پدر ویلهلم هاوف (Wilhelm Hauff) کارمند بلندپایه دولت بود. ۷ ساله بود که پدر را از دست داد و مادرش که بسیار مذهبی بود او را از ۱۵ سالگی به مدت سه سال برای ادامه تحصیل به یک صومعه سپرد.

۱۸ ساله بود که رشته الاهیات را در دانشگاه توبینگِن آغاز کرد و در ۲۲ سالگی در این رشته دکترا گرفت و برای گذران زندگی به عنوان معلم سرخانه به کار پرداخت و دو سال بعد برای تجربه‌اندوزی به شهرهای مختلف آلمان، فرانسه و ایتالیا سفر کرد. هنوز تحصیلات را به پایان نرسانده بود که دانشجویان، شعرهایش را می‌خواندند و میان علاقه‌مندان پخش می‌کردند.

۲۳ ساله بود که به تقلید از سبک یکی از نویسندگان اشرافی، اثر طنزآمیز "مردی در ماه" را نوشت که افزون بر هجو آن نویسنده اشرافی، انتقاد تندی به اوضاع نابسامان سیاسی روزگارش بود. اگرچه ویلهلم هاوف از نظر لحن و شیوه نگارش، پیرو سبک رمانتیسم بود، اما همواره با ترفندهای ادبی به انتقاد از اوضاع اجتماعی می‌پرداخت.

نمونه مشهورترین این ترفندها افسانه‌های به ظاهر شرقی او هستند که در سبک و سیاق داستان‌های هزار و یک‌شب نوشته شده‌اند و هاوف از طریق آن‌ها سانسور، دیکتاتوری والیان و پادشاهان و زیاده‌روی‌های اشراف در ریخت و پاش و دوری از زندگی عادی را به باد انتقاد می‌گیرد: «درشکه‌ها محموله‌های خوشگل و خوشمزه را زمین گذاشته و بانوان از پوست‌های حسادت‌برانگیز، یعنی پالتوهاشان بیرون خزیده و با چهره‌های رنگ و روغنی کفرآمیزشان، ردیف به ردیف نشسته بودند».

درحالی‌که کارشناسان ادبی آثار هاوف را جزو داستان‌های گذرای سرگرم‌کننده به شمار می‌آوردند، این آثار تا به امروز هم تجدید چاپ می‌شوند و بسیاری از آن‌ها درونمایه فیلم‌ها، اپراها و آثار نمایشی بوده‌اند.

ویلهلم هاوف در ۲۵ سالگی در زادگاهش درگذشت.