Посетата на Солун на македонскиот премиер Заев, според официјалното објаснување - беше приватна. Па сепак, таа се смета за важен симбол на приближување.
Реклама
Посета на македонскиот премиер Зоран Заев на солускиот градоначалник Јанис Бутарис - со оглед на напрегнатата состојба меѓу Грција и Македонија ова звучи како историски момент. Момент кој би требало да се слави официјално со приеми, заеднички настапи во јавноста и со присуство на новинари.
Но, Заев официјално во главниот град на северногрчката провинција Македонија не пристигна како премиер, туку како Зоран, кој кај својот грчки пријател Јанис сака да прослави Нова година. Јавноста и новинарите беа исклучени.
По симнувањето од власт на деснонационалниот премиер Никола Груевски, тонот во односите се промени. Ако Груевски креваше споменици на Александар Велики во главниот град, социјалдемкратот Заев упатува помирливи тонови кон Грција, зборува за пријателски односи и бара политички и културни компромиси. Се надева дека на таков начин односите ќе се подобрат. На македонската економија ѝ оди лошо. Невработеноста е висока, а политичката ситуација со соседните земји Албанија, Србија и Бугарија е полна со конфликти. Целта на Заев гласи: приклучување кон ЕУ и НАТО, за земјата конечно да ја доведе на стабилен курс.
Двете членства веројатно би создале јасни односи на Балканот. Од една страна, НАТО дефинитивно би ја врзал Македонија за Западот и со тоа би ѝ ја поматил сметката на Русија. Приклучување кон ЕУ пак би ја извлекло земјата од политичкото и економско тонење. Од сите овие аспекти би прифитирал и целиот регион, во кој постојано има кризи кои ги надминуваат границите на државите.
Ваков интерес би требало да покаже и сѐ уште кризната Грција. Но, од Атина по прашањето на името и натаму доаѓаат непопустливи тонови. Особено лидерот на опозиционата Нова демократија, Кирјакос Мицотакис, е тој што се надева дека на таков начин ќе собере гласови од национално конзервативниот табор на парламентарните избори во 2019 година. Притоа, токму неговиот татко Константинос Мицотакис беше човекот кој во времето додека беше премиер (1990-1993) стремеше кон компромис кој би бил практичен за двете страни преку изнаоѓање алтернативни имиња како Северна Македонија.
Заев: рано е за конкретни имиња
00:44
Солун како посредник
Околу темата многу не се открива ниту премиерот Алексис Ципрас. Всушност, тој радо лично би отпатувал во Солун за заедно со градоначалникот Бутарис и својот македонски колега да испуши луле на мирот. Ципрас во надеж за економски и стратешки предности веќе неколку години води политика на отворање кон Балканот. Тоа што досега ја исклучуваше Македонија се должи пред сѐ на неговиот коалиционен партнер, деснопопулистичката АНЕЛ, која е непопустлива по прашањето на името.
Притоа, националните хардлајнери од вид испуштаат две важни работи. Прво, ако Грција предолго ја игнорира подготвеноста на Македонија за компромис, ќе ги загуби своите меѓународни поддржувачи за компромис за името и можеби ќе мора дури и да живее со решението „Македонија“. Второ, надминувањето на конфликтот во себе крие економски потенцијал, од кој ниту една од двете држави не може да се откаже.
Како би можела да изгледа грчко-македонската соработка покажува примерот на Солун. За време на викендите многу шопинг-туристи од соседната земја доаѓаат во вториот по големина град во Грција, а налето се оди на одмор на Халкидики. Веќе и само поради оваа причина градоначалникот на Солун, Бутарис, со својата неидеолошка политика насочена кон пораст се труди да има добри односи со Македонија. Неодамна тој беше во Скопје на размена на мислења околу заеднички проекти. Тоа што сега Заев беше во посета на Солун покажува дека интересот за трајно приближување е голем.
Децениски спор за името меѓу Македонија и Грција
Спорот за името меѓу Македонија и Грција траеше речиси три полни децении, и беше окончан со Преспанскиот договор. Спорот беше проследен со многу протести, блокади и вето за членството на Македонија во НАТО.
Спорот меѓу двете земји ескалираше веднаш по прогласувањето на независноста на Македонија од поранешна Југославија. Грција го блокираше приемот на земјата во ОН и признавањето од страна на Европската заедница и покрај позитивната препорака од т. н. Бадинтерова комисија.
Фотографија: Dnevnik
Забрана за зборот „Македонија“
Првичната грчка позиција на почетокот на 1990-те години беше дека во името на соседната држава не смее да се содржи зборот „Македонија“. Носители на таквата политика беа владата на премиерот Констанин Мицотакис, и подоцна особено шефот на дипломатијата Андонис Самарас. Самарас поднесе оставка и предизвика пад на владата на Мицотакис по приемот на Македонија во ОН под референцата БЈРМ.
