شهری شب‌زده و عکاسی از دگرباشان جنسی که در تاریکی خیابان خود را پنهان کرده‌اند. ئاسو خان‌محمدی عکاس جوان ایرانی در مجموعه عکس "حاشیه‌های گسسته" با دگرباشان جنسی ایران در مترو و خیابان همراه شده و با عکاسی از آن‌ها، گوشه‌ای از وضعیت دگرباشان جنسی در ایران را نشان داده است.

مجموعه عکس "حاشیه‌های گسسته" که پیش از این در شهر کارلسروهه آلمان و تهران به نمایش گذاشته شده بود، به تازگی در وین پایتخت اتریش نیز به نمایش درآمده است.

ئاسو خان‌محمدی در گفت‌وگو با دویچه وله درباره برپایی نمایشگاه "حاشیه‌های گسسته" در وین می‌گوید: «باید درباره این موضوع حرف زد. مخاطب عکس باید بداند چنین جمعی هم در ایران وجود دارد که در تاریکی‌های خیابان پنهان شده‌اند. برایم خوشحال‌کننده بود که طیف وسیعی از گرو‌ه‌های سیاسی، گروه‌های حامی حقوق‌بشر، همین‌طور جمعی از ایرانی‌ها که در زمینه هنر فعالیت دارند برای تماشای عکس‌ها آمدند».

از ئاسو خان‌محمدی پرسیدم چه بازخوردی پس از نمایش عکس‌های دگرباشان جنسی ایران در وین از تماشاگران این مجموعه گرفته است؟ او می‌گوید: «عکس‌ها مستقیم و بدون هیچ قضاوتی از این افراد گرفته شده است. مخاطبان هم تصاویر جدیدی از ایران می‌دیدند؛ عکس‌هایی به دور از سانسور و کلیشه‌‌هایی که در ذهن خارجی‌ها درباره ایران وجود دارد. باورشان نمی‌شد که این افراد حتی بتوانند در خیابان راه بروند و سوار مترو شوند».

در مقدمه مجموعه "حاشیه‌های گسسته" که پیش‌تر در تهران به نمایش درآمد، به قلم علیرضا صحاف‌زاده آمده: «بزرگ‌ترین امتیاز مجموعه تراجنسی‌ها اثر ئاسو خان‌محمدی، چرخش دوربین هنرمند به سوی حاشیه است. در این نگاه انعکاس تصویر شهروندان حاشیه‌نشینی را شاهدیم که در شهری شب‌زده، مکان خود را می جویند».

در ادامه این نوشته به قلم علیرضا صحاف‌زاده آمده: «شهروندانی که هستی‌شان با آزادی گره خورده است و جسورانه هنجارهای هویتی را با صِرف حضور خود در عرصه‌ی اجتماعی به پرسش می‌گیرند. جسارت بازنمایی این جسارت، عکاس را بدل به یک چهره قابل توجه در هنر معاصر ایران ساخته است».

از ئاسو خان‌محمدی پرسیدم چگونه توانست اعتماد دگرباشان جنسی را برای عکاسی جلب کند تا بتواند از آن‌ها عکس بگیرد؟ او می‌گوید: «شب‌ها در خیابان دنبال آن‌ها می‌گشتم. با آن‌ها راه می‌رفتم، درد و دل می‌کردیم، چایی می‌خوردیم، سیگار می‌کشیدیم، در برابر افرادی که ایجاد مزاحمت می‌کردند از یک‌دیگر دفاع می‌کردیم، اگر کسی مزاحم من می‌شد آن‌ها از من دفاع می‌کردند».

ئاسو خان‌محمدی می‌گوید: «به نوعی با هم دوست می‌شدیم و بعد من شروع به عکاسی از آن‌ها می‌کردم. به آن‌ها می‌گفتم که دوست دارم شما را به عنوان همان چیزی که هستید نشان دهم. برای من جالب بود در جامعه‌ای که این افراد را به شدت طرد می‌کنند، آن‌ها این‌قدر راحت می‌توانند خودشان باشند و خودشان را به‌خاطر حرف مردم عوض نکنند».

ئاسو خان‌محمدی درباره خطراتی که هنگام عکاسی در آخر شب او را تهدید کرده است می‌گوید: «آن موقع شب افراد زیادی در خیابان نیستند. مغازه‌ها همه بسته‌اند. برخی می‌آمدند تا از دگرباشان جنسی سوءاستفاده کنند. برخی هم مشتری آن‌ها بودند. برخی افراد با چاقو این دگرباشان جنسی را می‌زدند تا پول آن‌ها را بگیرند. فروشندگان مواد مخدر هم آن موقع شب مزاحمت ایجاد می‌کردند. طبیعتا من هم قاطی این افراد بودم».

