نفرت‌پراکنی علیه قوم روهینگیا در شبکه‌های اجتماعی
۱۳۹۷ شهریور ۲, جمعه
از تابستان سال گذشته حدود ۷۰۰ هزار تن از قوم روهینگیا از میانمار (در گذشته برمه) فرار کرده‌اند. ارتش میانمار با عملیات گسترده نظامی نسبت به حمله "ارتش آزادیبخش روهینگیای آراکان" در تاریخ ۲۵ اوت واکنش نشان داد. سازمان "پزشکان بدون مرز" برآورد کرده که در آن میان ۶ هزار و ۷۰۰ تن از روهینگیا کشته شدند. سازمان ملل از "پاکسازی قومی" سخن گفته است. بزرگترین اردوگاه پناهجویان جهان در بنگلادش است که آوارگان قوم روهینگیا در آن به سر می‌برند. اگرچه میان بنگلادش و میانمار توافقی برای بازگرداندن آوارگان روهینگیایی صورت گرفته، اما معلوم نیست که بازگشت آنان چگونه و چه هنگام عملی شود.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
بحران یاد شده از ابتدا در رسانه‌های بین‌المللی و شبکه‌های اجتماعی بازتاب داشته است. در میانمار فیس‌بوک چنان پرقدرت است که برخی می‌گویند برای یک برمه‌ای اینترنت یعنی فیس‌بوک. حتی دولت میانمار تصمیمات مهمی چون استعفای رئیس جمهور را نخست در فیس‌بوک منتشر می‌کند.
نفرت‌پراکنی و تئوری‌های توطئه
همان‌گونه که استیو استکلو در گزارشی برای رویترز نشان داده، نفرت‌پراکنی و تئوری‌های توطئه که روهینگیا را هدف حمله قرار می‌دهند در فیس‌بوک بسیار رواج دارند. روهینگیا را سگ و کرم و تجاوزگر می‌نامند و می‌نویسند که باید آنها را تیرباران و جسدشان را خوراک خوک‌ها کرد. می‌نویسند که مسلمانان ده برابر بیشتر از بودایی‌ها بچه‌دار می‌شوند و برنامه‌هایی سری وجود دارد که طبق آنها قرار است میانمار که حدود ۹۰ درصد جمعیتش بودایی هستند را اسلامی کنند.
وقتی بار دیگر کشمکش همیشگی در ایالت راخین در اوت ۲۰۱۷ با خشونت تمام پدیدار شد (قبل از آن در سال‌های ۱۹۷۸ و ۱۹۹۱ هم فرار دسته‌جمعی رخ داده بود)، یانگی لی، گزارشگر ویژه سازمان ملل برای امور مربوط به میانمار، نسبت به نفرت‌پراکنی‌ای هشدار داد که در شبکه‌های اجتماعی علیه روهینگیا افزایش یافته و باعث برافروختن بیشتر کشمکش شده بود.
ریموند سراتو، تحلیلگر از سازمان غیردولتی "گزارش بین‌المللی درباره دمکراسی"، نیز پس از بررسی پست‌های فیس‌بوکی مربوط به موضوع روهینگیا تایید می‌کند که فیس‌بوک باعث تشدید جو علیه این گروه قومی در میانمار شده بود.
همچنین ژاک لیدر، پژوهشگر تاریخ از انستیتوی فرانسوی مطالعات آسیایی در بانکوک، در گفت‌وگو با دویچه وله می‌گوید: «دولت میانمار باید در رابطه با نفرت‌پراکنی در فیس‌بوک فعال می‌شد، اما چنین نکرد.»
کم‌کاری فیس‌بوک
استیو استکلو می‌نویسد که فیس‌بوک در سال گذشته هم اقدام چندانی علیه نفرت‌پراکنی نکرده است. همچون گذشته صدها پست فیس‌بوکی وجود دارند که نفرت می‌آفرینند و دیگران را به قتل روهینگیا فرا می‌خوانند. فیس‌بوک به خبرگزاری رویترز گفته است که برایش مشکل است که بر زبان برمه‌ای چنان به لحاظ تکنیکی مسلط گردد که بتواند مانع نفرت‌پراکنی شود.
دیوید مادن، صاحب یک شرکت فناوری، به رویترز گفته است: «مشکل اصلی این است که مکانیسم‌هایی که فیس‌بوک دارد برای اینکه نفرت‌پراکنی را قبل از ایجاد ضرر بلوکه کند، عمل نمی‌کنند.»
همزمان ارتش میانمار مصرانه ادعا می‌کند که می‌خواهد این کشور را در برابر تروریست‌ها محافظت کند و گزارش‌های مربوط به خشونت و تجاوز گسترده "اخبار جعلی" هستند. او زا هتای، سخنگوی دولت میانمار، در اکتبر سال ۲۰۱۷ تصریح کرد که فرار دسته‌جمعی روهینگیا صحنه‌سازی است تا ذهن جامعه جهانی را منحرف کند. پیام ارتش میانمار در شبکه‌های اجتماعی داخل این کشور انعکاس وسیعی یافت.
امکانات محدود اطلاع‌رسانی برای آوارگان
بسیاری از روهینگیا در اردوگاه‌های پناهجویان و آوارگان به اطلاعات زیادی دسترسی ندارند. از سویی حدود ۷۰ درصد از آنان بیسواد هستند و از سوی دیگر داشتن گوشی هوشمند در اردوگاه‌های پناهجویان به طور رسمی ممنوع است. طبیعی است که با وجود این، برخی از پناهجویان صاحب گوشی هوشمند هستند و اخبار و ویدئو را هم از طریق واتس‌اپ به اشتراک می‌گذارند.
