روز جهانی ایدز؛ نگاهی به فعالیت‌های سازمان چترا در ایران
۱۳۹۷ آذر ۱۰, شنبه
در ایران ۶۶ هزار نفر به بیماری ایدز مبتلا هستند. این آخرین آماری است که در رسانه‌های ایران در مورد بیماران ایدز کشور منتشر شده و آن را مسعود مردانی، دبیر علمی کنگره بین‌المللی ایدز، در تاریخ ۲۹ آبان (۲۰ نوامبر) در حاشیه سومین گردهمایی بین‌المللی و هفتمین سمینار سراسری ایدز اعلام کرده است.
مسعود مردانی از کاهش شمار بیماران ایدز در ایران نیز خبر داده و گفته که از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۷ موارد جدید ابتلا به ایدز ۳۴ درصد کم شده و در همین محدوده زمانی از مرگ و میر ناشی از ایدز در ایران هم ۳۸ درصد کاسته شده است. به گفته مردانی، هم اکنون آمار ابتلا به ایدز در بین زنان و مردان ایرانی تقریبا یکسان است، در حالی که تا ۲۰ سال پیش ۹۰ درصد مبتلایان به ایدز مردان بودند.
در سطح جهان هم در سال‌های اخیر از سرعت گسترش بیماری ایدز کاسته شده است. از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۷ موارد جدید ابتلا به ایدز در دنیا ۱۸ درصد کم شده است. طبق گزارش سازمان ملل در سال ۲۰۱۷ حدود ۳۶ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر به ویروس اچ‌آی‌وی مبتلا بودند که بیش از نیمی از آنها در شرق و جنوب آفریقا می‌زیستند. بیشترین موارد جدید ابتلا به این بیماری نیز در این کشورها بوده است.
یونیسف، سازمان کمک به کودکان وابسته به سازمان ملل نیز اعلام کرده که اگر تلاش بیشتری برای مبارزه با ایدز نشود، تا سال ۲۰۳۰ روزانه ۷۶ نوجوان ۱۰ تا ۱۹ ساله بر اثر پیامدهای بیماری ایدز می‌میرند.
تغییر اپیدمیولوژی ابتلا به ایدز در ایران
کارشناسان همچنین از تغییر الگوی انتقال ایدز در ایران سخن می‌گویند. در حالی که در گذشته بیشترین راه انتقال ایدز از طریق استفاده از سرنگ‌های آلوده به وسیله معتادان به مواد مخدر بود، اکنون تماس‌های جنسی است که راه ابتلا به این بیماری را می‌گشاید. داود یادگاری‌نیا، رئیس مرکز تحقیقات بیماری‌های عفونی و گرمسیری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، دوم آذر ماه (۲۳ نوامبر) ضمن بیان این مطلب گفت: «امروزه بیشترین موارد ابتلا و اشاعه از طریق تماس‌های جنسی خصوصا در خانم‌ها مشاهده می‌شود. همچنین پیدایش موارد جدید بیماری ایدز در نوزادان و انتقال آن از مادر به جنین الگوهای این بیماری را شدیدا تحت تاثیر قرار داده است.»
یادگاری‌نیا در حاشیه سومین گردهمایی بین‌المللی و هفتمین سمینار سراسری ایدز در ایران به خبرنگاران گفت که "با همکاری سازمان زندان‌ها و سازمان‌های مرتبط" شیوع ایدز از طریق سرنگ‌های آلوده محدود و کنترل شده است. او بهره‌مندی مبتلایان به ایدز از درمان‌های رایگان در کلینیک‌های مشاوره رفتاری را راه‌حلی مناسب برای مبتلایان و افراد مشکوک به بیماری و در معرض خطر دانست. یادگاری‌نیا به مراکز بهداشتی گوناگونی اشاره کرد که "تمامی خدمات را به افراد مبتلا و کاملا محرمانه و حتی اگر فردی به بیماری مبتلا نباشد و تنها می‌خواهد از آن مطمئن شود، را به رایگان انجام می دهند".