او ادامه می‌دهد: هنگام عکاسی فقط با خودم دوربین می‌بردم. نه پول، نه کیف و نه کارت شناسایی با خودم می‌بردم. ولی هر کس می‌خواست برایم مزاحمت ایجاد کند، آن‌ها می‌آمدند و از من دفاع می‌کردند. می‌گفتند «نه، این جزو ما نیست، چه کار داری؟ با من حرف بزن؟». چندین‌بار پیش آمد که آن‌ها از من دفاع کردند. از این رابطه‌ی دوستی، عکس‌هایی درآمد که فکر می‌کنم بهترین عکس‌هایی است که گرفتم.

عکس‌های مجموعه‌ی "حاشیه‌های گسسته" همگی سیاه و سفید هستند. چرا؟ ئاسو خان‌محمدی می‌گوید: «چون دگرباشان جنسی به خاطر ظاهرشان و آرایش غلیظ‌شان و این‌که موهایشان را رنگ می‌کنند، خیلی جلب توجه می‌کنند، جوری که بیننده وقتی عکس را می‌بیند فقط محو آرایش آن‌ها می‌شود. می‌خواستم با سیاه و سفید بودن عکس‌ها هر نوع قضاوتی درباره آن‌ها را بگیرم».

نمایی از نمایش مجموعه عکس "حاشیه‌های گسسته" در وین.

ئاسو خان‌محمدی در دانشکده‌ی هنر و معماری دانشگاه آزاد تهران در رشته عکاسی تحصیل کرده است و هم‌اکنون برای ادامه تحصیل در همین رشته به وین رفته است. او خارج از ایران چندین نمایشگاه عکس برگزار کرده است. "عروس‌های تصنعی" و "درکه در سحرگاه" از دیگر مجموعه عکس‌های او هستند.

براساس حکم بالاترین مرجع حقوقی هند وجود جنسیت سوم در کنار هویت مونث و مذکر قانونی اعلام شد. در اروپا نیز کونچیتا وورست مقام اول مسابقه ترانه‌خوانی یوروویژن را بدست آورد و در تایلند مسابقه ملکه زیبایی تراجنسیتی‌ها برگزار می‌شود. آیا نگاه جهانی به این پدیده تغییر کرده است؟

بر اساس حکم دیوان عالی هند، کسانی که خود را "ترانس‌سکشوال" یا تراجنسیتی می‌خوانند، می‌توانند در آینده این عنوان را در مدارک رسمی خود مانند شناسنامه یا گواهی‌نامه‌ی رانندگی به ثبت برسانند. در این کشور اما اوضاع همواره اینگونه نبود.

خانواده‌های هندی فرزندان خود را به دلیل "تراجنسیتی" بودن طرد می‌کنند و کار بسیاری از آن‌ها که از سطح سواد پایینی برخوردارند و تعدادشان بین ۲ تا ۶ میلیون نفر تخمین زده می‌شود به بازار سکس می‌کشد. بسیاری از آن‌ها در خانه‌های امن بنام "هجرت" ساکن می‌شوند. علیرغم حکم دادگاه سال‌ها طول خواهد کشید تا نگاه جامعه هند به"تراجنسیتی‌ها" تغییر کند و آن‌ها جایگاه مناسبی پیدا کنند.

در تایلند در نگاه اول تراجنسیتی‌ها در جامعه از موقعیت دیگری برخوردار هستند. به نظر می‌رسد که جامعه تایلند بر این موضوع واقف شده است که بین فقط "زن" و فقط "مرد" انسان‌های بسیار دیگری نیز وجود دارند که تمایلات جنسی‌شان برخلاف ظاهرشان است.

در تایلند آخرین قوانین مربوط به منع دگرباشی در سال ۱۹۵۶ لغو شدند و در سال ۲۰۰۷ از طریق برگزاری رفراندوم هرگونه هویت جنسی آزاد اعلام شد. دو سال قبل از آن یعنی در سال ۲۰۰۵ نیز اعزام تراجنسیتی‌ها به خدمت سربازی لغو شده بود.

در تایلند تراجنسیتی‌ها می‌توانند ملکه زیبایی برای خود انتخاب کنند. حتی در مدارس نیز تیم‌های ورزشی مخصوص دگرباشان و تراجنسیتی‌ها مجاز هستند.

