اتحادیه اروپا و آمریکا از آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱، تحریم‌هایی را علیه رژیم بشار اسد به جریان انداختند. در هفته‌های اخیر، این تحریم‌ها پیش از همه از سوی واشنگتن تمدید و تشدید شدند.

ایران از سال ۲۰۱۹ دیگر در موقعیتی نیست که نفت به سوریه بدهد. وال استریت ژورنال در گزارشی با اتکاء به داده‌های وبسایت Tankertracker.com می‌نویسد پالایشگاه بنی‌یاس در سوریه عملا خالی است.

محمد باسیقی، روزنامه نگار سوری تایید می‌کند که مردم سوریه در حال حاضر بنزین یا گازوئیل مورد نیاز خود را به سختی تامین می‌کنند. او ساکن پاریس است اما ارتباط مستمری با آشنایان و دوستانش در سوریه دارد. باسیقی میگوید: «از دو الی سه ماه قبل، صف‌های طولانی در برابر جایگاه‌های فروش سوخت در سوریه تشکیل می‌شود.» این تحولی ناگهانی است.

این یک تحول ناگهانی و ناشی از خبری است که نوامبر گذشته خزانه‌داری آمریکا داد. این وزارتخانه از یک شبکه مخفی ایرانی- روسی پرده برداشت که به صدور نفت خام ایران به سوریه کمک می‌رساندند.

از قرار معلوم، بانک مرکزی ایران پول‌هایی را از طریق یک شرکت دارویی به شرکت روسی گلوبال ویژن، متعلق به یک تاجر سوری به نام محمد الجویقی منتقل می‌کرد تا او ترتیب صدور نفت ایران به دمشق را بدهد. الجویقی متقابلا عامل انتقال پول نقد از بانک مرکزی سوریه به حزب‌الله لبنان و حماس بود.

وزارت خزانه‌داری آمریکا کلیه افرادی را که در این چرخه مشارکت داشتند مشمول تحریم کرد. افزون بر این، سازمان بین‌المللی دریانوردی، به همه دست اندرکاران ارسال نفت به سوریه هشدار داد که هر گونه کمک در این عرصه خطر تحریم آنها را در بر دارد.

چند روز قبل نیز واشنگتن دوباره اخطاری در این زمینه داد و فهرستی شامل نام حدود ۹۰ کشتی را منتشر کرد که در دو سال گذشته، به رژیم اسد نفت رسانده‌اند. در اطلاعیه خزانه‌داری آمریکا آمده است: «ایالات متحده و شرکایش با همه توان جلوی هرگونه تلاش برای عادی سازی اوضاع اقتصادی و سیاسی در سوریه را خواهند گرفت.»

فشارهای واشنگتن بسیار دامنه‌دار شده‌اند. مثلا یک تانکر مصری که اواخر نوامبر می‌خواست به سوریه نفت برساند، در کانال سوئز از ادامه حرکت منع شد. حیات رژیم اسد با محرومیت از سوخت مورد نیاز بیش از پیش با خطر روبرو شده است.

تولید نفت سوریه طی جنگ داخلی از روزی ۳۵۰هزار بشکه به ۲۵ هزار بشکه رسیده است؛ ضمن آن که بزرگترین حوزه استخراج نفت در این کشور، در حال حاضر در کنترل کردهای سوری است که از سوی آمریکا پشتیبانی می‌شوند.

ظاهرا روسیه نیز به عنوان یکی از دو متحد اصلی اسد، در شرایطی نیست که بتواند جای خالی ایران برای تامین نفت سوریه را پر کند. فیلیپ رایش، کارشناس امور تحریم می‌گوید، شرکت‌های روسی بسیار محتاط شده‌اند: «آنها عاقبت شرکت‌های ایرانی را می‌بینند که چگونه زیر شدیدترین تحریم‌ها رفته‌اند و حاضر نیستند چنین ریسکی بکنند.»

اوایل ژانویه ۲۰۱۹ دو کشتی که نام‌شان در فهرست تحریمی خزانه‌داری آمریکا بود، در دریای سیاه آتش گرفتند. آتش‌سوزی ناشی از این بود که هر دو نفتکش سعی داشتند پروپان را از یک کشتی به کشتی دیگر بار بزنند. مبادله بار کشتی‌ها با یکدیگر در آب‌های آزاد، یکی از روش‌هایی است که رژیم‌های تحریم شده به کار می‌برند.

فشار آمریکا به سوریه می‌تواند از این هم بیشتر شود. کنگره آمریکا در ماه فوریه مجوز تحریم‌های جدید و تشدید تدابیر تنبیهی علیه رژیم اسد را صادر کرد. تحریم‌های جدید علیه سوریه، پیامی اخطارآمیز به متحدان عربی این کشور نیز هست که مراقب عادی سازی مناسبات خود با بشار اسد باشند. پس از آن که ترامپ در ماه دسامبر از خروج نیروهای آمریکایی از سوریه خبر داد، امارات متحده عربی در واکنشی عجولانه، سفارت خود در دمشق را بازگشایی کرد.

کشورهای عربی از اتحاد سوریه و ایران خرسند نیستند، اما آنها دست‌کم در وحشت ناشی از انفجار نارضایتی اجتماعی، با بشار اسد هم‌ذات پنداری دارند و نگران گسترش بهار عربی هستند. چنین ترسی تقریبا در تمام کشورهای عربی مستولی است؛ از عربستان سعودی گرفته تا مصر و اردن که برای ثبات و بقای حاکمیت خویش، حاضرند به هر خشونتی متوسل شوند.