بیش از ده سال است که پرفسور هارالد تسورهاوزن، برنده جایزه نوبل پزشکی سال ۲۰۰۸، بر این گمان است که انسان‌ها از طریق خوردن لبنیات و گوشت قرمز به عوامل بیماری‌زایی (پاتوژن‌ها یا عامل تولید بیماری، مانند باکتری، ویروس، انگل یا قارچ) آلوده می‌شوند که تنها پس از گذشت چند دهه از عمرشان می‌توانند باعث ابتلا به بیماری‌های سرطان روده، پستان و ام‌اس (تصلب بافت چندگانه) بشوند.

در نشست مطبوعاتی مرکز تحقیقات سرطان آلمان تیمی از پژوهشگران علوم پزشکی در شهر هایدلبرگ به سرپرستی پرفسور تسورهاوزن به معرفی "عوامل بیماری‌زای نوظهوری که می‌توانند خطر ابتلا به سرطان را افزایش بدهند" پرداخت.

این پژوهشگران توانسته‌اند تشخیص بدهند که عوامل بیماری‌زا در کدام بخش بافت روده جا می‌گیرند. اثبات اینکه ارتباطی مستقیم میان آلودگی به عوامل بیماری‌زا و بیماری‌ای معین وجود دارد، می‌تواند دری را بگشاید به روی امکاناتی برای پیشگیری از بیماری. برای نمونه می‌شود به تولید واکسن فکر کرد یا در فکر تغییر شیوه زندگی و تغذیه بود.

آمار بالای سرطان روده و پستان در مناطقی خاص

پژوهشگران هایدلبرگ مناطق مختلف دنیا را با هم مقایسه کرده‌اند تا ببینند تا چه حد میزان ابتلا به سرطان پستان و سرطان روده می‌تواند با مصرف لبنیات و گوشت در ارتباط باشد. آن‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که در کشورهایی که مقدار مصرف لبنیات و گوشت در آن‌ها بالاست، به ویژه شمار بیماران مبتلا به روده هم زیاد است؛ برای نمونه آمریکای شمالی، آرژانتین، اروپا و استرالیا. در این کشورها ترجیحا گوشت گاو اروپایی (Bos taurus) مصرف می‌شود.

وضعیت هند بر نظر پژوهشگران صحه می‌گذارد. شمار بیماران مبتلا به سرطان روده و پستان در هند بسیار نازل است، و احتمالا به این دلیل که هندوها گاو را مقدس می‌دانند و گوشت گاو نمی‌خورند. تنها در آن گروه از ایالت‌های هند که شیر گاو را وارد کرده‌اند تا به تغذیه کودکان کمک کنند، شمار بیماران مبتلا به سرطان پستان رو به افزایش است.

آمار بولیوی و مغولستان در این زمینه‌ جلب نظر می‌کند: در این دو کشور شمار بیماران مبتلا به سرطان پستان و روده کم است، هرچند که مردم گوشت گاو می‌خورند. اما در اینجا نوع گاوها با انواع گاو مورد مصرف در کشورهای دارای آمار بالای بیماران سرطانی، متفاوت است.

در بولیوی بیش از همه، گاو نوع "زبوس" (Bos indicus) نگاهداری می‌شود. در مغولستان هم وضعیت مشابه است. در این کشور هم بیشتر گاوها دورگه و نتیجه پیوند با گاو زبوس هستند که مغولستان از خارج وارد می‌کند.

تحولاتی که در ژاپن و کره رخ داده نیز جالب توجه است: در ژاپن شمار بیماران مبتلا به سرطان روده تا ۲۰ سال پس از جنگ جهانی دوم بسیار کم بود و پس از آن به ناگاه افزایش یافت. در کره جنوبی نیز ۲۰ سال پس از جنگ کره بود که شمار مبتلایان به سرطان روده افزایش یافت. افزایش شمار بیماران در این دو کشور با افزایش واردات گوشت و تولید گوشت متناسب است.

