"بیش از سه چهارم جوانان ایران مخالف کودک‌همسری هستند"
۱۳۹۸ فروردین ۱۰, شنبه
نتایج یک نظرسنجی نشان می‌دهد که تنها اندکی کمتر از ۲۳ درصد جوانان ایرانی معتقدند ازدواج دختران در سن کم اشکالی ندارد. با قوانین متاثر از احکام اسلام، تلاش برای بالا بردن سن مجاز ازدواج دختران در ایران ساده نیست.
قوانین مدنی ایران حداقل سن ازدواج دختران را ۱۳ سال تعیین کرده و تحت شرایطی ازدواج در سن پائین‌تر را مجاز می‌داند، عکس از آرشیوعکس: Ilna
تبلیغات
پس از بحث‌های فراوان اواخر سال گذشته درباره سن قانونی ازدواج دختران در جامعه که در مجلس شورای اسلامی، دولت و رسانه‌ها نیز بازتاب زیادی داشت، مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) این مسئله را موضوع یک نظرسنجی از شهروندان کرد.
خبرگزاری ایسنا روز شنبه دهم فروردین (۳۰ مارس) از قول محمد آقاسی، رئیس ایسپا گزارش داد که نتایج این نظرسنجی حاکی است که اندکی کمتر از ۲۳ درصد کسانی که از آنها پرسش شده ازدواج دختران با سن کم را بدون اشکال ارزیابی می‌کنند.
آقاسی به ایسنا گفت: «۷۷ درصد [پرسش‌شوندگان] ازدواج در سن پایین را باعث برخی آسیب‌ها دانسته‌اند که امیدوارم این مباحث و نتایج کمک به مقوله تقویت خانواده در جامعه ایرانی باشد.»
پرسش درباره سن ازدواج دختران با جوانان در میان گذاشته شده است. رئیس مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران می‌گوید در سال ۹۲ نیز پیمایش مشابهی زیر عنوان "نگرش جوانان به ازدواج و تشکیل خانواده" انجام شده است.
او درباره نظرسنجی اخیر افزود: «دست‌مایه این پیمایش توجه به فرهنگ ازدواج در ایران بوده است. نحوه انتخاب و ملاک‌های انتخاب برای پسران و دختران جامعه ایرانی، دلایل ازدواج یا عدم آن، روابط پیش‌زناشویی و فرازناشویی برخی از محورهایی بوده که مورد سنجش قرار گرفته است.»
شماری از نمایندگان زن مجلس شورای اسلامی از چند سال پیش پیگیر طرحی هستند که چنان‌چه به تصویب برسد و شورای نگهبان نیز آن را تأیید کند حداقل سن قانونی ازدواج برای دختران ۱۵ و برای پسران ۱۸ سال خواهد شد. این طرح هم در داخل مجلس و هم در بیرون مخالفان زیادی داشت و دارد.
۹ سالگی سن بلوغ شرعی
پروانه سلحشوری، رئیس فراکسیون زنان مجلس، زمانی در این باره به خبرگزاری ایلنا گفته بود: «برخی معتقد به ازدواج شرعی هستند و بچه را در سن ۹ سالگی به عقد یک مرد درمی‌آورند. در حال حاضر به دنبال این هستیم که با مراکز دیگر نیز در رابطه با تحقیق در خصوص کودک‌همسری همکاری داشته باشیم؛ چرا که این کار ناباروری را افزایش می‌دهد و لطمه‌ای که به زن از نظر جسمی وارد می‌شود بعضا جبران‌ناپذیر است.»
در قانون مدنی جمهوری اسلامی سن قانونی ازدواج برای پسران حداقل ۱۵ سال و برای دختران حداقل ۱۳ سال تعیین شده است. ماده ۱۰۴۱ این قانون راه ازدواج کودکان کمتر از این سن را نیز تحت شرایطی باز گذاشته است: «عقد نکاح دختر قبل از رسیدن به سن ۱۳ سال تمام شمسی و پسر قبل از رسیدن به سن ۱۵ سال تمام شمسی منوط است به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح.»
