«شنوندگان عزیز و گرامی کشورهای دور...» این نخستین کلماتی بود که تئودور هویس، رئیس جمهوری وقت آلمان، در نطق خود به مناسبت آغاز کار دویچه وله در روز سوم ماه مه سال ۱۹۵۳ بر زبان راند و این رسانه برون‌مرزی با آن روی آنتن رفت. موضوع کار طبق آیین‌نامه آغازین این بود که این رسانه "به شنوندگان در خارج از کشور تصویری سیاسی، اقتصادی و فرهنگی از آلمان ارائه دهد". دویچه وله این وظیفه را به عنوان فرستنده رادیویی موج کوتاه، از شهر کلن و در گام نخست تنها به زبان آلمانی برای شنوندگانی از بسیاری نقاط جهان آغاز کرد. سال ۱۹۵۴ نخستین زبان‌های بیگانه اضافه شدند. ۱۹۹۲ تلویزیون آمد و پس از اندک زمانی آنلاین هم به آنها پیوست.

پتر لیمبورگ، مدیرعامل دویچه وله، ۶۵ سال پس از تأسیس این رسانه برون‌مرزی می‌گوید: «دویچه‌وله تغییر کرده و از فرستنده رادیویی موج کوتاه برای آلمانی‌های خارج از کشور، به رسانه‌ای بین‌المللی که به شکل دیجیتال و غیردیجیتال به ۳۰ زبان اطلاع‌رسانی می‌کند تبدیل شده است؛ رسانه‌ای که می‌کوشد تا در حد امکان صدایش را به مردم سراسر جهان برساند و اطلاعات را در سطح بین‌المللی به جاهایی ببرد که در آنها اطلاع‌رسانی با سانسور یا انسداد مواجه است. این بنیادی‌ترین دگرگونی در ۶۵ سال گذشته است».

گرچه به گفته لیمبورگ «کار در دوران موج کوتاه ساده‌تر بود و می‌شد به هر گوشه‌ای از جهان دسترسی پیدا کرد»، اما به باور او، بدون تغییرات سال‌های گذشته نیز دویچه‌وله به دستاوردهای کنونی‌اش نمی‌رسید. به گفته لیمبورگ، امروز پخش و ارائه برنامه‌ها بسیار دشوارتر است. هم‌زمان اما اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و شبکه شرکای رسانه‌ای دویچه‌وله، به نسبت گذشته به‌وضوح شانس دسترسی به مخاطبان بیشتر را به وجود آورده‌اند. مدیر عامل دویچه‌وله می‌گوید: «ما کماکان مجموعه‌ای از اخبار، گزارش‌های تحلیلی، پس‌زمینه‌ای و تأمل‌برانگیز را به مخاطب ارائه می‌دهیم، البته آنها را مدرن‌تر و بیش از پیش در هماهنگی با علائق مخاطبان مختلف و اغلب بسیار جوان‌مان عرضه می‌کنیم». لیمبورگ که از چهار سال و نیم پیش در رأس دویچه‌وله قرار گرفته می‌خواهد در جهت تقویت وزن و نفوذ بین‌المللی این رسانه حرکت کند.

روز سه‌شنبه (۵ ژوئن/ ۱۵ خرداد) جشن ۶۵ سالگی دویچه‌وله در مجلس نمایندگان آلمان (بوندس‌تاگ) برگزار می‌شود. در این مراسم مونیکا گروترز، مسئول امور فرهنگی دولت آلمان و شمار زیادی از نمایندگان فراکسیون‌های مختلف پارلمان این کشور حضور دارند. میهمان ویژه این برنامه آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان است که به همین مناسبت نطقی ایراد خواهد کرد. خانم مرکل از چند غرفه نیز بازدید کرده و با پروژه‌های روز دویچه‌وله، از جمله دستورالعملی ویدئویی به زبان روسی برای تشخیص اخبار جعلی، آشنا خواهد شد. سپس خانم گروترز در یک میزگرد در بحثی درباره آزادی مطبوعات و آزادی بیان شرکت خواهد کرد.

