بوده و فدراسیون فوتبال نقشی در این تصمیم نداشته است.

از سوی دیگر و پیش از انتخابات ریاست جمهوری دهم، بحث اختلاس در سازمان تربیت بدنی، با شرکت یکی از «آقازاده»های ورزشی به نام «م ع» مطر ح شد. اختلاسی بین ۵ تا ۲۰ میلیارد تومان که در جریان آن پیمانکاران مرتبط با تربیت بدنی برای گرفتن پروژه‌های اجرایی دومین دوره بازی‌های کشورهای اسلامی، مراودات مالی با برخی مسئولان داشته‌اند. گفته شد که «م ع» همان محسن، پسر علی آبادی است. البته محسن علی‌آبادی بلافاصله این اتهام را رد کرد و آن‌را بهانه‌ای «سیاسی و انتخاباتی»، در مسیر تخریب پدرش خواند.

محمد دادکان، رئیس سابق فدراسیون فوتبال در برنامه‌ای تلویزیونی، نیز برکناری از سوی محمد علی آبادی را یکی از بزرگترین افتخارات زندگی خود برشمرد. امیر رضا خادم، پیشکسوت کشتی ایران، هم زمانی‌که تیم ملی کشتی با نتایج بسیار ضعیف از المپیک ۲۰۰۸ پکن به خانه بازگشت، «اشکال در مدیریت کلان ورزش» را دلیل این ناکامی‌ها خوانده بود. داریوش مصطفوی، رئیس پیشین فدراسیون فوتبال ایران و مدیرعامل سابق پرسپولیس نیز در مصاحبه با دویچه وله گفت: «امروز شما نمیتوانید منکر آن باشید که افرادی مانند من و دادکان بیرون گود هستند و افرادی در فدراسیون و یا مدیریت عامل باشگاهها –همه نه اما برخی از آنها− با لابیهای سیاسی انتخاب میشوند.»

یکی از خبرهای سیاسی-ورزشی در ماه‌های پایانی سال ۱۳۸۸ نیز، خبر برخی از رسانه‌های ورزشی ایران، از حضور پروین احمدی‌نژاد، عضو شورای شهر تهران و خواهر رئیس دولت جمهوری اسلامی، در ترکیب هیئت مدیره باشگاه پیروزی بود. البته انتخاب پروین احمدی‌نژاد واکنش یا بازتابی رسمی در بر نداشت اما رسانه‌ها نوشتند، او پیشنهاد کاشانی به سعیدلو بوده و ظاهرا حضور وی مورد موافقت رییس سازمان ورزش نیز قرار گرفته است و قرار است با وی مذاکره شود.

وزنه‌برداری

وزنه‌برداری ایران در سال ۱۳۸۸ یادآور رسوایی‌ها و ضعف مدیریتی‌ست که با نام "قوی‌ترین مرد جهان" گره خورده است. محسن داودی در رده نوجوانان، سعید علی حسینی، در رده فوق سنگین و رکورددار وزنه‌برداری جوانان جهان، امید ناییچ، ملی‌پوش ایرانی، رشید شریفی و انوش آرمک، از جمله دوپینگی‌های فدراسیون وزنه‌برداری ایران بودند که محدودیت‌ها و محرومیت‌هایی را برای وزنه‌برداری ایران در رقابت‌های بین‌المللی به ارمغان آوردند. پیش از این، اعلام دوپینگ ۹ وزنه‌بردار تیم ملی ایران در آستانه رقابت‌های جهانی ۲۰۰۶، به محرومیتی سنگین انجامیده بود. به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران، تکرار دوپینگ نائیچ، به محرومیت دائمی او به دلیل تکرار دوپینگ انجامید. ناییچ یکی از ۹ وزنه‌بردار ملی‌پوش دوپینگی در سال ۲۰۰۶ نیز بود.

در ادامه و با تشخیص کمیته‌فنی فدراسیون، حسین رضا‌زاده و کادر فنی تیم ملی (با مدیریت حسین رضازاده و مربیگری بهمن زارع و هادی پانزوان) به‌دلیل انجام دوپینگ برنامه‌ریزی‌شده برای ملی‌پوشان، مادام‌العمر از فعالیت حرفه‌ای در وزنه‌برداری محروم شدند. اما یک روز بعد، رضازاده از سمت مدیریت تیم‌های ملی به مدیریت فدراسیون (جای بهرام افشارزاده) ارتقا یافت.

قربانی‌خواندن سعید علی‌حسینی برای نجات فدراسیون وزنه‌برداری از محرومیت‌ها و کشمکش‌های لفظی عزیز علی‌حسینی، پدر او، و پاسخ‌های رضازاده و فدراسیون، از دیگر، از دیگر اتفاقات مهم در این رشته در سال ۱۳۸۸ بودند. عزیز حسینی، محرومیت وزنه‌بردارانی که در وزن رضازاده وزنه می‌زنند را "مشکوک" خوانده بود. در این وزن، پیش از علی‌حسینی، رشید شریفی محروم شده بود. در این میان، اصغر ابراهیمی ملی‌پوش ۹۴ کیلوگرم هم در بهمن‌ماه گفته بود: «مطمئن هستم هیچ‌کدام از این ورزشکاران دوپینگی نیستند و اسیر دست‌های پشت پرده شده‌اند.»