در دیگر کشورهای جهان هم دسترسی به مبتلایان به ایدز تا حدی آسان‌تر شده و انسان‌های کمتری به این بیماری دچار می‌شوند. اما به گفته سازمان ملل متحد، مبارزه با اپیدمی ایدز تنها وقتی می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد که "همه انسان‌ها از وضعیت خود با خبر باشند". از این رو سازمان ملل خواستار دسترسی راحت همه انسان‌های جهان به آزمایش ایدز شده است. در هماهنگی با شعار امسال سازمان ملل به مناسبت روز مبارزه با ایدز در اول دسامبر (۱۰ آذر) سازمان‌هایی که در زمینه شناسایی و درمان بیماران ایدز فعالیت می‌کنند شهروندان کشورهایشان را فرا می‌خوانند تا در تست ایدز شرکت کنند.
سازمان چترا؛ کمک به مبتلایان به اعتیاد و ایدز
هم اکنون در ایران در کنار سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی چند ان‌جی‌او در عرصه کمک به بیماران مبتلا به ایدز فعال هستند. از جمله این سازمان‌های غیر دولتی "پیام‌آوران همیاری" (چترا) است که از سال ۱۳۸۵ در زمینه کاهش آسیب، درمان و توانمندسازی در حیطه اعتیاد و ایدز فعالیت می‌کند. بنیانگذاران این سازمان دکتر فاطمه بهرام‌آبادیان، روانشناس، و دکتر محمدرضا سیدقاسمی، پزشک هستند. بیش از ۵۰۰ عضو فعال داوطلبانه با این سازمان همکاری می‌کنند.
دامنه فعالیت این سازمان غیر دولتی گسترده است. این سازمان در زمینه شناسایی مبتلایان به ایدز و پیگیری خدمات درمانی‌شان و حمایت از آنها در جامعه فعال است. چترا همچنین دوره‌های آموزشی و توانمندسازی هم ارائه می‌دهد.
دکتر فاطمه بهرام‌آبادیان در گفت‌وگو با دویچه وله فارسی به پرسش‌هایی در زمینه فعالیت‌های این سازمان غیر دولتی فعال در عرصه مقابله با ایدز در ایران پاسخ گفته است.
دویچه وله: خانم دکتر بهرام‌آبادیان، از آغاز تاسیس "چترا" چند نفر به شما مراجعه کرده‌اند و به چه تعداد خدمات رسانده‌اید؟
فاطمه بهرام‌آبادیان: آمار به این صورت نمی‌توانم به شما بدهم. ولی می‌توانم بگویم که "چترا" در طول سال گذشته روزانه به هزار نفر به شکل‌های مختلف خدمات ارائه داده و این ظرفیت را روز به روز افزایش می‌دهد تا بتواند تعداد بیشتری از افراد را پوشش دهد. ما تمرکز خدمات‌مان تا الان روی استان تهران و چند استان دیگر بوده، ولی چون در سطح کشور فعال هستیم، داریم خدمات‌مان را گسترده‌تر می‌کنیم تا در همه شهرها و استان‌ها بتوانیم این فعالیت‌ها را داشته باشیم.
فکر می‌کنید در مورد بیماران ایدز موفق هستید؟ کارتان به چه صورت پیش می‌رود؟
ایران یکی از موفق‌ترین کشورها در اجرای برنامه کاهش آسیب بوده است. یکی از اهداف برنامه کاهش آسیب شناسایی افراد اچ‌آی‌وی مثبت است. از آنجایی که اعتیاد تزریقی که منجر به اچ‌آی‌وی می‌شده در ایران بسیار زیاد بوده و یک زمانی بیشتر افراد مبتلای ما معتاد هم بودند، می‌توانم بگویم که برنامه خوب پیش رفته است. یعنی ما توانسته‌ایم در بخش کاهش آسیب این گروه را به نوعی مهار کنیم و این افراد بیایند در برنامه کاهش آسیب باشند و به همان نسبت شناسایی شوند و به همان نسبت تحت درمان باشند.