نگاه دقیق‌تر به وضعیت دگرباشان جنسی در تایلند اما واقعیت‌های اجتماعی دیگری را بازگو می‌کند. در شمال تایلند ۲۶ درصد دگرباشان مرد و ۳۲ درصد دگرباشان زن حداقل یک بار مورد تجاوز جنسی قرار گرفته‌اند.

دگرباشان جنسی و بخصوص تراجنسیتی‌ها در بازار کار در تایلند با دشواری‌های بسیاری روبرو هستند. فرصت‌های کار برای این افراد اما در بازار سکس و توریست‌هایی که بدین منظور به تایلند سفر می‌کنند جایگاه نخست را دارد. تنها در سه کاباره شهر پاتایا تقریبا هزار فرد تراجنسیتی کار می‌کنند.

وقتی در سال ۲۰۰۶ تعداد مبتلایان به بیماری ایدز از ۱۷ به ۲۶ درصد افزایش یافت تازه وزارت بهداشت تایلند به فکر آموزش و همکاری با دگرباشان جنسی افتاد.

در ایران ترانس‌سکسوالیته به عنوان "اختلال هویت جنسی" برای اولین بار در سال‌های ۱۹۴۰ مطرح شد. پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۶۳ "مریم خاتون ملک آرا" موفق شد آیت‌الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی را مجاب کند که فتوایی برای اجازه تغییر جنسیت صادر کند.

فتوای آیت الله خمینی باعث تغییر بنیادین ساختارهای مذهبی و حقوقی شد. دولت ایران از طریق سازمان بهزیستی، یارانه‌های "درمانی" در اختیار کسانی قرار می‌دهد که دارای "اختلال در هویت جنسی" هستند.

در جمهوری اسلامی تنها حقوق شهروندی و هویت جنسی و جنسیتی تراجنسیتی‌هایی را به رسمیت می‌شناسند که موافقت خود را با تغییر جنسیت به‌طور رسمی اعلام کرده باشند. تراجنسیتی‌ها در ایران می‌توانند از یک سو با اتکا به فضای قانونی "کمی‌راحت‌تر" زندگی کنند، اما حقوق آن دسته از تراجنسیتی‌هایی که تمایل به انجام عمل جراحی برای تغییر جنسیت ندارند نقض می‌شود.

علیرغم ایجاد "فضای قانونی" برای افراد تراجنسیتی در ایران، اما از آزارها و تمسخرهای اجتماعی کاسته نشده است. ئاسو خان محمدی که نمایشگاه عکسی در این زمینه ترتیب داده بود می‌گوید:« آن موقع شب افراد زیادی در خیابان نیستند. مغازه‌ها همه بسته‌اند. برخی می‌آمدند تا از دگرباشان جنسی سوءاستفاده کنند. برخی هم مشتری آن‌ها بودند. برخی افراد با چاقو این دگرباشان جنسی را می‌زدند تا پول آن‌ها را بگیرند.»

به تازگی کونچیتا وورست، خواننده دگرجنس‌پوش اتریشی، با ترانه "همچون ققنوس برخیز" در پنجاه و نهمین دوره از مسابقه ترانه‌خوانی یوروویژن مقام اول را به دست آورد. وضعیت انسان‌های تراجنسیتی در اروپا چگونه است؟ پس از موفقیت کونچیتا توهین‌های بسیاری در شبکه‌های اجتماعی به او صورت گرفت. اکثر این توهین‌ها از سوی "مردان" بودند.

تمامی کشورهای اورپایی به غیر از آلمان، اتریش، هلند، پرتغال، سوئد، اسپانیا و بریتانیا برای ثبت هویت جنسی تراجنسیتی‌ها خواستار انجام آزمایش‌های روانی، عمل جراحی و "عقیم‌سازی" آن‌ها هستند.

در سال‌های گذشته تغییرات بسیاری در قوانین کشورهای اروپایی برای رفع تبعیض‌ها در مورد تراجنسیتی‌ها وضع شده‌اند. مثلا در فرانسه طبق قانون سال ۲۰۰۹ تراجنسیتی ‌دیگر یک "اختلال روانی" دانسته نمی‌شود. اما هنوز هم بخش‌هایی از جامعه از به رسمیت شناختن این شیوه زندگی جنسی سرباز می‌زنند.

در بسیاری از کشورهای اسلامی و آفریقایی زندگی تراجنسیتی‌ها حتی با خطرهای بیشماری روبرو است. آنها هم در قوانین مورد تبعض هستند و هم در جامعه مورد تمسخر و تحقیر قرار می‌گیرند و آزار و اذیت می‌شوند.