گسترش دامنه پناهندگی‌ها به ورزش

سال ۱۳۸۸، همچنین سالی بود که در ‌آن، از جمله، مینا علیزاده، یکی از اعضای تیم ملی قایقرانی بانوان ایران (در رشته دراگون بوت) که برای شرکت در ششمین دوره مسابقات قهرمانی جهان به جمهوری چک اعزام شده بود، به آلمان پناهنده شد. در سال ۱۳۸۶ نیز اخباری از پناهندگی زنان پاروزن ایرانی با ایالات متحده منتشر شده بود. البته پناهندگی‌ها تنها به ورزش‌ها محدود نشد و ورزشی‌نویسان نیز در میان فشارهای روزافزون فضای سیاسی در ایران، از این کشور خارج شدند.

به‌عنوان نمونه، محمد شادابی خبرنگار حوزه والیبال خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) که به عنوان خبرنگار همراه کاروان والیبال نوجوانان ایران، روادید سفر به ایتالیا را گرفته بود، دیگر به کشورش بازنگشت. مهدی رستمپور، مجری و کارشناس کشتی و وزنه‌برداری صدا و سیما و خبرنگار روزنامه خبر ورزشی، هم نام دیگری بود که رسانه‌ها از پناهندگی‌اش خبر دادند. موج پناهنگی در میان خبرنگاران، ورزشکاران، مجریان و هنرمندانی که با رسیدن به خارج از مرزها درخواست پناهندگی می‌کردند، به حدی بود که مسئولان ورزشی جمهوری اسلامی از کاراوان کاراته وثیقه‌های سنگین ۲۰۰ ملیونی اخذ کردند تا از بازگشت‌شان مطمئن شوند.

هواپیمای توپولوف که در ایران تا کنون جان بسیاری از شهروندان را گرفته، این بار سایه مرگ را بر سر اعضای تیم ملی نوجوانان جودو گستراند. تمام اعضای این تیم در ۱۵ ژوئیه ۲۰۰۹ (۲۴ تیر ۱۳۸۸) در سقوط هواپیما در مسیر ارمنستان جان باختند.

برخی رسانه‌ها چند روز پس از حادثه خبر دادند که سه‌تن از اعضای تیم به‌دلیل شرایط سنی با سه جودوکار دیگر تعویض بودند. بدین ترتیب نام سه‌تن در سیاهه کشته‌شدگان وجود داشت که شناسنامه‌هایشان باطل شده بود و مشخص نبود که پس از این چگونه ادامه حیات خواهند داد، و سه تن نیز کشته شده بودند که قرار نبود به مسابقات مجارستان اعزام شوند.

خبرهای خوش

البته در سال ۱۳۸۸ تنها اخبار بد در مورد ورزش ایران منتشر نشد. تیم فوتسال فولاد ماهان در نخستین جام باشگاهی فوتسال آسیا، قهرمان شد. تیم ملی کشتی فرنگی ایران در جام جهانی ۲۰۱۰ ارمنستان قهرمان و در رقابت‌های جهانی نایب قهرمان شد. فرنگی‌کاران هم‌چنین در مسابقات آسیایی تایلند در اردیبهشت‌ماه، برای ششمین بار قهرمان آسیا شدند. این سومین قهرمانی پیاپی کشتی‌گیران فرنگی‌کار ایرانی‌ست. آزادکاران ایران هم در رقابت‌های جهانی دانمارک روی سکوی سوم ایستادند و در جام جهانی کشتی آزاد در اسفند ماه دوم شدند.

بسکتبال نیز یکی از ورزش‌های خوش‌خبر سال ۱۳۸۸ بود. قهرمانی آسیا و راهیابی به جام جهانی ۲۰۱۰ ترکیه، از جمله موفقیت‌های این رشته هستند. در عرصه‌ی باشگاهی نیز مهرام دومین قهرمانی متوالی خود در جام باشگاه‌های غرب آسیا را جشن ‌گرفت و به‌عنوان نماینده اول غرب آسیا به جام باشگاه‌های قاره کهن راه یافت. ذوب آهن اصفهان نیز تیم سوم غرب آسیا شد. والیبال ایران نیز بر روی سکوی دوم آسیا ایستاد.

در تکدواندو، قهرمانی نوجوانان ایران در مسابقه‌های جهانی مکزیک رخ داد. سهمیه المپیک و دو مدال هم سهم زنان تکواندوکار ایرانی بود.

محمود احمدی‌نژاد، رئیس دولت دهم، از چند برابرشدن بودجه ورزش در سال ۱۳۸۹ سخن رانده است. به گفته فریدون شیبانی، کارشناس ورزشی، اما مشکل در ورزش ایران نه مشکل پول، که مشکل سوء مدیریت است و تزریق نقدینگی بیشتر به مجموعه‌ای که قبلا هم فقیر نبوده، کمکی به حل مشکلات نخواهد کرد.

[همکار ما، فرید اشرفیان درباره ورزش ایران در سال ۱۳۸۸ با فریدون شیبانی، کارشناس ورزشی، گفت‌وگو کرده است. این گفت‌وگو را از طریق لینک زیر بشنوید]

نویسنده: پارسا بیات

تحریریه: رضا نیکجو