منتهی در خیلی از اخبار هم می‌خوانیم که کلا الگوی انتقال در کشور ما تغییر کرده و آن هم دلایل مختلفی دارد، که یکی به خاطر سن جوان جامعه ماست. در ضمن ایران در موقعیت استراتژیکی قرار دارد و در معرض ترانزیت‌های انواع مواد مخدر است که روی آن سرمایه‌گذاری می‌شود. دائما روی این بازار دارند کار می‌کنند. خود این‌ها، به نظر من، می‌تواند عوامل تسهیل‌کننده برای شرایط اچ‌آی‌وی ایدز را به وجود بیاورد.
اینکه ما چقدر موثر بوده‌ایم و چقدر برنامه‌ها موفق بوده، فکر می‌کنم در قسمت اولش خیلی خوب پیش رفته‌ایم و ایران خیلی موفق بوده و حرف برای گفتن داشته و دارد. در قسمت دوم که بحث تغییر الگو مطرح است، که از اعتیاد تزریقی به روابط جنسی است، فکر می‌کنم که ما جای کار زیاد داریم. خیلی کارها انجام شده و دارد می‌شود ولی همچنان ما جای کار داریم و یک عزم ملی خاصی هم می‌خواهد که بتوانیم این را هم مثل برنامه قبلی موفق پیش ببریم.
برای این تغییر الگویی که به وجود آمده چه کارهایی تا به حال انجام شده و چه کارهایی باید بشود؟
همین که الان امکان دسترسی افراد به آزمایش خیلی تسهیل شده در کشور ما، افراد می‌توانند به صورت رایگان مشاوره و آزمایش اچ‌آی‌وی را داشته باشند. در واقع خدمات درمان هم برای افراد مثبت رایگان است. و خیلی از پیگیری‌هایی که با خدمات مددکاری انجام می‌شود باز برای افراد رایگان است. یعنی سعی کرده‌اند کاری کنند که اگر فردی مبتلاست به این شکل کارش تسهیل شود.
در بخش آموزش و اطلاع‌رسانی هم ان‌جی‌اوهای زیادی فعال شده‌اند، خود وزارت بهداشت همکاری زیادی دارد برای اینکه ان‌جی‌اوها را تقویت کنند و این امکان را در اختیارشان بگذارند که روز به روز بیشتر در بین مردم نفوذ داشته باشند و این آموزش‌ها را منتقل کنند.
سازمان ملل امسال همه را تشویق به انجام آزمایش اچ‌آی‌وی می‌کند. در این باره می‌توانید توضیحی بدهید؟
شعار سازمان ملل هست "وضعیت خودت را بدان" که در ایران برای اینکه این بد تعبیر نشود آن را به شکل "من هم آزمایش اچ‌آی‌وی می‌دهم" ترجمه و به عنوان شعار سال اعلام کرده‌اند. موسسه "چترا" هم از چند سال پیش روی این شعار هم کمپین داشته و هم کار می‌کرده، از زمانی که ما "اتوبوس ایدز" را اجرا کردیم و این شعار را آنجا اعلام کردیم و افراد می‌آمدند و آزمایش می‌دادند و آزمایش دادن را خیلی عمومی کردیم.
امسال چه می‌کنید؟
ما کمپینی داریم که به مدت یک ماه، از اول آذر تا اول دی ماه است. ایستگاه‌های اطلاع‌رسانی و اتوبوس ایدز خواهیم داشت. پس از چند سال اتوبوس ایدز را فعال کردیم که هم به صورت ون و هم به شکل اتوبوس در پایتخت فعال خواهد شد. بدین ترتیب برنامه‌های اطلاع‌رسانی و کمپین را به گوش مردم می‌رسانیم و انتظار داریم که مشارکت هم بکنند.
چند سال پیش هم اتوبوس ایدز چترا ۲۰ شب در سطح شهر تهران و ۱۰ منطقه چرخید. در مناطق مختلف آدم‌ها می‌آمدند و صف می‌بستند برای اینکه آزمایش بدهند و خیلی خوب بود برای اینکه مردم مشارکت کردند. یعنی با تمام ترس‌ها و فکرهایی که می‌گوییم ممکن است داشته باشند، ولی مردم مراجعه می‌کردند. یعنی گاه می‌دیدیم ۵۰، ۶۰ نفر ایستاده بودند. عکس‌هایش موجود است که استقبال کردند. دوباره داریم این طرح را به شکل گسترده فعال می‌کنیم و امیدوارم بتوانیم بازخورد خوبی هم داشته باشیم.