Фотографија: Reuters/A. Avramidis
Привремената спогодба од 1995 година
На 13 септември 1995 година во Њујорк беше потпишана Привремената спогодба која требаше да води кон нормализација на билатералните односи. Претходно, на 6 јануари 1992 година, Македонија го смени државното знаме со симболот на сонцето од Вергина и Уставот во делот кој, според Грција,содржеше иредентистички позиции. Со тоа беше ставен крај и на 18-месечното трговско ембарго кон Македонија од Атина.
Фотографија: picture-alliance/dpa/M. Antonov
Меѓународно признавање
По спогодбата со Грција, Македонија успеа да се избори за меѓународно признавање под уставното име од 118 држави, како и да влезе во најзначајните европски и светски институции. Но, спорот остана да се влече и во децениите кои следеа. Посуштествени напори од двете страни да се реши спорот, според неофицијални информации, се направени во 2001 и 2005 година, но без успех.
Фотографија: picture-alliance/ dpa
(Нe)потребна провокација
Кон крајот на 2006 година, новата влада на ВМРО-ДПМНЕ предводена од Никола Груевски одлучи да го преименува аеродромот Петровец во Скопје во „Александар Велики“. Грција остро реагира, а спорот полека се враќа на голема врата, сѐ до целосната ескалација на самитот на НАТО во Букурешт во 2008 година.
Фотографија: picture-alliance/dpa
Самитот во Букурешт
И покрај обидите на медијаторот Метју Нимиц со засилени дипломатски напори и под притисок на САД да се изнајде решение за спорот до самитот на НАТО во Букурешт, тоа не се случи. Атина го блокираше приемот на Македонија во воената Алијанса. На 3 април 2008 година, НАТО му порача на Скопје дека поканата за членство останува отворена доколку се најде компромис со Атина за името.
Фотографија: AP
Тужба во Хаг
Во ноември 2008 година, македонската влада одлучи да покрене тужба пред Меѓународниот суд на правдата во Хаг против Грција поради ветото во Букурешт. На 5 декември 2011 година, Судот пресуди во корист на Македонија и заклучи дека Грција ја прекршила Привремената спогодба. Но, во истовреме Судот заклучи дека нема правна сила да ѝ нареди на Грција да го повлече ветото.
Фотографија: MIA
Антиквизација
Процесот што започна со преименувањето на аеродромот во Скопје во 2006 година, по самитот во Букурешт доби далеку пошироки димензии. Владата на ВМРО-ДПМНЕ започна со масовно преименување на објекти и улици и изградба на проектот Скопје 201, во чиј центар се наоѓа споменикот на Александар Велики (наречен Воин на коњ). Проектот чинеше повеќе од 600 милиони евра и ѝ донесе многу критики на земјата.
Фотографија: picture-alliance/dpa
Преговори во (не)пријателска атмосфера
Иако преговорите околу спорот за името продолжија и во следните години, по самитот во Букурешт, ескалираа националистичките страсти и навреди меѓу двете држави. Грција остро реагираше на билбордот (на фотографијата) на кој грчкото знаме беше претставено со свастика. На слични провокации од грчка страна, особено од страна на грчката армија, реагираа и македонските власти.
Фотографија: picture-alliance/ dpa
Чија е Македонија
И во северна Грција во меѓувреме речиси сите позначајни објекти го носат името „Македонија“. Официјалната „црвена линија“ на Атина во меѓувреме е дека мора да се најде заеднички прифатливо име за меѓународна употреба „ерга омнес“ со географска додавка. Најчесто се споменуваат придавките северна и горна кон името Македонија.
Фотографија: picture-alliance/dpa/S. Barbarousis
„Вечниот“ Метју Нимиц
Единствена константа во деценискиот спор остана американскиот правник и дипломат, Метју Нимиц. Именуван од страна на Обединетите нации за медијатор во спорот пред 23 години, Нимиц и натаму е оптимист и верува дека може да се најде решение за проблемот. Последната серија средби со политичките лидери во Скопје и Атина ја имаше во јули годинава.
Фотографија: MIA
Нов оптимизам
Смената на власта во Македонија и падот на ВМРО-ДПМНЕ донесоа нов оптимизам дека може да се најде решение за спорот. Владата на Заев по секоја цена сака да обезбеди прием во НАТО на следниот самит на Алијансата во 2018 година. Пречката за тоа и натаму останува Грција, но провејува оптимизам дека под притисок од меѓународната заедница и со нова политика во Скопје, би можело да дојде до исчекор.