Јавноста со огромен интерес го очекува Извештајот кој треба да открие дали судските предмети се распределувале електронски и по случаен избор или се давале на рака на „подобни судии“.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
Реклама
Денеска во Министерството за правда (15 часот) ќе бидат објавени клучните наоди од увидот во користењето на системот АКМИС - Автоматизиран информациски систем за управување со судските предмети (Automated Court Case Management Information System - ACCMIS). Извештајот ќе го презентира министерот за правда Билен Саљији, во присуство на заменик-министерот Оливер Ристовски и двајца претставници на Комисијата која го вршеше увидот во судовите - државниот советник во ресорот правда, Валентина Шаурек, и судијата Лазар Нанев.
Јавноста со огромен интерес го очекува овој Извештај, кој треба да открие како се користел системот наменет за електронска распределба на судските предмети: дали тие навистина биле распределувани по случаен избор или се давале на рака на „подобни судии“ во зависност каков е политичкиот интерес за разврска на одреден предмет, односно дали е тоа предмет на СЈО и кај кој судија би било добро да биде „распределен“. Сомнежи за манипулативна распределба на предмети беа нотирани и во првиот Извештај на експертската група предводена од Рајнхард Прибе: „Постои перцепција дека овие правила не се секогаш почитувани и дека може да се најдат начини за да се заобиколи системот“.
Но, дека тоа не е само перцепција, туку дел од судската практика, досега потврдија повеќе судии. Некои за тоа и писмено реагирале до Судскиот совет, но тој до денес не расправал за посочените злоупотреби на системот, со образложение дека „кај нив не стигнале такви поплаки“, дека „уште еднаш ќе проверат“ и. т.н. По ова, Министерството за правда формираше Комисија која на 5-ти октомври го започна увидот во употребата на системот АКМИС во Кривичниот суд, на 9-ти ноември во Апелациониот и на 17-ти ноември во Врховниот суд. Комисијата била фокусирана на употребата на системот во 2016 и 2017 година.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
„Записниците од увидот на Комисијата во трите судови се примени, прегледани, анализирани, и денеска јавноста ќе добие јасен преглед како се употребувал овој систем. Притоа Министерството ќе предложи и соодветни препораки со кои треба да се елиминираат какви било злоупотреби во иднина“, велат од ресорот правда. Оттаму веќе најавија дека контролата на системот во иднина ќе се врши во континуитет.
„Ќе се врши перманентна контрола на АКМИС-от. Независно ревизорско тело, покрај Министерството за правда, еднаш годишно ќе врши контрола на распределбата на предметите кај судиите. Ова мерка се спроведува по препорака на Европската комисија, а ќе го земеме примерот од Хрватска“, изјави деновиве министерот за правда.
Кривична одговорност
Од Министерството засега не откриваат детали од наодите, со образложение дека нив ќе ги соопшти министерот, но ги потврдуваат првичните сознанија од увидот, што неофицијално протекоа во јавноста: дека се регистрирани злоупотреби на системот АКМИС во Кривичниот суд, дека се забележани друг вид отстапки во Врховниот, но и дека ништо спорно не било утврдено во Апелациониот. Доколку ваквите наводи и официјално се потврдат со финалниот извештај на Комисијата, дополнителна работа ќе имаат и Судскиот совет, но и Јавното обвинителство. Дел од судиите во изминатиот период посочуваа дека ако се местеле предмети, одговорноста за тоа паѓа врз претседателите на судовите.
„Има од 3 до 5 години казни, но сепак зависи за какво кривично дело и под кој став ќе биде. Дали ќе биде квалификаторно или неквалификаторно. Верувам дека за претседателот на судот треба да биде квалификаторен елемент, бидејќи тој е овластено службено лице кое треба да води сметка да нема злоупотреба на АКМИС-от, а не да прави злоупотреби на овој систем“, изјави неодамна врховниот судија Шпенд Деваја, за ТВ „Алсат-М“.
Контрола на целиот период
Но, меѓу дел од судиите владее и ставот дека таква одговорност може да се бара откако увидот врз употребата на системот АКМИС ќе се прошири на целиот период од неговото функционирање, а не само во последните две години. За ова под почеток се залага и претседателот на Врховниот суд, Јово Вангеловски, кој најави контрола која ќе ги опфати сите судови откако системот почнал да се применува.