شعار امسال سازمان ملل همه را فرا می‌خواند که این آزمایش را بدهند. در عین حال، برخی فکر می‌کنند که انتقال اچ‌آی‌وی از طریق رابطه دو جنس همسان صورت می‌گیرد. در نتیجه می‌گویند که چون چنین رابطه‌ای ندارند و مثلا رابطه‌‌شان در محدوده خانوادگی است، احتیاجی هم به چنین تستی ندارند. پاسخ شما چیست؟
می‌توانم از چند بعد به این پرسش جواب بدهم. یکی اینکه وقتی می‌گوییم من هم آزمایش اچ‌آی‌وی می‌دهم و این را در جامعه داریم گسترش می‌دهیم، به دلیل آن بحث انگ و تبعیضی است که وجود داشته، که همه نسبت به اچ‌آی‌وی ترس داشته باشند و از قضاوت دیگران که بگذریم، اول از همه خودشان روی خودشان قضاوت می‌کنند و ترس‌هایشان فعال می‌شود و نمی‌روند به سمت اینکه آزمایش بدهند.
دوم اینکه ما برای اینکه افراد نیایند فقط روی گروه خاصی قضاوت بکنند که اچ‌آی‌وی مختص آن گروه است و از ما دور است سعی کرده‌ایم اطلاع‌رسانی را بالا ببریم. من فکر می‌کنم با توجه به فرهنگی که در ایران هست، این دید که شما به آن اشاره کردید که اچ‌آی‌وی از طریق افراد همجنس منتقل می‌شود لزوما نیست. ولی این حالت وجود دارد که اچ‌آی‌وی از رابطه جنسی منتقل می‌شود پس شاید من که رابطه جنسی خارج از چارچوبی نداشته‌ام، لازم هم نیست خیلی از مراقبت‌ها را داشته باشم. شاید برای این هم افزایش اطلاع‌رسانی می‌شود. یعنی ما در این کمپین‌ها و برنامه‌های اطلاع‌رسانی که داریم تمام راه‌های انتقال را و تمام احتمالاتی را که یک نفر ممکن است در معرض این ویروس قرار بگیرد برای افراد می‌گوییم، برای اینکه کمک بکند که لزوما نرویم روی رابطه خارج از چارچوب و عرف و فکر نکنیم که صرفا یک رابطه به آن صورت باعث انتقال می‌شود. ممکن است راه دیگری هم باشد که با یک ندانستن و یک عدم مراقبت باعث انتقال بشود.
ضمن اینکه ممکن است حتی در محدوده یک خانواده هم انتقال اچ‌آی‌وی صورت بگیرد. چنانچه داشته‌ایم. اگر خانم یا آقایی مبتلا باشد و به همسرش نگوید، خودش می‌تواند باعث انتقال شود. پس نمی‌توانیم بگوییم که این موضوع لزوما در خارج از یک خانواده ممکن است اتفاق بیفتد. فکر می‌کنم اطلاعات همه باید بالا برود، به همان نسبت شناخت‌ها زیاد شود، که در روابط هم که بر اساس اعتماد و تعهد هست بتوانیم در نهایت کمک کنیم که اچ آی وی را به صفر برسانیم.
وقتی متوجه می‌شوید که کسی اچ‌آی‌وی مثبت است چه امکاناتی برای کمک دارید؟
کسی که مبتلا هست و پس از آزمایش‌های اولیه مطمئن شده که مبتلاست برای درمان رایگان ارجاع داده می‌شود. کنارش قطعا آزمایش‌های مختلفی را دارد و چک‌آپ‌های مختلفی شاید داشته باشد که معمولا مددکارهایی حضور دارند. ما جایی را داریم که همان "پازیتیو کلاب"های ما هستند که این پازیتیو کلاب‌ها از چند بعد بچه‌های مثبت را کمک و حمایت می‌کنند. یک بعد، درمانی است و یک بعدش هم حمایتی است که چه کاری می‌شود برای این فرد انجام بشود. یعنی این فرد در خانواده یا شرایط زندگی اجتماعی‌اش چه چیزهایی را نیاز دارد و چگونه یک مددکار می‌تواند او را کمک کند و یک مرحله جلوتر ببرد.
