Дали Женевската конвенција за бегалци е актуелна и денес?
Мартина Швиковски
28 јули 2021
Пред точно 70 години усвоена е Женевската конвенција за бегалци. Меѓутоа, денес недостасува политичка волја за осигурување на правата на бегалците согласно конвенцијата, велат експертите.
Реклама
Да ги брани човековите права - тоа е страста на Хамадо Дипама кој е посветен секој ден откако побегнал од политичко мотивираното насилство во својата земја Буркина Фасо. Пред 20 години, тогаш како млад студент, тој, заедно со многу други, се спротивставил на диктатурата на Блејз Компаоре, кој со тврда рака владееше во државата 27 години. Властодржецот е соборен со народното востание во 2014 година, а Дипама преходно нашол свој нов „втор“ дом во главниот град на Баварија, Минхен. И тоа случајно.
„Зошто немам заштита?“
„Додека бев во бегство не бев свесен дека постои Женевската конвенција за бегалци“, вели Дипама за ДВ. „Тоа на 'глобалниот југ', каде луѓето имаат малку податоци, не е тема“. Кога пристигнал во Европа, морал да се соочи со прашањето: „Зошто некои луѓе добиваат заштита, а јас не? Иако, самиот успеав да објаснам каква е мојата ситуација во земја како што е Буркина Фасо.“
Женевската конвенција за бегалци е неопходна основа за меѓународна заштита на бегалците. Таа дефинира кој е бегалец и кои права и обврски ги имаат тие. Правото на тој статус го имаат луѓето кои имаат „оправдан страв од прогон врз основа на раса, вера, националност, припадност на одредена општествена група или кои ја напуштиле својата земја поради политички убедувања“.
По Втората светска војна, соочувајќи се со сѐ поголеми политички тензии меѓу Исток и Запад, Обединетите нации усвоија Конвенција во 1951 година во Женева. Таа, меѓутоа, на почетокот била ограничена главно на заштита на европските бегалци непосредно по Втората светска војна. За да се одговори на новите предизвици и да се прилагоди на променетата ситуација во светот, Конвенцијата со протоколот од 1967 година е проширена, а 149 држави ги потпишаа еден или двата договори.
Бегалци кои го сменија светот
Новиот претседател на САД го ограничи влезот за бегалците во земјата. Многу поранешни бегалци станаа светски познати музичари, актери, политичари или научници.
Фотографија: imago/Thomas Bielefeld
Алберт Ајнштајн
Познат по неговата Теорија за релативноста, германскиот Eвреин, добитник на Нобелова награда, Алберт Ајнштајн, бил во посета на САД во 1933. година кога му станало јасно дека не може да се врати во нацистичка Германија. Во една прилика тој напишал дека се чувствува како „привилегиран од судбината“ што живеел во Принстон, но речиси бил „засрамен што живеел во таков мир, додека останатите страдале“.
Фотографија: Imago/United Archives International
Марлен Дитрих
Германската пејачка и глумица Марлен Дитрих веќе беше ѕвезда и живееше во САД, кога го доби американското државјанство во 1939. година и ѝ сврте грб на нацистичка Германија. Проминентната бегалка говореше против Хитлер и настапуваше за војската на САД за време на војната. Истовремено, нејзините филмови беа забранети во Германија. Но таа кажа: „Родена сум како Германка и засекогаш ќе бидам тоа.“
Фотографија: picture-alliance/dpa
Хенри Кисинџер
Професор на Харвард и авторитет во областа на меѓународните односи-Кисинџер беше 56-от државен секретар на САД и одигра клучна улога во обликувањето на надворешната политика. Во 1938. година, Хенри Кисинџер, роден во Баварија, избега од Германија за да не се соочи со прогон од нацистите. Чувствата кон татковината останаа исти: „Германија никогаш не престана да биде дел од мојот живот“, изјави тој.
Родена во денешна Република Чешка, Медлин Олбрајт и нејзиното семејство дојдоа во САД во 1948. година кога комунистите ја презедоа власта во нејзината татковина. Таа почна да се занимава со политика и стана највисоко рангираната жена во владата на САД: Медлин беше првата жена државен секретар на САД (1997-2001).