در متن نبرد نظام‌ها

آنچه مفهوم "فرستنده" در خود دارد، بسیار متنوع است: برنامه‌های تلویزیونی به چهار زبان، برنامه‌های مختلف صوتی و رادیویی و نیز عرضه آنلاین اخبار به ۳۰ زبان در کنار فعالیت‌های گسترده و گوناگون در شبکه‌های اجتماعی. تلفن‌های هوشمند به عنوان ابزار اصلی اهمیتی روزافزون می‌یابند و "شنوندگان" قدیم به "کاربران" امروز تبدیل شده‌اند.

آنچه کمتر کسی در آلمان از آن خبر دارد، نقش آکادمی دویچه وله است؛ سازمانی آلمانی برای مطالعات بین‌المللی رسانه‌ای که از سال ۱۹۶۵ میلادی هزاران نیروی متخصص عرصه‌های خبرنگاری را آموزش داده است. گاه حتی وزیران آلمانی در خارج از کشور با مقام‌های بلندپایه‌ای روبه‌رو می‌شوند که از تأثیر دویچه وله بر خود خبر می‌دهند.

هم‌زمان با ۶۵ سالگی دویچه وله برخی معضلات سیاسی بین‌المللی کماکان شبیه به دوران تولد این رسانه‌اند. باز هم سخن از جنگ سرد می‌رود و آزادی عقیده و بیان در سراسر جهان با مخاطرات جدی مواجه است. مدیر عامل دویچه‌وله می‌گوید: «وضعیت متلاطم‌تر شده. یعنی کار دویچه وله بیشتر شده است. ما باید اطلاع‌رسانی کنیم، رابطه ایجاد کنیم و ارزش‌ها را ارائه کنیم. چه آنچه می‌گذرد را "جنگ سرد" بنامیم چه "نظم چندقطبی جهانی"، در هر حال چالش‌ها از طریق تبلیغات، اخبار جعلی، مهاجرت، تغییرات اقلیمی و ترور رو به فزونی‌اند».

پتر لیمبورگ همچنین به مسدود کردن برنامه‌های دویچه‌وله در کشورهایی مانند چین و ایران اشاره می‌کند و می‌گوید: «این ما را نگران می‌کند، اما هم‌زمان نشان می‌دهد که کار ما بسیار پراهمیت است». امروز نبرد نظام‌ها و ایدئولوژی‌ها در جهان هم‌زمان رقابت برنامه‌های رسانه‌های بین‌المللی نیز محسوب می‌شود.

"تبادل نظر پیرامون فرهنگ‌ها، مذاهب و سنت‌ها"

در نظامنامه دویچه‌وله آمده است که کارکنان‌اش "کلید موفقیت" دویچه‌وله هستند. در هر دو مقر بن و برلین حدود ۳۴۰۰ نفر از حدود ۶۰ ملیت فعالیت می‌کنند. چنین تنوعی در یک مؤسسه در آلمان همانندی ندارد. شمار مقر خبرنگاران دویچه‌وله در آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین نیز در حال افزایش است. مدیرعامل دویچه وله می‌گوید: «این تنوع یک گنجینه و یکی از نقاط قوت دویچه‌وله است. ما از یکدیگر می‌آموزیم و می‌بینیم که از گذرگاه تبادل نظر پیرامون فرهنگ‌ها، مذاهب و سنت‌ها پدیده‌های جدید و خوبی می‌توانند به وجود بیایند. تمام اینها را ما بر بنیان قانون اساسی آزادی‌محور خود انجام می‌دهیم. برای من لذت بزرگی است که در اینجا با این همه همکار مختلف و الهام‌برانگیز کار کنم». از نظر لیمبورگ، دویچه‌وله «شاید مؤسسه‌ای نوخاسته نباشد، اما بی‌شک رسانه‌ای مدرن با همکارانی انعطاف‌پذیر و اهل آزمون است».