ظاهرا ریشه این ماده قانونی، احکام شرعی ناظر بر بالغ شدن دختر در سن ۹ سالگی است. زهرا سجادی، دبیر مجمع زنان فرهیخته انقلاب اسلامی، می‌گوید در برخی اقلیم‌ها و مناطق گرمسیر دختران زیر ۱۳ ساله هم "توانایی ازدواج" را دارند. او زمانی به خبرگزاری آنا گفته بود: «به عنوان مثال حضرت فاطمه زهرا را در تاریخ داریم که با ۹ سال سن به بلوغ عقلی و جسمی رسیده بودند و توانستند یک زندگی را مدیریت و تداوم ببخشند.»
روند رو به رشد کودک‌همسری
از تعداد دخترانی که در سن کم مجبور به ازدواج شده‌اند آمار دقیقی در دست نیست زیرا ازدواج کودکان در بسیاری موارد ثبت نمی‌شود. شهلا اعزازی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در نخستین همایش بررسی ازدواج کودکان (سال ۹۶) گفته بود تا آن زمان ۴۳ هزار مورد ازدواج دختربچه‌های ۱۰ تا ۱۵ سال به ثبت رسیده و آمار ازدواج‌های ثبت نشده مشخص نیست.
به گفته اعزازی پدیده کودک‌همسری روند رو به افزایشی دارد و در سال ۹۴ نسبت به سال ۹۳ تعداد ازدواج کودکان ۱۰ هزار مورد بیشتر بوده است. معصومه آقاپور علیشاهی، عضو فراکسیون زنان مجلس، فقر فرهنگی و اقتصادی، به ویژه محرومیت در روستا‌ها را عامل اصلی ازدواج کودکان خوانده و گفته است که اکثر این ازدواج‌ها بعد از مدتی به طلاق منجر می‌شوند. او خرداد سال پیش به خبرگزاری مجلس گفت در حال حاضر ۲۴ هزار کودک‌بیوه زیر ۱۸ سال در ایران وجود دارد.
کنوانسیون بین‌المللی حقوق کودک، رسیدن به ۱۸ سالگی را پایان دوران کودکی تعریف میکند. مجلس شورای اسلامی در سال ۷۲ این پیمان‌نامه را به صورت مشروط پذیرفت. در چنین مواردی جمهوری اسلامی خود را به شرطی به پیمان‌های بین‌المللی متعهد می‌داند که مفاد آن خلاف موازین شرعی نباشد.
وقتی کودکان به ازدواج واداشته می‌شوند
سازمان دیده‌بان حقوق بشر از بنگلادش خواسته، پیش‌نویس قانونی که سن ازدواج را به ۱۶ سال کاهش می‌دهد، لغو کند. ازدواج کودکان معضلی رایج در جنوب آسیا و نیز افغانستان است که مسئولان بارها در مورد آن هشدار داده‌اند.
عکس: Getty Images/AFP
سازمان دیده‌بان حقوق بشر روز سه‌شنبه (۹ ژوئن/۱۹ خرداد) با انتشار گزارشی از مقامات بنگلادش خواست که گام‌هایی جدی در راه مقابله با معضل ازدواج کودکان بردارد. این سازمان در این راستا همچنین از قصد قانون‌گذاران بنگلادش برای کاهش سن قانونی ازدواج از ۱۸ به ۱۶ سال انتقاد کرده است.
عکس: Getty Images/AFP/Str
گزارش سازمان دیده‌بان حقوق بشر حاکی از آن است که حدود ۳۰ درصد از دختران بنگلادشی پیش از رسیدن به سن ۱۵ سالگی به ازدواج واداشته می‌شوند. اگر چه ازدواج کودکان در این کشور از لحاظ قانونی ممنوع است، اما بسیاری با پرداخت رشوه تاریخ تولد ذکرشده در شناسنامه این دختران را تغییر می‌دهند تا بتوانند قصد خود را محقق کنند.
عکس: Getty Images/AFP/Str
بنگلادش از جمله کشورهایی است که با توجه به فاجعه‌ها و سانحه‌های طبیعی پیاپی با معضل فقر دست به گریبان است. از آنجایی که دختران در خانواده‌های فقیر باری اقتصادی تلقی می‌گردند، در سنین کم شوهر داده می‌شوند. شیخ حسینه، نخست‌وزیر بنگلادش سال گذشته وعده داده بود که تا سال ۲۰۲۱ میلادی ازدواج دختران زیر ۱۵ سال را متوقف کند.