Фотографија: Getty Images/AFP/S. Loeb
Џорџ Вајденфелд
Роден во Виена во 1919. година, лордот Џорџ Вајденфелд бил британски Евреин и издавач. Тој емигрирал во Лондон по анектирањето на Австрија од страна на нацистите. Бил соосновач на издавачка куќа и работел во кабинетот на првиот претседател на Израел. Го финансирал спасувањето на христијаните од Сирија и Ирак. „Не можам да го спасам светот... но имам долг за отплаќање“, се неговите зборови.
Фотографија: picture-alliance/dpa/N.Bachmann
Бела Барток
Унгарскиот композитор, виртуоз на пијано и колекционер на народна музика, Бела Барток, иако не бил Евреин, се спротивставил на подемот на нацизмот и прогонот на Евреите. Во 1940. година тој се преселил во САД. Тој еднаш изјавил: „Мојата главна идеја е братство на луѓето, над сите конфликти“.
Фотографија: Getty Images
Милош Форман
Иако веќе бил познат режисер во татковината, тој ѝ го свртел грбот на Чехословачка и се преселил во САД по Прашката пролет во 1968. година. Подоцна, Милош Форман режираше два меѓународно познати филмови, кои освоија Оскар.
Фотографија: picture-alliance/abaca/V. Dargent
Изабел Аљенде
Чилеанскиот претседател Салвадор Аљенде беше насилно симнат од власт со пучот од 1973. година. Ќерката на неговиот братучед, Изабел, избегала во Венецуела откако почнала да добива смртни закани. Таа подоцна се сели во САД. Нејзините романи се меѓународно признати класици на магичниот реализам, како „Куќата на духовите“ и „Ева Луна“.
Фотографија: Koen van Weel/AFP/Getty Images
Мириам Макеба
Мириам Макеба беше на турнеја во САД, кога властите во Јужноафриканската Република ѝ го поништија пасошот поради нејзино учество во кампањата против апартхејдот и подоцна ѝ забранија да се врати во државата. Нејзината песна „Пата пата“ беше светски хит во 1967. година. Легендарната пејачка живееше во САД и Гвинеја пред повторно да може да се врати во сопствената земја, една деценија подоцна.
Фотографија: Getty Images
Седечки бик
Лидерот на Сијуксите, Татанка Ијотаке – Седечки бик е еден од најпознатите поглавари на домородните Американци во историјата. Неколку години од животот ги поминал како бегалец во Канада, каде што заминал во 1877. година. Во 1881. година се враќа во САД, каде првично бил затворен, по што бил ослободен и вратен во резерват.
Фотографија: Imago/StockTrek Images
Невен Суботиќ
Како и неговиот колега, Ведад Ибишевиќ од Херта Берлин, играчот во Бундеслигата, Невен Суботиќ побегна од војната во БиХ како дете. Свесен за тешките животни услови, Суботиќ во 2012. година основа фондација за помош на луѓето во најсироманите делови на светот и пристап до чиста вода.
Фотографија: imago/Thomas Bielefeld
11 фотографии1 | 11
Конвенцијата и натаму е важна
Конвенцијата и денес игра важна улога. Таа е единствениот документ кој ги обврзува државите да им пружат заштита на бегалците, вели Сузан Фраке, аналитичарка од бриселскиот Институт за миграција. Денеска луѓето се присилени да ги напуштат своите домови поради причини кои не биле актуелни во времето на „Ладната војна“: пропаѓаат влади, сопернички групи се борат за власт, економијата во нивните матични земји пропаѓа и тие не можат да ги прехранат семејствата. „Ништо од ова не е вклучено во Женевската конвенција за бегалците. Но, тоа не значи дека таа е неупотреблива. Мораме и натаму да размислуваме за тоа и да бидеме креативни како да ги удоволиме потребите на луѓето“, вели Фраке за ДВ.
Уште пред 30 години во Комесаријатот за бегалци на ОН (УНХЦР) беа свесни дека со доаѓањето на „економските мигранти“ расте новиот бран на миграции. „Тоа не се луѓе кои бегаат од прогон, туку оние кои се во потрага по подобар живот“, изјави Даглас Стафорт за ДВ во 1991 година, тогашен заменик на високот комесар на ОН за бегалци. „Во иднина мораме да бидеме многу претпазливи по прашањето за пристап на проблемите на економските мигранти“, рече тој. Но, ни денес, 30 години подоцна, бегството поради економски причини не овозможува признавање на бегалски статус.
