Мислењето на Врховниот суд предизвика многу компликации: Дали „Монструм“ ќе мора пак да се врати во ЈО, што со правосилната пресуда за Чингаровска во „Талир“ и други правни апсурди. Дали е СЈО пред политичка еутаназија?
Дали во историјата ќе замине надежта за правна завршница на капиталните предмети на СЈО, па дури и самото СЈО?Фотографија: DW/P. Stojanovski
Реклама
Со правното мислење на Врховниот суд дека СЈО не може да покренува нови обвиненија по истекот на законскиот рок од 18 месеци, практично „бомбите“ како докази во постапките заминуваат во историјата. Во „правен сообраќај“ остануваат само обвиненијата што СЈО ги покрена до 30-ти јуни 2017 година. Сите други обвиненија поднесени по тој рок, дури и да ги преземе Јавното обвинителство, тоа нема да може да ги користи „бомбите“, бидејќи надлежност врз нив имаше само СЈО.
Со тоа Врховниот суд ги испрати на буниште и „бомбите“ и сите нови обвиненија од СЈО, како и над дваесет нови предистражни постапки што ги води тимот на Катица Јанева. Правното мислење на Врховниот суд практично значи дека предметот „Монструм“ кој СЈО го презеде од ЈО, сега повторно би морал да се врати во ЈО. Одлуката на Врховниот суд имплицира дека неважечки стануваат сите нови обиненија на СЈО: за „Империја“ (против Мијалков, Камчев и десетина други), „Попис“ (за Груевски и Ахмети), „Пациент“ (за Бујар Османи како поранешен министер за здравство), „Моќник“ (за Антонио Милошоски), „Хармонија“ (за Никола Груевски, Миле Јанакиески и Стевчо Јакимовски), „Друмарина“ (за Силвана Бонева), „Рентген“ (за Никола Тодоров), „Актор“ и многу други. Меѓу нив е и „Талир“, капиталниот предмет за незаконско финансирање на ВМРО-ДПМНЕ и за незаконска изградба на партиското седиште, во кој се обвинети Никола Груевски, Кирил Божиновски, Миле Јанакиески, Илија Димовски, Леко Ристоски и Елизабета Чингаровска. Токму случајот со Чингаровска покажува какви проблеми ќе предизвика мислењето на Врховниот суд. Таа веќе ја призна вината во случајот „Талир“ и се спогоди со СЈО. Судот на 21-ви декември ја осуди Чингаровска на двегодишна условна казна која нема да се изврши ако таа во наредните 5 години не стори ново кривично дело.
Врховниот суд ги испрати на буниште и „бомбите“ и сите нови обвиненија од СЈОФотографија: Petr Stojanovski
„Според правното мислење на Врховниот суд обвинението за 'Талир' е неважечко, а во тој предмет веќе има прва правосилна пресуда за Чингаровска. Ако Судот го прифати како обврзувачи ставот на Врховниот суд, таа ќе биде во апсурдна ситуација. Да е апсурдот уште поголем, во таква ситуација токму СЈО кое го покренало обвинението против неа, би требало да достави Барање за заштита на законитоста, бидејќи не би било фер таа да биде осудена за обвинение кое подоцна станало неважечко“, објаснува поранешен судија.
Што ќе решат судовите?
Ваквите состојби ги зголемуваат шпекулациите дека СЈО е пред политичка еутаназија, односно дека ваков расплет им одговара на повеќе партии, имајќи предвид кои се клиентите на СЈО. Но, се шпекулира и дека одлуката на Врховен го вклучила црвениот аларм во меѓународни центри, кои очекуваат високи правни стандарди во Македонија, а кои се и клучни критериуми за нејзино интегрирање во ЕУ. Од тие причини, вниманието е вперено во днешниот прв тест за односот на Судот кон мислењето на Врховниот суд. Адвокатите на осомничените во предметот „Империја“ денеска експресно ќе поднесат барање за ослободување од притвор на Сашо Мијалков, Јордан Камчев и другите обвинети. Според правни експерти, и Судот по службена должност може да им ги укине притворите ако мислењето на Врховниот суд го прифати како облигаторно.
