حسین جابری انصاری، دستیار ارشد وزیر خارجه جمهوری اسلامی، گفته است که تأکید روسیه بر امنیت اسرائیل به عنوان "اولویت" این کشور "مطلقا امر جدیدی نیست" و مسکو "هیچگاه" در رابطه با موضوع اسرائیل "در کنار ایران نبوده است".

دستیار ارشد وزیر خارجه ایران در مصاحبه مفصل خود با روزنامه "اعتماد" که متن آن دیروز چهارشنبه ۱۵ اسفند (ششم مارس) منتشر شد، با اشاره به سخنان چند هفته پیش معاون وزیر خارجه روسیه در مورد "اولویت" امنیت اسرائیل برای مسکو، گفت: «آنچه در صحبت‌های اشاره‌شده بزرگ، برجسته و زیر آنها خط کشیده شد، مطلقا امر جدیدی نیست.»

سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه، اوایل بهمن‌ماه گذشته به صراحت گفته بود، روسیه خود را در رابطه با تضمین امنیت اسرائیل متعهد می‌داند و ایران نیز از این امر به عنوان "اولویت" مسکو اطلاع کامل دارد. برخی تحلیلگران اظهارات ریابکوف را مبنی بر اینکه مسکو و تهران در سوریه نه "متحد"، بلکه تنها "همکار" یکدیگرند، پیام تلخی برای جمهوری اسلامی ارزیابی کردند.

هفته گذشته نیز یک روز پس از سفر بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، به مسکو، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، تشکیل یک "کارگروه بین‌االمللی" برای خروج "همه" نیروهای خارجی از سوریه را تأیید کرد. نتانیاهو از جمله برای دیدار و مذاکره با پوتین در رابطه با "مقابله با تلاش‌های ایران جهت تثبیت نظامی در سوریه" به مسکو سفر کرده بود.

اما حسین جابری انصاری که به گفته "اعتماد" در چند سال گذشته دو پرونده مهم سوریه و یمن را در وزارت خارجه ایران از نزدیک "مدیریت" کرده و در این میان "به واسطه پرونده سوریه و ابتکار آستانه، رفت‌وآمدهای نزدیکی با روس‌ها نیز دارد"، چنین مواضعی را متأثر از "میراث تاریخی" روسیه دانسته و می‌گوید: «اتحاد جماهیرشوروی سابق و روسیه همواره امنیت اسرائیل را تضمین کرده‌اند. از عوامل استمرار موجودیت اسرائیل و باقی ماندن آن در منطقه این است که هر دو قدرت شرق و غرب بر حفظ اسرائیل اجماع داشته‌اند.»

"همپوشانی منافع"

دستیار ارشد محمدجواد ظریف نیز همچون ریابکوف نه از اتحاد تهران و مسکو، بلکه از "همپوشانی منافع" آنها در سوریه تنها در یک حوزه سخن گفته است. به گفته جابری انصاری: «در سوریه تا جایی که درگیری با جریان‌های تروریستی که می‌خواهند دولت مرکزی را ساقط کنند در جریان است، ایران و روسیه با یکدیگر همپوشانی منافع دارند. اگر موضوع دعوا در سوریه منازعه با اسرائیل شد، هذا فراق بیننا و بینهم- بین ایران و روسیه جدایی ایجاد خواهد شد- این یک امر بدیهی و روشن است.»

دستیار ارشد وزیر خارجه ایران گرچه مواضع معاون وزیر خارجه روسیه در رابطه با اسرائیل را امر جدیدی نمی‌داند، اما "معنادار" بودن بیان این سخنان در شرایط کنونی را نیز رد نمی‌کند. جابری انصاری می‌گوید: «تا پیش از بحران سوریه و همکاری تنگاتنگ تهران و مسکو این اختلاف چندان مورد سوال نبود و اظهارنظرهایی مانند صحبت ریابکوف در این بازه و بستر زمانی همکاری ایران و روسیه نمی‌تواند بی‌معنا یا تکراری باشد.»

معاون عربی و آفریقایی وزارت خارجه ایران در ادامه، جایگزین شدن "همپوشانی منافع" با اتحاد عمل‌های محکم‌تر پیش از بلوک‌بندی‌های پیش از فروپاشی شوروی را ویژگی کنونی مناسبات بین‌المللی دانسته و روابط تهران و مسکو را هم از این قاعده مستثنا نمی‌داند. به گفته او: «در حال حاضر نوع روابط بیشتر براساس تعریف پروژه‌های مشترک و همپوشانی‌های موضعی و مشخص است. رابطه ما نیز با روسیه در موضع سوریه از این گونه است و خارج از این قاعده‌مندی نیست.»

نگرانی از "پیوند ایران، سوریه و لبنان"

حسین جابری انصاری سپس با اشاره به نگرانی اسرائیل از حضور جمهوری اسلامی در سوریه می‌گوید: «اسرائیل بیم این را دارد که اگر نفوذ ایران در سوریه تثبیت شود با توجه به آنچه در دهه‌های گذشته به ویژه در لبنان اتفاق افتاده و پیوندی که بین ایران، سوریه و لبنان وجود دارد، تبعاتی متوجه اسرائیل شود. در چنین شرایطی رژیم اسرائیل تلاش می‌کند برنامه خاص خود را به بازیگران دیگر تحمیل و آن را به برنامه این بازیگران از جمله روسیه تبدیل کند. رژیم صهیونیستی از رابطه تاریخی بین روسیه و اسراییل و لابی‌هایی که در اختیار خود دارد برای پیشبرد این هدف استفاده می‌کند.»

