در مسابقات المپیک ۲۰۱۶ ریو سرود ملی کشورهای شرکت‌کننده در مجموع ۳۰۶ بار به اجرا درآمد که ۱۷ مورد آن به سرود ملی آلمان برمی‌گشت؛ سرودی که ۱۷۵ سال از عمر پرفراز و نشیب شعر آن می‌گذرد.

شعر سرود ملی آلمان در روز ۲۶ اوت ۱۸۴۱ زیر عنوان "سرود آلمانی‌ها" خلق شد. سراینده‌ی این شعر آگوست هاینریش هوفمان بود که با نام هنری‌اش، هوفمان فون فالرزلبن شناخته ‌شده است. او این شعر را که سه بند دارد، بر اساس ملودی "ترانه قیصر"،ساخته یوزف هایدن سرود.

این سرود شش هفته بعد نیز برای نخستین بار در هامبورگ برای عموم اجرا شد. شعر این سرود سه بند دارد که بند سوم آن متن سرود ملی امروزی آلمان است. البته این سرود در دوران گوناگون تاریخی و جنگ‌های زیاد سیری پرتلاطم را طی کرده است.

"سرود آلمانی‌ها" در نیمه نخست قرن نوزدهم میلادی شکل گرفت، یعنی زمانی که هویت و خودآگاهی ملی چندانی در بین آلمانی‌ها وجود نداشت. در آن زمان چیرگی ناپلئون بر اروپا و پیامدهای قدرت‌گیری او بر تحولات تاریخی آلمان بیش از اندازه محسوس بود. "امپراتوری روم مقدس ملت آلمان" در اوایل قرن نوزدهم میلادی فرو پاشید. در بین سال‌های ۱۸۱۵ تا ۱۸۶۶ میلادی سرزمینی متحد به نام آلمان وجود نداشت، بلکه ده‌ها حکومت مستقل منطقه‌ای و دوک‌نشین در کنار هم وجود داشتند که الزاما در پی اتحاد و تأکید بر وجوه مشترکشان نبودند.

در سال ۱۹۴۰ میلادی و در پی خواست فرانسه مبنی بر شناخته شدن رود راین به عنوان مرز این کشور با مناطق آلمانی‌نشین بود که جنبش و روحیه‌ی ملی در بین آلمانی‌ها بیدار شد. خواست فرانسه به معنی از دست ‌رفتن مناطق الزاس و لوترینگن بود که در غرب رود راین قرار داشت.

عشق به میهن

چندی نگذشت که چندین سرود وطن‌خواهانه آلمان در اعتراض به خواست فرانسه شکل گرفتند. "سرود آلمانی‌ها" که هوفمان فون فالرزلبن سراینده‌ی آن است نیز با همین انگیزه خلق شده است. این شعر شاهدی است بر عشق هوفمان به میهنی که هنوز وجود نداشت. "آلمان، آلمان بالاتر از همه چیز" که نخستین مصرع این شعر است، فراخوانی است به همه آلمانی‌ها برای پدید آوردن قلمرویی که در آن ویژگی‌هایی مثبت چون حفاظت، برادری، همبستگی، دولتمندی و آزادی، انسان‌ها را به هم پیوند می‌دهد.

او با فراخوان خود انسان‌هایی را مخاطب قرار می‌دهد که در قلمرو زبان و فرهنگ آلمانی آن دوران زندگی می‌کنند؛ قلمرویی که او در شعرش به طور مشخص به آنها اشاره کرده است: "از رود ماس (واقع در هلند و بلژیک) تا رود نمان (واقع در شرق پروس و لیتوانی) و از رود آدیجه (واقع در شمال ایتالیا) تا تنگه بلت (واقع در دانمارک)".

"سرود آلمانی‌ها" در کنار بسیاری سروده‌های دیگر بر زبان‌ها جاری بود و به ویژه در بین سربازان ارتش آلمان در دوران جنگ جهانی اول بسیار محبوب بود. اما قیصرهای آلمان این سرود را بیش از اندازه جمهوری‌خواهانه می‌دانستند و مخالف آن به عنوان سرودی ملی بودند.