چه مشکلاتی هست که باید رفع شود؟ مثلا دسترسی به دارو با توجه به تحریم‌ها چگونه است یا بیشتر به پشتیبانی مردم نیاز هست؟
ما نگرانی زیاد داریم. چون تحریمی که اعمال می‌شود، تحریم برای مردم است. برخلاف اینکه شاید گفته شود که نه این طوری نیست. ولی مردم ما تحت فشار قرار می‌گیرند. چون دارو فقط یک شکل دارو نیست. برای انواع آزمایش‌ها و چک‌آپ‌های‌شان داروهای مختلفی را در سیستم نیاز داریم که ممکن است به دلیل تحریم‌ها در شرایطی گیر بکند. خوشبختانه کارهایی شده تا الان آنقدر مشکلی به وجود نیامده، ولی این نگرانی‌ها قطعا برای مردم وجود دارد.
خود این نگرانی‌ها، اصلا تحریم یک بعد روانی دارد. کسی که بیمار است در معرض آسیب قرار می‌گیرد. من فکر می‌کنم که در بعد کلان جامعه ایران هدف قرار گرفته است. جامعه از لحاظ روانی درگیر این مشکلات می‌شود. گروه‌هایی که بیشتر در معرض آسیب هستند در این زمان‌ها شکننده‌تر هم می‌شوند. اگر من مبتلا هستم و دارو دریافت می‌کنم، قطعا نگرانی‌ام زیاد می‌شود که اگر این دارو قطع شود من چه کار کنم. حالا حتی اگر هم سیستم دارد تلاش می‌کند که این داروها قطع نشود. ما این مسئله را داریم و این با هر مریضی وارد بدنه مردم ما شده؛ یعنی سرطان دارند یا اچ‌آی‌وی یا هر بیماری دیگری. من فکر می‌کنم این به پیکره جامعه ما وارد شده که واقعا جامعه بین‌المللی باید خیلی قوی‌تر آن حس بودن خودش را نشان بدهد.
در عین حال، فکر می‌کنم که نیاز هست مردم‌مان بیش از پیش کنار ان‌جی‌اوهایی مثل ما باشند، برای اینکه جدا از ساختار دولتی و اتوماسیون‌ها و بوروکراسی‌هایی که وجود دارد، مردم با همدیگر می‌توانند در ابعاد محلی و منطقه‌ای خیلی موثرتر باشند، این در تمام دنیا ثابت شده است. هرچقدر مردم بتوانند این زنجیره‌ها را شکل دهند و خودشان برای برنامه‌های اینجوری، مخصوصا برنامه‌ای مثل اچ‌آی‌وی ایدز مشارکت کنند، می‌توانیم برنامه موفقی را داشته باشیم و در نهایت آن هدف به صفر رساندن اچ‌آی‌وی محقق بشود.
هر کسی می‌تواند برگه‌ای را بنویسد که من هم آزمایش اچ‌آی‌وی می‌دهم، عکسی بگیرد یا فیلمی از خودش تهیه کند و این را در جامعه گسترش بدهیم. این از سیستم بهداشتی ما شروع شده و این سیستم به این کمپین خیلی خوب جواب داده و حالا ما منتظریم ببینیم مردم چگونه جواب می‌دهند. امیدوارم خیلی‌ها مشارکت کنند، هنرمندان، ورزشکاران و در واقع کسانی که مردم دوست‌شان دارند و قلب‌شان برایشان می‌تپد. همانقدر که آنها بایستند فکر می‌کنم بقیه هم می‌آیند پای کار و می‌توانیم به این هدف برسیم.