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

ارتش اسرائیل بارها در ماه‌های اخیر مواضع نیروی قدس سپاه پاسداران در سوریه را هدف قرار داده و خسارت‌های سنگین و تلفات انسانی زیادی را بر نیروهای جمهوری اسلامی وارد کرده است. مقام‌های اسرائیل بارها تأکید کرده‌اند که حضور نظامی ایران در سوریه را خطری برای موجودیت خود دانسته و آن را تحمل نخواهند کرد.

در حالی که روسیه نیز در کنار کشورهای اروپایی به صراحت بر "تضمین امنیت" اسرائیل تأکید کرده، مقام‌های حکومتی و نظامی جمهوری اسلامی بر شدت تهدیدهای خود علیه اسرائیل افزوده‌اند. علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران، اوایل ماه جاری اسفند با اشاره به حملات اسرائیل به "خاک سوریه" و نیروهای ایرانی مستقر در این کشور جنگ‌زده، ضمن تأیید مورد هدف واقع شدن "تجهیزات و نیروهای جمهوری اسلامی ایران و مجموعه مقاومت" از سوی اسرائیل، آن را "خط قرمز" ایران عنوان کرد و از یک "تحول مهم" قریب‌الوقوع برای مقابله با حملات اسرائیل به سوریه خبر داد.

خواست "بازبینی" سیاست خارجی ایران

اندک‌زمانی پیش از این سخنان اما حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران، از سیاست‌های مسکو در سوریه انتقاد کرده و با اشاره به احتمال "نوعی هماهنگی" میان اسرائیل و روسیه، گفته بود که در زمان حملات اسرائیل به سوریه، روسیه سامانه پدافند هوایی "اس۳۰۰" خود را غیرفعال می‌کند.

فلاحت‌پیشه اوایل تیرماه گذشته نیز رابطه تهران و مسکو و "سیاست‌های منفعت‌طلبانه" روسیه در قبال ایران را مورد انتقاد قرار داده و با اشاره به اینکه "بارها ایرانی‌ها بازیچه سیاست‌های منفعت‌محور روسیه قرار گرفته‌اند"، از جمله گفته بود: «متاسفانه در کشور ما به یک‌باره حوزه قدسی سیاست خارجی گسترش پیدا کرده که حتی نمی‌توان از سوریه و روسیه انتقاد کرد.»

او همچنین خواستار "بازبینی" در سیاست خارجی جمهوری اسلامی، به جای "برخورد احساسی علیه روسیه" شده و گفته بود: «روس‌ها طبق قواعد حاکم بر نظام بین‌الملل عمل می‌کنند، لذا این ما هستیم که قواعد حاکم بر نظام بین‌الملل را به گونه‌ای احساسی نادیده می‌گیریم. به طور طبیعی بر اساس این قوانین، روس‌ها هر جا منافع‌شان اقتضا کند کنار یک کشور قرار می‌گیرند، چون آنها سیاست را امر ژله‌ای دیده و هیچگونه پیوند دائمی با کشورها ندارند.»

اما با وجود این انتقادها، برخی نیروهای عمدتا نزدیک به علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، کماکان "نگاه به شرق" و اتحاد با کشورهایی مانند روسیه و چین را برای سیاست‌های بین‌المللی و منطقه‌ای ایران توصیه می‌کنند. یحیی رحیم صفوی، مشاور عالی رهبر جمهوری اسلامی، هشتم بهمن‌ماه گذشته راه مقابله با به گفته خود "جنگ ترکیبی" آمریکا و اسرائیل علیه ایران را "توسعه روابط راهبردی" با چین و روسیه عنوان کرده بود.

علی اکبر ولایتی، مشاور بین‌الملل رهبر جمهوری اسلامی نیز اوایل خردادماه گذشته "نگاه راهبردی به شرق" را راحت‌ترین کاری خوانده بود که ایران از طریق آن می‌تواند از شر "قایم باشک بازی‌های غربی‌ها" خلاص شود. او با اشاره به اینکه "نباید تحت تاثیر فضاسازی افرادی قرار گرفت که غرب‌گرا هستند و پاریس را از مسکو بیشتر دوست دارند"، گفته بود: «روسیه نه می‌تواند و نه بنا دارد که به ایران زور بگوید. با این کشور در خصوص مسائل دفاعی در حال همکاری هستیم و تقریبا هرچه خواستیم کم و بیش به ما داده است.»

"نگاه به شرق" که از آن به عنوان یکی از سیاست‌های راهبردی جمهوری اسلامی یاد می‌شود، مرزهای روشنی ندارد؛ اما عمدتا در ایران به معنای نزدیکی به روسیه و چین به کار می‌رود. علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، بارها مقام‌های دولتی ایران را از آنچه آن را "شراکت محدود اقتصادی با چند کشور اروپایی و صرف بلوک غرب" خوانده، نهی کرده است. خامنه‌ای در روز ۲۹ بهمن سال گذشته (۱۳۹۶) گفته بود: «در سیاست خارجی، ترجیح شرق بر غرب، ترجیح همسایه بر دور، ترجیح ملت‌ها و کشورهایی که با ما وجه مشترکی دارند بر دیگران، یکی از اولویت‌های امروز ما است.»