در سال ۱۹۲۲ در دوران جمهوری وایمار در آلمان بود که فریدریش ابرت، از حزب سوسیال دمکرات و اولین رئیس‌جمهور آلمان، این سرود را سرود رسمی آلمان اعلام کرد. در آن زمان بند دوم این شعر که در آن ویژگی‌ها و خصائص مثبت آلمانی‌ها برجسته و ستوده شده نیز خوانده می‌شد.

"دردسرآفرینی‌های" بند اول

بند اول "سرود آلمانی‌ها" در فراسوی مرزهای آلمان بارها و بارها تا اندازه‌‌ای سوء تعبیر شده و حتی گاه از لحاظ سیاسی مورد سوء استفاده قرار گرفته است. برخی منتقدان آن را نشانه‌ی تکبر، تهاجم‌گرایی و قدرت‌طلبی‌های آلمان تعبیر کرده‌اند.

ناسیونال سوسیالیست‌ها در دوران هیتلر در بروز چنین باورها و تعابیری تقصیر زیادی دارند. سروده‌ی هوفمان را می‌توان به بهترین شکل سوء تعبیر کرد و آن را در هماهنگی با ایدئولوژی "خون و خاک" و اندیشه‌ی توسعه‌طلبانه‌ا‌ی به کار بست که نازی‌ها داشتند.

درخور توجه آنکه این سرود در دوران "رایش سوم" نیز به عنوان سرودی ملی اجرا و خوانده می‌شد، البته تنها با بند اول شعر که پیشتر به مضمون آن اشاره شد.

رستاخیز از میان آوارها

در سال ۱۹۴۵ هنگامی که آلمان غرق خاکستر بود و متفقین پیروزمند خاک آن را میان خود تقسیم کرده بودند، وضعیت سیاسی این کشور به دورانی شبیه بود که "سرود آلمانی‌ها" آفریده شده بود. خواندن و اجرای "سرود آلمانی‌ها" حتی در مناطقی که تحت اشغال و کنترل نیروهای آمریکایی قرار داشت، برای مدتی ممنوع بود.

در سال ۱۹۴۹ آلمان شرقی سرود ملی خود را ساخت؛ "برخاسته از میان آوارها" عنوان این سرود ملی بود.

آلمان غربی اما در نخستین سال‌های پس از جنگ جهانی دوم بدون سرود ملی ماند. به همین خاطر هم در حین رویدادها و مناسبات رسمی سیاسی نیز فضاحت‌هایی به بار آمد. از جمله این که در حین یکی از سفرهای کنراد آدناوئر، نخستین صدراعظم آلمان، به آمریکا برای اینکه به خاطر حضور او قطعه‌ای اجرا شده باشد، یک ترانه کارناوال اجرا شد.

در سال ۱۹۵۲ بود که آدناوئر و تئودر هویس، رئیس‌جمهور وقت آلمان، پس از بحث‌ و کشمکش‌های فراوان سرانجام حرف خود را بر کرسی نشاندند و "سرود آلمانی‌ها" بار دیگر سرود رسمی آلمان شد. البته دولت آلمان در عین حال تأکید کرد که استفاده از شعر هوفمان، آنهم تنها بند سوم این شعر فقط در مراسم رسمی دولتی ممکن است.

اما پس از وحدت دو آلمان در سال ۱۹۹۰ هلموت کهل، صدراعظم، و ریشارد فون وایتسکر، رئیس‌جمهور وقت آلمان، اعلام کردند که "سرود آلمانی‌ها" با بند سوم شعر هوفمان به طور رسمی سرود ملی آلمان است. هوفمان در بند سوم سروده‌ی خود می‌گوید:

وحدت، حق و آزادی
برای سرزمین پدری، آلمان!
بیایید با هم به دنبال آن باشیم،
برادرانه با جان و دل
وحدت، حق و آزادی
دلیل خوشبختی است
شکوفا شو با درخشش این خوشبختی
شکوفا شو سرزمین پدری، آلمان!

ناگفته نماند که خواندن دو بند نخست شعر "سرود آلمانی‌ها" در آلمان امروزه جرم به حساب نمی‌آید، اما دو بند مزبور جزئی از سرود ملی آلمان محسوب نمی‌شود.