در جستجوی عامل بیماری‌

پژوهشگران هایدلبرگ در ابتدا می‌پنداشتند که نوعی ویروس عامل بیماری است. به همین دلیل از تکنیک‌هایی استفاده می‌کردند که به طور معمول برای مجزا کردن ویروس‌ها به کار گرفته می‌شوند. اما آنچه آن‌ها به دفعات یافتند، عناصر دی‌ان‌ای تک‌رشته‌ای حلقه‌مانند بودند که شباهت زیادی به ترتیبات پلاسمیدهای خاص در باکتری‌ها داشتند. این عناصر دی‌ان‌ای به دلیل محل کشف‌شان "عوامل شیر و گوشت گاو" (Bovine Meat and Milk Factors، به اختصار BMMFs) نام گرفته‌اند.

آلودگی‌ها در قسمت "لامینا پروپریا" (یکی از سه لایه مخاط سیستم گوارش) در روده بزرگ یافت می‌شوند و به خصوص در اطراف غده‌های روده‌ای (کریپت‌های لیبرکان).

آلودگی در نخستین سال‌های کودکی

سیستم ایمنی بدن انسان تازه پس از حدود یک سالگی شروع به رشد می‌کند. از این رو پژوهشگران هایدلبرگ حدس می‌زنند که نوزادان به دلیل خوردن شیر گاو بسیار زود آلوده به عامل بیماری‌زا می‌شوند. عوامل بیماری‌زا باعث می‌شوند که در بافت‌های معینی، برای نمونه در روده یا پستان، واکنش‌های مزمن همراه با عفونت به وجود بیاید که ایجاد سرطان در بافت‌های پیرامونی را تقویت می‌کند. اما بروز بیماری چند دهه پس از این عفونت‌ها صورت می‌گیرد.

شیر دادن دراز‌مدت مادر (بیش از شش ماه) می‌تواند نوزاد را در برابر آلودگی به یک سری از بیماری‌زاها (ویروس نورواک، روتاویروس و اچ‌آی‌وی) حفاظت کند. علت آن هم ترکیبات قند در شیر مادر است که مانع می‌شود از اینکه بیماری‌زاها به گیرنده‌های سطح سلول بچسبند که از طریق آن به طور معمول داخل سلول می‌شوند. این ترکیبات در شیر حیوانات دیگر وجود ندارد. امروزه به برخی از انواع شیر خشک برای تغذیه نوزاد قندی که در شیر مادر یافت می‌شود را می‌افزایند. ممکن است که این قند از آلودگی به BMMFs جلوگیری کند.

از آنجایی که بافت پستان مادر در ارتباط با ترکیبات قندی حفاظت‌کننده است، ممکن است که شیر دادن طولانی‌مدت، خود مادر را هم در برابر آلودگی به BMMFs حفاظت کند. تحقیقات بی‌شماری که در آمریکا انجام گرفته‌اند نشان می‌دهند که احتمال ابتلای مادر به سرطان پستان با افزایش ماه‌های شیردهی کاهش می‌یابد.

چگونه می‌توان از خود مراقبت کرد؟

آلودگی به BMMFs لزوما باعث سرطان روده نمی‌شود. پژوهشگران هایدلبرگ در حال حاضر در حال بررسی آن هستند که آیا مقدار پروتئین BMMF که در بدن بیمار مبتلا به سرطان روده می‌یابند با شانس این بیمار برای زنده بودن تناسبی دارد یا نه. اگر چنین باشد، اشخاصی که سطح BMMF آن‌ها بالاست، باید برای آزمایش روده و تشخیص اینکه آیا مبتلا به سرطان روده هستند یا نه، به طور مرتب به پزشک مراجعه کنند.

امکان دارد پژوهشگران در آینده واکسنی ضد BMMFs هم بسازند. می‌شود تصور کرد که گاوها را واکسن بزنند تا از انتقال BMMFs به انسان‌ها جلوگیری کنند. همچنین ممکن است واکسنی برای حفاظت از نوزادان درست کنند.

شاید لزومی به حذف گوشت گاو و لبنیات از برنامه غذایی نباشد، چون اغلب بزرگسالان به BMMFs آلوده هستند و چشم‌پوشی از این مواد غذایی احتمالا دیگر تاثیری ندارد.

اما پژوهشگران هایدلبرگ معتقدند که نوزادان به هیچ وجه نباید از محصولات شیر گاو تغذیه کنند.