عکس: Getty Images/AFP/Str
تحقیقات نشان می‌دهد که عدم دسترسی دختران به امکانات تحصیلی نه تنها به فقر و وابستگی اقتصادی آنان منجر می‌شود، بلکه سلامتی روحی و جسمی آنان را نیز می‌تواند به خطر بیا‌ندازد. کودکانی که پیش از رسیدن به سن قانونی به ازدواج واداشته می‌شوند، در موارد زیادی مورد خشونت خانوادگی و تجاوز شوهر قرار می‌گیرند.
عکس: picture-alliance/Pacific Press/M. Asad
سازمان "تر دز ام" نیز که در سراسر جهان از جمله برای احقاق حقوق زنان مبارزه میکند، تا کنون بارها به پیامدهای منفی جسمی و روحی که از ازدواج‌های اجباری حاصل می‌شوند، خبر داده و آنها را "جبران‌ناپذیر" توصیف کرده است. بر اساس تجربیات کارشناسان این سازمان قانون تحصیل اجباری در دوره‌‌های ابتدایی و متوسطه، دختران نوجوان را از خطر ازدواج زودهنگام در امان نگاه می‌دارد.
عکس: Reuters
این مشکل تنها به بنگلادش محدود نمی‌شود، بلکه معضلی است که آن را می‌توان در بسیاری از کشورهای جنوب و جنوب شرقی آسیا مشاهده کرد. بنا بر ارزیابی رسمی "صندوق جمعیت سازمان ملل متحد"، تا سال ۲۰۲۰، بیش از ۱۴۲ میلیون دختر نوجوان که هنوز به سن قانونی نرسیده‌اند، به اجبار از سوی خانواده‌های خود به عقد و ازدواج مردان میان‌سال در می‌آیند. ۵۰ درصد این دختران اهل جنوب آسیا هستند.
عکس: DW/P.M.Tewari
در کشورهای افغانستان، پاکستان، هندوستان، بنگلاش، نپال و سریلانکا ازدواج کودکان از لحاظ قانونی ممنوع است، اما معضلی است عمده و رایج که هنوز حل نشده است. یکی از مسئولان یونیسف در جنوب آسیا در گفت‌وگو با دویچه وله تصریح کرده است: «مهم این است که بحث پیامدهای ازدواج کودکان در جامعه مطرح شود.» به اعتقاد او در کنار قانون باید ذهنیت جامعه و مردم نیز دگرگون شود.
عکس: picture-alliance/AP Photo/P. Hatvalne
سازمان ملل متحد در نوامبر سال ۲۰۱۴ با صدور قطعنامه‌ای همه‌ی کشورهای عضو را متعهد کرده بود که ازدواج کودکان را ممنوع و قوانین لازم برای پیشگیری و مجازات متخلفان را تصویب و اجرا کنند. کمیته‌ی حقوق بشر مجمع عمومی سازمان ملل متحد با تصویب این قطعنامه از همه‌ی کشورها خواست تا گام‌های جدی برای توقف کامل اجبار کودکان به ازدواج بردارند.
عکس: picture alliance/AP Photo
طبق اعلام سازمان ملل متحد دیگر توجیه "فرهنگی و عرفی" برای ازدواج هیچ کودک زیر ۱۸ سالی قابل پذیرش نیست. قطعنامه‌های مجمع عمومی سازمان ملل متحد از نظر قانونی دولت‌ها را نمی‌تواند موظف کند، با این‌حال همیشه اهرم فشار خوبی برای اصلاح قوانین در کشورهای عضو محسوب می‌شود.
عکس: picture-alliance/dpa
البته اکثر کشورهای اسلامی از جمله ایران با ممنوعیت ازدواج زودهنگام دختران به دلیل مغایرت با قوانین شرعی مخالف هستند. طبق قوانین ایران سن ازدواج برای دختران ۱۳ سال و برای پسران ۱۵ سال است ولی پدر یا ولی قهری می‌تواند فرزند زیر ۱۳ سالش را با اجازه دادگاه به عقد کسی دربیاورد.
عکس: picture-alliance/dpa
از این روست که معضل ازدواج کودکان در ایران نیز مورد بحث و انتقاد قرار دارد. سازمان "عدالت برای ایران" در سال ۲۰۱۳ گزارشی منتشر کرد که در آن از ثبت نزدیک به ۴۰ ازدواج زیر ۱۸ سال در طی یک سال سخن رفته بود. از این شمار نزدیک به ۳۰ هزار دختر بین ۱۰ و ۱۴ سال و بیش از ۱۵۰۰ دختر زیر ۱۰ سال بودند.
