سه کشور اروپایی طرف قرارداد هسته‌ای با جمهوری اسلامی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) پس از خروج آمریکا از این توافق و بازگشت تحریم‌ها وعده داده‌اند با اجرای یک ساز و کار ویژه مالی (SPV) روابط اقتصادی و بازرگانی ایران با اتحادیه اروپا را تسهیل کنند.

با گذشت دو ماه از اعمال دور دوم تحریم‌های یک جانبه آمریکا هنوز این ساز و کار اجرایی نشده و برخی منتقدان دولت در ایران معتقدند باید به تعلل اروپایی در این مورد واکنش نشان داد؛ امری که وزارت خارجه آن را به صلاح نمی‌داند.

عبدالرضا فرجی‌راد، مدیرکل شورای راهبردی روابط خارجی روز جمعه ۱۴ دی‌ماه (چهارم ژانویه) به خبرگزاری ایسنا گفت: «در آینده نزدیک نمایندگان کنگره آمریکا تغییر می‌کنند،  با توجه به این‌که دموکرات‌ها حداکثر هستند به صلاح نیست که ایران بخواهد اقدام عملی در مقابله با خروج آمریکا [از برجام] و یا کندی اروپا در رابطه با عدم ایجاد ساز و کار مالی و تحویل ندادن آن انجام دهد.»

از ابتدای ژانویه تناسب قدرت در مجلس نمایندگان آمریکا تغییر کرده و اکثریت کرسی‌های این مجلس در دست نمایندگان حزب دموکرات است. فرجی‌راد می‌گوید با این تحولات شانس اروپا برای ایستادگی در مقابل فشارهای آمریکا و همکاری با ایران افزایش یافته است.

بررسی خروج از برجام ضروری نیست

او افزود در شرایطی که آمریکا به اهداف اعلام شده خود دست یابد و صادرات نفت ایران را به صفر برساند و راه مبادلات تجاری را کاملا ببندد می‌توان خروج جمهوری اسلامی از برجام را بررسی کرد اما در شرایط کنونی این کار ضرورتی ندارد.

مدیرکل شورای راهبردی روابط خارجی عدم تصویب لوایح چهارگانه مرتبط با گروه ویژه اقدام مالی (FATF)، از جمله لایحه الحاق ایران به کنوانسیون مقابله با تأمین مالی تروریسم (CFT) را که شرط خارج کردن ایران از فهرست سیاه این نهاد فراملیتی عنوان شده را یکی از علت‌های احتمالی تعلل کشورهای اروپایی در اجرایی کردن ساز و کار ویژه مالی عنوان می‌کند.

اصولگرایان افراطی و دستگاه‌های وابسته به اقتدارگرایان، مانند شورای نگهبان تا کنون مانع تصویب این لوایح شده‌اند. فرجی‌راد به ایسنا گفت: «این موضوع شاید بتوان گفت تا حدی بهانه‌ای شده برای اروپایی‌ها که ساز و کار مالی را به تاخیر بیاندازند، اگر قرار است اصلاحاتی روی این انجام شود و به آن‌ها اعلام کنیم بهتر است هر چه زودتر این کار انجام شود تا این بهانه از آن‌ها گرفته شود و بتوانیم فشار بیش‌تری را به آن‌ها برای اجرایی شدن ساز و کار بیاوریم.»

مبادلات بانکی اسیر"خودتحریمی"؟

با ادامه حضور جمهوری اسلامی در فهرست سیاه گروه ویژه اقدام مالی، بدون تحریم‌های آمریکا نیز مبادلات مالی و بانکی ایران با چالش‌های عظیم و فلج‌کننده روبرو خواهد شد و ساز و کار ویژه اروپا نیز قابلیت اجرایی نخواهد داشت. بر همین اساس برخی کارشناسان عدم تصویب لوایح یاد شده را "خودتحریمی" می‌دانند.

علی اکبر فرازی، مدیرکل سابق وزارت خارجه، با بیان این که اروپا ابتدا در مقابل تصمیم‌های دونالد ترامپ محکم ایستاد افزود: «ولی گذشت زمان نشان داد تنها مشکل عدم اجرای SPV فنی و تکنیکی نیست.»

به گزارش خبرگزاری ایلنا او به موانع این کار اشاره نکرد اما به طور تلویحی خواستار واکنش عملی در مقابل اروپایی‌ها شد: «اروپایی‌ها نتوانسته‌اند اراده‌شان را از قوه به فعل تبدیل کنند. اتحادیه اروپا نباید دچار خطای محاسباتی شود. ایران همیشه صبر نمی‌کند و متناسب با عمل طرف مقابل اقداماتی در دست دارد.»

وزیر خارجه، محمد جواد ظریف هم تا کنون چند بار به خاطر اجرایی نشدن ساز و کار ویژه مالی از کشورهای اروپایی گلایه کرده و احتمال خروج ایران از برجام در صورت ادامه این وضع را منتفی ندانسته، با این همه سیاست کلی دولت حسن روحانی همچنان مدارا با اروپا است.

بهزاد نبوی، نایب رئیس مجلس ششم و از فعالان سیاسی کهنه‌کار جمهوری اسلامی معتقد است یکی از دلایل عدم استفاده کامل ایران از مزایای برجام "تندروی‌ها و ماجراجویی‌ها در داخل" است که خطر و ریسک همکاری با جمهوری اسلامی را در نظر شرکت‌های اروپایی بالا برده است.

نبوی: «اروپا را از دست ندهیم»

نبوی روز جمعه در گفت‌وگو با ایلنا توصیه کرد که ایران باید به دنبال حفظ روابط خود با شریکان تجاری‌اش و اروپا باشد: «الان باید با ژاپن، کره، چین و روسیه روابط خود را حفظ کنیم. اروپا را از دست ندهیم.»

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

او در واکنش به کسانی که اروپا را به کم‌کاری در مورد برجام متهم می‌کنند تاکید کرد که کشورهای اروپایی تلاش خود را می‌کنند اما از آنجا که اقتصادشان در دست بخش خصوصی است نمی‌توانند به آنها بی‌توجه باشند.

این فعال سیاسی اصلاح‌طلب می‌گوید عده‌ای در داخل مانع گسترش روابط خارجی ایران می‌شوند و حالا که دولت نمی‌تواند، وظیفه نیروهای بیرون از دولت است که در مورد این افراد و این تلاش‌ها افشاگری کنند.