Љубомир Јовески: Одлуката на Врховниот суд отскокнува од досегашната практикаФотографија: privat
Токму на ова прашање се кршат копјата во правосудството - едни сметаат дека мислењето на Врховниот суд е правно издржано, други дека излегол од неговите надлежности. Државниот јавен обвинител Љубомир Јовески вели дека одлуката на Врховниот суд отскокнува од досегашната практика, бидејќи толкува нешто што треба да го прави Собранието. Запрашан дали Јавното обвинителство ќе ги преземе истрагите кои сега се загрозени во СЈО, тој рече дека „ако има потреба ќе разговараат со обвинителите од СЈО и ќе ги прифатат истрагите.“
Но, дури и да ги преземат предметите, во ЈО нема да можат да ги користат „бомбите“ како докази, а успехот во докажувањето на обвиненијата ќе зависи од тежината на други докази, надвор од корпусот на снимките од незаконското прислушување. Но, ова не единствениот спорен аспект. И на голем дел од „регуларните“ обвиненија кои ги поднесе СЈО и за кои веќе се водат или привршуваат судските процеси, им се заканува неизвесен епилог. Причина за тоа е амнестијата што за дел од обвинетите од СЈО ја даде претседателот Иванов. Иако подоцна ја повлече, тој чин не е верификуван со официјален акт дека таа амнестија била незаконска. Токму статусот на „еднаш помилувани лица“ веќе им помогна на двајца обвинети од СЈО и бегалци од правдата - Горан Грујевски и Никола Бошкоски, да избегнат нивна екстрадиција од Грција.
Други обвинети чекаат да завршат судските процеси во земјава и амнестиите од Иванов да ги ефектуираат преку жалба пред Судот во Стразбур. Ако не се докаже дека таа амнестија била незаконска, извесно е дека голем дел од предметите на СЈО ќе паднат пред Судот во Стразбур. А, ако се има предвид вчерашната одлука на Врховниот суд, сѐ поизвесно е дека покрај „бомбите“ и новите обвиненија на СЈО, во историјата ќе замине и надежта за правна завршница на капиталните предмети на СЈО, па дури и самото СЈО, без оглед дали и во каква форма тоа во иднина ќе продолжи да функционира.
Сите истраги на македонското СЈО
Таргет, Титаник, Тортура, ТНТ, Транспортер, Тврдина, Трезор, Топлик, Тендери, Тарифа и Тенк се 11-те случаи кои досега ги отвори СЈО. Осомничени или обвинети се многу актуелни и поранешни државни и локални функционери.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
Катица Јанева
Катица Јанева беше избрана за Специјален Јавен обвинител на 15 септември 2015 година од страна на Советот на јавните обвинители, а нејзиниот тим се комплетираше со уште 12 обвинители на 4 ноември лани. Нејзиниот избор беше дел од Договорот од Пржино за што согласност дадоа сите лидери на политички партии и големо мнозинство пратеници во Собранието.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
Од шионажа до злосторничко здружување
Заклучно со март годинава, во првиот шестмесечен период од работењето, СЈО отворило вкупно 30 предмети против 80 лица. Кривичните дела кои им се ставаат на товар на осомничените и обвинетите се движат од Повреда на избирачко право, Злоупотреба на службена положба до Насилство, Шпионажа и Злосторничко здружување.
Фотографија: MIA
Обработка на прислушуваните материјали
Во септември годинава, СЈО го претстави и вториот шестмесечен извештај за својата работа. Во меѓувреме, ова обвинителство брои 74 вработени. Во тој период, обвинителите преслушале и обработиле 55.240 аудио фајлови, односно 12 проценти од вкупно добиените прислушкувани материјали.
Фотографија: picture-alliance/dpa/C. Charisius
Насилство и фалсификат
Паралелно со поднесениот втор Извештај за својата работа, СЈО ги обелодени и првите две обвиненија. Во првиот предмет, обвинети се седум лица - службеници на УБК кои го уништиле доказниот материјал за неовластеното прислушување. Во вториот, обвинети се 14 лица кои го поттикнувале или извршиле насилство при протестите пред општина Центар во јуни 2013 година. Меѓу нив е и експремиерот Груевски.
Фотографија: Getty Images/AFP/R. Atanasovski
Меѓународна поддршка
СЈО во меѓувреме добива отворена поддршка од претставниците на меѓународната заедница. Шефот на германската дипломатија Франк-Валтер Штајнмајер на 1 септември годинава порача дека е важно „СЈО да може непречено да продолжи со својата работа за разјаснување на обвинувањата за злоупотреба на моќта, за повторно да се засили довербата на македонското население во демократските институции на земјата“.
