Дали 2018 ќе и ги отвори вратите на Македонија во ЕУ и НАТО?
7 декември 2017
Следниот самит на НАТО е за шест месеци, но листата на гости веќе сега е жешка тема. Средбите на високо ниво се местата каде оние кои се надеваат на членство вообичаено ги добиваат поканите за придружување на Алијансата.
Реклама
Малку е веројатно дека такви покани ќе бидат испратени од самитот во Брисел следниот јули, иако претставници на НАТО велат дека е прерано за таква проценка, и дека последната анализа за напредокот ќе биде направена во април следната година. Сепак, Македонија се надева дека ќе биде на врвот на листата за прием. Земјата е практично кандидат за членство од 1999 година, истата година кога заедно со Албанија му се придружи на Акциониот план за членство (МАП). Тирана доби покана во 2008 година, и во 2009 стана полноправен член, додека Црна Гора која се приклучи кон МАП во 2009, веќе во 2017 стана членка на НАТО.
Во Скопје се свесни дека времето полека истекува, а земјата останува заглавена во бројни проблеми. Новата македонска влада сепак најавува дека 2018 ќе биде годината во која сето тоа ќе се промени.
Придвижување во спорот за името
Но, најголемата грижа на Македонија последниве години како полека да попушта. Спорот за името, поради кој Грција го блокира влезот на земјата во меѓународните организации под името Македонија влегува во нова фаза на преговори. Во НАТО велат дека двете земји ќе мора да го решат проблемот, а дотогаш Македонија не може да се надева на членство. Но и двете страни покажуваат зголемена подготвеност наскоро да го стават проблемот настрана.
Даниел Сервер, директор на Програмата за конфликтен менаџмент на Џон Хопкинс универзитетот во Вашингтон, смета дека ЕУ и САД треба да сторат повеќе итно да се реши проблемот и тоа на база на Привремената спогодба од 1995 година, потврдена и од Меѓународниот суд на правдата, кој пресуди дека Грција немала право да го блокира влезот на Македонија во НАТО под привремената референца бјРМ.
„Европејците и Американците треба да и кажат на Грција да го прифати тоа“, вели Сервер за ДВ.
Не е само името
Но би било поедноставување да се каже дека името е единствената пречка за Скопје, објаснува Џејмс Макеј, прв човек на канцеларијата на Евроатлантското и глобално партнерство на НАТО. „Имаше назадување на демократијата, владеењето на правото, одговорноста на безбедносните и на разузнавачките служби“, вели тој за ДВ. Макеј сепак нотира дека владата на Заев презела обврска да ги направи неопходните промени „и ние будно ќе ги следиме реформите во тие сектори“.
Децениски спор за името меѓу Македонија и Грција
Спорот за името меѓу Македонија и Грција траеше речиси три полни децении, и беше окончан со Преспанскиот договор. Спорот беше проследен со многу протести, блокади и вето за членството на Македонија во НАТО.
Спорот меѓу двете земји ескалираше веднаш по прогласувањето на независноста на Македонија од поранешна Југославија. Грција го блокираше приемот на земјата во ОН и признавањето од страна на Европската заедница и покрај позитивната препорака од т. н. Бадинтерова комисија.
Фотографија: Dnevnik
Забрана за зборот „Македонија“
Првичната грчка позиција на почетокот на 1990-те години беше дека во името на соседната држава не смее да се содржи зборот „Македонија“. Носители на таквата политика беа владата на премиерот Констанин Мицотакис, и подоцна особено шефот на дипломатијата Андонис Самарас. Самарас поднесе оставка и предизвика пад на владата на Мицотакис по приемот на Македонија во ОН под референцата БЈРМ.
Фотографија: Reuters/A. Avramidis
Привремената спогодба од 1995 година
На 13 септември 1995 година во Њујорк беше потпишана Привремената спогодба која требаше да води кон нормализација на билатералните односи. Претходно, на 6 јануари 1992 година, Македонија го смени државното знаме со симболот на сонцето од Вергина и Уставот во делот кој, според Грција,содржеше иредентистички позиции. Со тоа беше ставен крај и на 18-месечното трговско ембарго кон Македонија од Атина.
Фотографија: picture-alliance/dpa/M. Antonov
Меѓународно признавање
По спогодбата со Грција, Македонија успеа да се избори за меѓународно признавање под уставното име од 118 држави, како и да влезе во најзначајните европски и светски институции. Но, спорот остана да се влече и во децениите кои следеа. Посуштествени напори од двете страни да се реши спорот, според неофицијални информации, се направени во 2001 и 2005 година, но без успех.