قهوه‌نوشی زیر درخت هاگنیا

بی‌تردید حتی نامدارترین چهره‌های دویچه‌وله در آلمان ناشناس می‌مانند. اما در "دوردست" فیدبک هست. این را ساندرا پترزمن، خبرنگاری با سال‌ها تجربه کاری در مناطق جنگی، در اریتره دریافت؛ زمانی که در سال ۲۰۰۰ میلادی در شاخ آفریقا به عنوان کارآموز همراه پزشکان یک سازمان امدادی بود. این کارشناس سیاسی ۴۵ ساله روایت می‌کند: «ما هنگام عصر از دهکده‌ای کوچک رد می‌شدیم؛ جایی که عده‌ای در زیر یک درخت خیره‌کننده هاگنیا دور یک رادیوی کوچک جمع شده بودند و داشتند به رادیوی دویچه‌وله گوش می‌دادند. من کلمه‌ای حتی از همکاران‌ام در بخش زبان امهری دویچه وله نمی‌فهمیدم، اما زمانی که به شنوندگان رادیو در زیر سایه هاگنیا گفتم که خبرنگار دویچه‌وله هستم، فورا به مراسم سنتی قهوه‌نوشی با طعم کُندر دعوت شدم».

خانم پترزمن بعدها چندین بار تجربه‌های مشابهی را در افغانستان داشت، «در دوردست‌ها و دهکده‌ها، جایی که آدم‌ها بدون تلویزیون زندگی می‌کنند و تشنه اطلاعات‌اند». او افسوس می‌خورد که دویچه‌وله در بیشتر زبان‌های خود با رادیو وداع کرده است. در دوران پادکست و فرآوردهای صوتی در شبکه‌های اجتماعی، توانایی‌های پیشین رادیو از رونق افتاده است.

موضوعات "حساس"

چنانچه امروز گذر کسی به عنوان خبرنگار دویچه‌وله و با میکروفون شاخص آن، به اردوگاه پناهجویان در اردن یا ترکیه بیفتد، سریعا شناخته می‌شود. و چنانچه جعفر عبدالکریم ۳۶ ساله، چهره سرشناس تلویزیون عربی دویچه‌وله، از خیابان‌های بیروت، اَمان یا قاهره بگذرد، جوان‌ها با شوق به سویش می‌آیند و با او حرف می‌زنند. برنامه "شباب تاک" او به موضوعاتی می‌پردازد که رسانه‌های ملی از پرداختن به آن اکراه دارند. او از این طریق توانسته است میلیون‌ها مخاطب جوان را به برنامه خود جذب کند.

مثالی دیگر: وقتی متن‌های آنلاین مثلا در بخش اردو، پشتو یا چینی بازدیدکننده زیادی در اینترنت پیدا می‌کند، موضوع مطالب معمولا به آزادی بیان، حقوق زنان، فساد مالی یا بهبود سیستم آموزشی برمی‌گردد. همچنین گزارش‌ها درباره سیاست دولت آلمان تحت رهبری آنگلا مرکل در دوران حاکمانی چون ترامپ و پوتین، توجه بسیاری از مخاطبان را به خود جلب می‌کند.

نوآور و ارزش‌محور

منازعه‌های سیاسی پیشین بر سر دویچه‌وله، وزن و نفوذ این رسانه برون‌مرزی را در بی‌ثباتی جهان امروز برای عرصه سیاست در آلمان روشن می‌کند. مجلس نمایندگان آلمان (بوندستاگ) اخیرا درباره کار دویچه‌وله به بحث و تبادل نظر پرداخت. ارزیابی پارلمان از اهمیت خاصی برخوردار است. از سال ۱۹۶۰ مصوبه‌ای موسوم به "قانون دویچه‌وله" فعالیت این رسانه را تضمین می‌کند. ارزیابی مارتین رابانوس، سیاستمدار عرصه رسانه‌ای از حزب سوسیال دموکرات آلمان، از دویچه‌وله به عنوان "رسانه جهانی"، مخالف چندانی نداشت. او گفت: «این مؤسسه اطلاع‌رسانی کرده و به جای اخبار جعلی فاکت‌ها را مطرح می‌کند؛ مستقل، نوآور، ارزش‌محور و صمیمی است».

دویچه‌وله هر هفته بیش از ۱۵۰ میلیون مخاطب دارد و ۹۶ درصد این مخاطبان در نظرسنجی‌های بین‌المللی اعتبار آن را بسیار بالا دانسته‌اند. شمار مخاطبان دویچه‌وله رو به فزونی است.

نویسنده: کریستف اشتراک (Christoph Strack)