بسیاری از روهینگیا می‌خواهند اطلاعات بیشتری درباره اوضاع منطقه‌ای کسب کنند که از آن آمده‌اند و همچنین علاقه‌مندند درباره زندگی در جایی که هم‌اکنون در آن به سر می‌برند بیشتر بدانند. درباره منطقه جدید زندگی‌شان فرستنده‌های بنگلادشی، بی‌بی‌سی و آکادمی دویچه وله اطلاعاتی در اختیار آنها می‌گذارند.
آنها اطلاعات مربوط به محل قدیم زندگی‌شان را از هم‌قومی‌هایی به دست می‌آورند که در تبعید به سر می‌برند. برای نمونه "روهینگیا ویژن" که مرکزش در عربستان سعودی است به چهار زبان (روهینگیایی، برمه‌ای، انگلیسی و عربی) پخش می‌شود. کانال یوتیوب آن ۱۱۵ هزار مشترک دارد. برخی از ویدئوها برای چندین دقیقه روستاهایی که در آتش می‌سوزند، روهینگیا در حال فرار و اجساد خون‌گرفته را همراه با نوایی روحانی پخش می‌کنند. در اینجا مرزی بین خبرنگاری و فعالیت سیاسی دیده نمی‌شود. "روهینگیا ویژن" خود را به عنوان نخستین فرستنده ماهواره‌ای معرفی می‌کند که "نماینده روهینگیاست و جهان را متوجه رنج اقلیتی می‌کند که بیش از همه دیگر اقلیت‌های دنیا تحت تعقیب بوده است".
اما ژاک لیدر با دیدی انتقادی به تعریف این فرستنده از خودش می‌نگرد. به گفته این پژوهشگر تاریخ، "روهینگیا حتی اگر بر سر مسائل مربوط به حقوق بشر متحد باشند در مورد مسائل سیاسی اختلاف نظر زیادی دارند. کسانی که در اینترنت می‌گویند که نمایندگان روهینگیا هستند، طبیعتا به طور دمکراتیک انتخاب نشده‌اند". اینکه روهینگیا هیچ نماینده نهادینه‌ای ندارند یکی از پیامدهای بی‌تابعیت بودن آنان است.
فشار بر سازمان‌های مردم‌نهاد و سازمان ملل
سازمان‌های غیردولتی چون عفو بین‌الملل و دیده‌بان حقوق بشر از آغاز فرار گروهی روهینگیا و حتی پیش از آن درباره خشونت علیه مسلمانان و تبعیض علیه روهینگیا گزارش داد‌ه‌اند. اما گزارش‌دهی آنها همیشه با موانعی روبرو بوده است. دولت میانمار به خبرنگاران و سازمان‌های مستقل اجازه ورود به خاک این کشور را نمی‌دهد. در نتیجه گزارش‌های سازمان‌های حقوق بشری یادشده در درجه نخست براساس گزارش‌های فراریانی است که به بنگلادش آمده‌اند یا بر پایه عکس‌های ماهواره‌ای است که نشان می‌دهند صدها روستا ویران شده است. به‌ندرت هم گزارش‌هایی از افراد وابسته به نیروهای امنیتی میانمار به دست این سازمان‌ها رسیده است.
هنگامی که عفو بین‌الملل بر اساس مصاحبه‌ها و بررسی تصاویر در ماه مه ۲۰۱۸ اعلام کرد که شواهدی وجود دارد دال بر اینکه "ارتش آزادیبخش روهینگیای آراکان" تا حدود ۹۹ هندو را به قتل رسانده، برخی از فعالان روهینگیایی به شدت خشمگین شدند و دست به فغان برداشتند. این فعالان گفتند که گزارش عفو بین‌الملل غیرمنطقی است و از ارتش میانمار حمایت می‌کند.
تقریبا غیرممکن است که بتوان تصویری مستقل و روشن از وضعیت روهینگیا به دست آورد. هر تلاشی در جهت گزارش‌دهی عینی و بی‌طرفانه به سرعت با طوفانی از خشم روبرو می‌شود و ناموفق می‌ماند.
نیاز به آغازی جدید
به نظر ژاک لیدر، پژوهشگر تاریخ، محدود کردن بحث درباره روهینگیا به مسائل حقوق بشری و تابعیت مشکل این گروه قومی را حل نمی‌کند، بلکه بایست راههای تازه‌ای را آزمود: «برای حل کشمکش باید مشکلاتی را شناخت که مسلمانان و بودایی‌های منطقه هر دو به یک اندازه با آن درگیر هستند، مانند بیکاری. آنگاه با کوشش برای بهبود بخشیدن به وضعیت اقتصادی در منطقه شاید بتوان به موفقیت دست یافت. اما در بحث‌هایی که در اینترنت می‌شود موضوع نه بر سر اقتصاد بلکه بر سر سیاست است.»
لیدر امیدوار است که تغییراتی در درازمدت حاصل شود. او اشاره می‌کند به اینکه در میان نسل جدید خبرنگاران و تحصیل‌کردگان میانماری کسانی هستند که با دیدی انتقادی به وضعیت قوم روهینگیا می‌نگرند. برای نمونه دو خبرنگار میانماری در سال ۲۰۱۷ درباره قتل ۱۰ تن از قوم روهینگیا تحقیق کردند.
لیدر می‌گوید: «چیزی در حال تغییر است. فرآیند این تغییر آرام است، اما من خوش‌بین هستم.» اینکه تا چه حد چنین تغییری سخت و دور است را مورد دو خبرنگار یاد شده نشان می‌دهد. در این میان دولت میانمار خبر قتل ۱۰ روهینگیایی را در فیس‌بوک تایید کرده و قرار است مجرمان مجازات گردند. اما دو خبرنگار افشاگر هم قرار است به اتهام افشای اسرار دولتی محاکمه شوند.