Премалку политичка волја
Женевската конвенција за бегалци заостана зад својот потенцијал. Недостасува меѓународна соработка, бидејќи постојат задолжнителни прописи, нагласува Асхенафи. „Во тој поглед би морало да постои некој вид задолжителна норма, а тоа може да се постигне со реформа на Конвецијата за бегалци на ОН“, оценува Асхенафи за ДВ. Според неговите зборови, недостатокот на Конвенцијата е во тоа што таа не предвидува механизам за жалби на бегалците против земјите кои би требало да ги прифатат.
Голготата на мигрантите во БиХ
Страдањето на бегалците на ридот Вучјак кај Бихаќ очигледно никого не го интересира. Ним, покрај институционална грижа, им недостасуваат и храна, лекови, лекари, струја, тоалети... Меѓу мигрантите има и деца...
Фотографија: DW/D. Planert
Последица на недејствувањето
18 месеци пристисокот постепено растеше за во петокот, на 14 јуни, да дојде до кулминација. Покрај кампот на Меѓународната организација за миграција (ИОМ) во близината на Бихаќ, на една ливада кампуваа 500 лица. ИОМ не ги регистрираше, така што не можеа да добијат ни храна ниту помош. Во попладневните часови пристигнаа полициски автобуси и луѓето беа повикани да се качат во нив.
Фотографија: DW/D. Planert
Транспорт
Во Бихаќ проценуваат дека тука се наоѓаат 6 до 8 илјади мигранти, што е 20 насто од тамошното население. Камповите се премали да ги примат сите и многумина се сместени во напуштени куќи. Исто така, секојдневно се зборува за грабежи. Пред градинка дојде до бодење со нож. Се прошири страв, поттикнат од социјалните мрежи. Автобусите запреа 10 километри надвор од градот на макадамскиот пат.
Фотографија: DW/D. Planert
Доаѓање на Вучјак
Ова место повеќе децении служеше за одложување на градскиот отпад. Преку депонијата е нанесен само слој земја. Населението зборува дека тука сѐ почесто се појавуваат гасови од депонијата, како метан. Границата со ЕУ е оттаму одалечена само 5 километри, а помеѓу има мински полиња. Тука има само смрдеа, 3 шатора и резервоари за питка вода. Нема тоалети, тушеви, струја, како ни болничари.
Фотографија: DW/D. Planert
Абдул Рахим Билал
...го извадија од полициското комбе. Затрепери, врисна од болка и со него веќе не можеше да се разговара. Набрзо потоа лежеше во нечистотијата држејќи ги рацете во пределот на слепото црево. Автобусот тргна. По енергичната реакција, еден полицаец повика итна помош. Ѝ требаше половина час да дојде. Три дена подоцна, според информациите од болницата, Абдул Рахим Билал е отпуштен.
Фотографија: DW/D. Planert
800 луѓе на депонија
За само неколку дена полицијата довезуваше сѐ повеќе мигранти на Вучјак. Ги фаќаше секаде низ градот, во споредни улици, на железнички шини, секаде. Во градот сега можат да се видат само мал број мигранти. Голем дел од населението смета дека ги напуштиле и ЕУ и владата во Сараево. „Моравме самите себе си да си помогнеме“, велат тие.
Фотографија: DW/D. Planert
Леб и супа
Поголемиот дел од овие момчиња доаѓаат од Авганистан, Пакистан и од Сирија. Потоа следат Индија, Египет и Газа. Тука горе, тие од локалниот Црвен крст двапати дневно добиваат леб и супа. Претставниците на ИОМ доаѓаа тука во бела Дачија Дастер. Не сторија ништо.
Фотографија: DW/D. Planert
Црвениот крст се надева на помош
Соработниците од локалниот Црвен крст во Бихаќ велат дека за згрижување на бегалците или за купување санитарни средства не добиваат пари од владата во Сараево или од ИОМ. Поради тоа пред неколку дена упатија повик до граѓаните на Бихаќ со молба да донираат храна.