Фотографија: Reuters/I. Kalnins
Титаник- број 1.
Во февруари 2016, СЈО го обзнани својот прв случај, за изборни измами за кои постои сомнеж дека ги извршувала група која ја предводеле ексминистерката Јанкулоска, ексминистерот за транспорт Јанакиески и секретарот на Владата, Божиновски. Осомничени се за криминализација на изборниот процес со незаконско издавање лични карти и вметнување во избирачкиот список на лица, како и насилство, поткуп...
Фотографија: Petr Stojanovski
ТНТ- Како се уриваше Космос
Во април 2016 година беше отворен случајот за незаконското уривање на комлексот „Космос“ на бизнисменот Фијат Цаноски. Иако првично не беа опфатени во истражната постапка, поради аболицијата од претседателот Ѓорге Иванов, осомничени во случајот „ТНТ“ се и експремиерот Груевски, ексминистерот за транспорт и врски, Миле Јанакиески, и актуелниот градоначалник на општина Гази Баба, Тони Трајковски.
Фотографија: Petr Stojanovski
Транспортер- Битола како Токио
Случајот во април 2016, обвинителката Фатиме Фетаи го најави како „веројатно најскапиот превоз за ученици во светот“, кој го плаќал градот Битола. Градоначалникот на Битола Владимир Талески и претседателот на комисијата за јавни набавки на општината, според СЈО, нанеле штета на буџетот од околу 360.000 евра. На Талески му беше одреден и домашен притвор, но во меѓувреме е пуштен на слобода.
Фотографија: DW/Z.Purkovic
Тврдина- уништување на доказите
Во предметот Тврдина кој на јавноста и беше претставен во март 2016 година, осомничени се двајца началници на УБК и ексминистерката за внатрешни работи Гордана Јанкулоска. Тие во 2015 година противзаконски уништиле системи за следење на комуникации, при што е нанесена штета на државата во висина од околу 10 милиони евра. Истите системи претходно биле користени за незаконско следење и прислушкување
Фотографија: MIA
Тортура- изживувањето врз Љубе Бошкоски
На 28 март 2016, СЈО објави дека започнува нова истрага под името „Тортура“, која се однесува на апсењето на лидерот на партијата Обединети за Македонија и поранешен министер за внатрешни работи Љубе Бошковски. Поднесени се кривични пријави против седум лица, меѓу нив шестмина припадници на полициската единица Алфи, а како првоосомничен е тогашниот директор на УБК Сашо Мијалков.
Фотографија: DW/P. Stojanov
Трезор- Финзи и УБК
„Трезор“ е кодното име на последниот предмет на СЈО, и прв што се однесува на економски криминал, а произлегува од незаконското следење на комуникациите. Како што рече обвинителката Фатиме Фетаи, предметот се однесува на груба злоупотреба на средствата од буџетот на Република Македонија од страна на три раководни лица во УБК и едно раководно лице во Министерството за внатрешни работи.
Фотографија: picture-alliance/dpa
„Топлик“ и „Тендери“
Во предметот „Топлик“ се осомничени шест лица, кои преку злоупотреба на службената должност и кршење Законот за јавни набавки сториле кривични дела со кои го оштетиле буџетот во висина од 1 милион и 44.000 евра. Во „Тендери“ првоосомничено е раководно лице од Министерството за култура, поради фаворизирање на компанијата „Бетон - Штип“ при изградбата на Музејот на македонската борба.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
„Таргет“- масовно прислушување
СЈО соопшти дека илјадници луѓе биле незаконски следени во периодот од 2008 до 2015 година од страна на Управата за безбедност и контраразузнавање. Вкупно десет лица, дел од кои поранешни високи функционери се осомничени дека го организирале и го координарале незаконското прислушување. Незаконски била следена комуникација на најмалку 4.286 телефонски броеви без судски наредби
Фотографија: picture-alliance/dpa/J. Pape
„Тенк“ и „Тарифа“
СЈО сомничи седум лица дека ја злоупотребиле службената положба во случајот „Тарифа“ кој се однесува на постапка за јавна набавка на софтвер за потребите на АД ЕЛЕМ. Истрага е отворена и против две лица кои учествувале во набавката на службениот „Мерцедес“ на екс-премиерот Никола Груевски кој државниот буџет го чинеше 572 илјади евра.