Фотографија: picture-alliance/ dpa
(Нe)потребна провокација
Кон крајот на 2006 година, новата влада на ВМРО-ДПМНЕ предводена од Никола Груевски одлучи да го преименува аеродромот Петровец во Скопје во „Александар Велики“. Грција остро реагира, а спорот полека се враќа на голема врата, сѐ до целосната ескалација на самитот на НАТО во Букурешт во 2008 година.
Фотографија: picture-alliance/dpa
Самитот во Букурешт
И покрај обидите на медијаторот Метју Нимиц со засилени дипломатски напори и под притисок на САД да се изнајде решение за спорот до самитот на НАТО во Букурешт, тоа не се случи. Атина го блокираше приемот на Македонија во воената Алијанса. На 3 април 2008 година, НАТО му порача на Скопје дека поканата за членство останува отворена доколку се најде компромис со Атина за името.
Фотографија: AP
Тужба во Хаг
Во ноември 2008 година, македонската влада одлучи да покрене тужба пред Меѓународниот суд на правдата во Хаг против Грција поради ветото во Букурешт. На 5 декември 2011 година, Судот пресуди во корист на Македонија и заклучи дека Грција ја прекршила Привремената спогодба. Но, во истовреме Судот заклучи дека нема правна сила да ѝ нареди на Грција да го повлече ветото.
Фотографија: MIA
Антиквизација
Процесот што започна со преименувањето на аеродромот во Скопје во 2006 година, по самитот во Букурешт доби далеку пошироки димензии. Владата на ВМРО-ДПМНЕ започна со масовно преименување на објекти и улици и изградба на проектот Скопје 201, во чиј центар се наоѓа споменикот на Александар Велики (наречен Воин на коњ). Проектот чинеше повеќе од 600 милиони евра и ѝ донесе многу критики на земјата.
Фотографија: picture-alliance/dpa
Преговори во (не)пријателска атмосфера
Иако преговорите околу спорот за името продолжија и во следните години, по самитот во Букурешт, ескалираа националистичките страсти и навреди меѓу двете држави. Грција остро реагираше на билбордот (на фотографијата) на кој грчкото знаме беше претставено со свастика. На слични провокации од грчка страна, особено од страна на грчката армија, реагираа и македонските власти.
Фотографија: picture-alliance/ dpa
Чија е Македонија
И во северна Грција во меѓувреме речиси сите позначајни објекти го носат името „Македонија“. Официјалната „црвена линија“ на Атина во меѓувреме е дека мора да се најде заеднички прифатливо име за меѓународна употреба „ерга омнес“ со географска додавка. Најчесто се споменуваат придавките северна и горна кон името Македонија.
Фотографија: picture-alliance/dpa/S. Barbarousis
„Вечниот“ Метју Нимиц
Единствена константа во деценискиот спор остана американскиот правник и дипломат, Метју Нимиц. Именуван од страна на Обединетите нации за медијатор во спорот пред 23 години, Нимиц и натаму е оптимист и верува дека може да се најде решение за проблемот. Последната серија средби со политичките лидери во Скопје и Атина ја имаше во јули годинава.
Фотографија: MIA
Нов оптимизам
Смената на власта во Македонија и падот на ВМРО-ДПМНЕ донесоа нов оптимизам дека може да се најде решение за спорот. Владата на Заев по секоја цена сака да обезбеди прием во НАТО на следниот самит на Алијансата во 2018 година. Пречката за тоа и натаму останува Грција, но провејува оптимизам дека под притисок од меѓународната заедница и со нова политика во Скопје, би можело да дојде до исчекор.
Фотографија: Reuters/C. Baltas
12 фотографии1 | 12
Таквите задачи вообичаено поблиску се набљудуваат од ЕУ, но Макеј вели дека еден од помалку познатите аспекти на соработката меѓу НАТО и ЕУ е дека персоналот од обете организации се координираат „речиси на дневна основа“ за напредокот на Западниот Балкан. Тој го пофали Скопје „дека блиску соработува со ЕУ за да се обиде систематски да ги реши овие проблеми“.
Интересот е запирање на Русија
Роза Балфур од Германскиот Маршалов фонд ги повикува сите кои го следат Балканот да го поддржат растечкиот оптимизам во Македонија. „Во Македонија расте поддршката за членство во ЕУ од минатата година. За разлика од Србија, каде многумина во Русија гледаат најдобар пријател, Македонците се повеќе приврзани на приклучувањето кон ЕУ. Затоа, јас не би се фокусирала на проблемите, туку на позитивниот тренд кој се засилува“, вели Балфур.
Но, има и уште една поента: руското влијание на Балканот го загрижува НАТО. „Би сакал да можам да кажам дека работиме на интеграцијата затоа што сме добри луѓе“, се шегува Макеј. „Но искрено, тоа го правиме затоа што се работи за голем безбедносен интерес на НАТО да немаме нестабилност на нашите граници“, вели Макеј.