Фотографија: DW/D. Planert
Воени приказни
Некои од мигрантите од Вучјак се 10 недели на пат кон Европа, а некои дури 3 години. Тие зборуваат за војната во Сирија, терористички напади и полициското самоволие во Пакистан и ракетите испукани во Газа. „Да беше можно да се живее во нашите земји, немаше да бидеме сега тука.“
Фотографија: DW/D. Planert
Повеќе нема сила
Џима Ал Хамид во Сирија бил во еден од затворите на Асад. Тој доаѓа од близината на Идлиб. На пат е веќе 3 години, една година поминал на Лезбос, во кампот Мориа. „Не можам веќе“, вели 26-годишникот. „Сакам само да живеам дома, ништо повеќе. Тука се плашам. Се плашам од полицијата, како и од криминалците тука горе“. Криумчарите бараат 3.000 евра. Тој ги нема.
Фотографија: DW/D. Planert
This ist not a camp…
Тие сакаат да бидат слушнати. Ова е нивниот крик. Поради тоа со себе зедов лист и пенкало. Една госпоѓа од една француска организација за човекови права, го напиша ова наместо нив. Очајнички обид да добијат помош.
Фотографија: DW/D. Planert
Без права
Хасан Али е депортиран на Вучјак, иако ИОМ го регистрираше како мигрант и доби место во кампот „Бира“. Тој вели: „Полицијата ме уапси во градот. Кога им ја покажав својата ИОМ-картичка и им реков дека сум сместен во 'Бира', тие ми рекоа дека ќе ме удрат ако уште еднаш го повторам тоа. А потоа ме донесоа овде. Зошто? Не знам“.
Фотографија: DW/D. Planert
Јадење во нечистотија
Храната на Црвениот крст се состои од две скромни супи дневно. Тука нема струја, тоалети, тушеви, и не постои можност да се испере облеката. Речиси сите имаат проблеми со здравјето, а лекари нема. Болничарите на Црвениот крст велат дека немаат доволно материјал за да се грижат за луѓето.
Фотографија: DW/D. Planert
Дете на отпад
Најмладиот мигрант во кампот има 12 години. Полицијата го пронајде во градот и го доведе на Вучјак. Тој го поседува само она што го има на себе. Стратегијата на „преплавениот“ град Бихаќ е јасна: „Исчезнете од овде“. Винивници за тоа се надлежните во ЕУ и во Сараево.
Фотографија: DW/D. Planert
ЕУ знае сѐ
Европската унија не може да каже дека не знаела ништо. Двајца војници на ЕУФОР беа на Вучјак и видоа сѐ. Тие за тоа ќе го информираат својот главен штаб. Оваа ситуација многу потсетува на војната во БиХ. Бихаќ беше „заштитена зона“ на ОН, но само на хартија. Тогаш тука имаше набљудувачи на ОН, кои не сторија ништо. како и ЕУФОР денес.
Фотографија: DW/D. Planert
14 фотографии1 | 14
Сузане Фраке вели дека Женевската конвенција пропишува дека бегалецот не смее да биде вратен во земјата од која е прогонет, како и оти бегалците можат слободно да се движат во земјата која ги прифатила, да одат на работа или на училиште. „Конвенцијата не е извршен орган, таа нема извршна моќ. Секоја земја која ја потпишала мора својата обврска на спроведување на Конвенцијата да ја внесе во својот закон за азил. Проблемот е во тоа што многу држави тоа не сакаат или не се во можност да го сторат, а последица е тоа што на бегалците им е тешко да добијат заштита, иако Конвенцијата им дава право на тоа“.
Хамадо Дипама исто така го критикува фактот дека во праксата значително се отстапува од Конвенцијата на ООН. Тој особено ја посочува, како што вели, „проблематичната“ практика на депортација, односно присилното враќање на бегалците - на пример, кога луѓето кои се добро интегрирани во Германија, ќе бидат депортирани во нивните нестабилни татковини, вели Дипама.
Кои се неговите желби за иднината? „Не треба да се поставуваат многу барања. Државите треба да го почитуваат само она што го потпишале и да ја изменат Конвенцијата, за бегалците од проблематичните земји на денешницата ќе добијат поголема заштита“, заклучува Дипама.