Фотографија: Petr Stojanovski
„Ако во проверката не биде опфатен целиот период од функционирањето на АКМИС до денес, подготвен сум да формирам Комисија, која со помош на експерти од компјутерскиот центар на Врховниот суд ќе спроведе сеопфатна проверка“, изјави тој за ДВ во октомври.
Системот АКМИС е воведен со Измените и дополнувањата на Судскиот деловник („Службен весник на РМ“ бр.71/07, 157/09). Изработен е од компанијата „Едусофт“ од Скопје а почна да се применува од 2010 година. Електронската распределба на судски предмети е само еден сегмент од можностите што ги нуди. Тој ги автоматизира и следи сите аспекти и фази од животниот циклус на предметите, може да функционира во сите видови на судови со различна организациона структура, обезбедува безбедност на информациите, како и подобрена статистика и мониторинг.
Сите истраги на македонското СЈО
Таргет, Титаник, Тортура, ТНТ, Транспортер, Тврдина, Трезор, Топлик, Тендери, Тарифа и Тенк се 11-те случаи кои досега ги отвори СЈО. Осомничени или обвинети се многу актуелни и поранешни државни и локални функционери.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
Катица Јанева
Катица Јанева беше избрана за Специјален Јавен обвинител на 15 септември 2015 година од страна на Советот на јавните обвинители, а нејзиниот тим се комплетираше со уште 12 обвинители на 4 ноември лани. Нејзиниот избор беше дел од Договорот од Пржино за што согласност дадоа сите лидери на политички партии и големо мнозинство пратеници во Собранието.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
Од шионажа до злосторничко здружување
Заклучно со март годинава, во првиот шестмесечен период од работењето, СЈО отворило вкупно 30 предмети против 80 лица. Кривичните дела кои им се ставаат на товар на осомничените и обвинетите се движат од Повреда на избирачко право, Злоупотреба на службена положба до Насилство, Шпионажа и Злосторничко здружување.
Фотографија: MIA
Обработка на прислушуваните материјали
Во септември годинава, СЈО го претстави и вториот шестмесечен извештај за својата работа. Во меѓувреме, ова обвинителство брои 74 вработени. Во тој период, обвинителите преслушале и обработиле 55.240 аудио фајлови, односно 12 проценти од вкупно добиените прислушкувани материјали.
Фотографија: picture-alliance/dpa/C. Charisius
Насилство и фалсификат
Паралелно со поднесениот втор Извештај за својата работа, СЈО ги обелодени и првите две обвиненија. Во првиот предмет, обвинети се седум лица - службеници на УБК кои го уништиле доказниот материјал за неовластеното прислушување. Во вториот, обвинети се 14 лица кои го поттикнувале или извршиле насилство при протестите пред општина Центар во јуни 2013 година. Меѓу нив е и експремиерот Груевски.
Фотографија: Getty Images/AFP/R. Atanasovski
Меѓународна поддршка
СЈО во меѓувреме добива отворена поддршка од претставниците на меѓународната заедница. Шефот на германската дипломатија Франк-Валтер Штајнмајер на 1 септември годинава порача дека е важно „СЈО да може непречено да продолжи со својата работа за разјаснување на обвинувањата за злоупотреба на моќта, за повторно да се засили довербата на македонското население во демократските институции на земјата“.
Фотографија: Reuters/I. Kalnins
Титаник- број 1.
Во февруари 2016, СЈО го обзнани својот прв случај, за изборни измами за кои постои сомнеж дека ги извршувала група која ја предводеле ексминистерката Јанкулоска, ексминистерот за транспорт Јанакиески и секретарот на Владата, Божиновски. Осомничени се за криминализација на изборниот процес со незаконско издавање лични карти и вметнување во избирачкиот список на лица, како и насилство, поткуп...
Фотографија: Petr Stojanovski
ТНТ- Како се уриваше Космос
Во април 2016 година беше отворен случајот за незаконското уривање на комлексот „Космос“ на бизнисменот Фијат Цаноски. Иако првично не беа опфатени во истражната постапка, поради аболицијата од претседателот Ѓорге Иванов, осомничени во случајот „ТНТ“ се и експремиерот Груевски, ексминистерот за транспорт и врски, Миле Јанакиески, и актуелниот градоначалник на општина Гази Баба, Тони Трајковски.
Фотографија: Petr Stojanovski
Транспортер- Битола како Токио
Случајот во април 2016, обвинителката Фатиме Фетаи го најави како „веројатно најскапиот превоз за ученици во светот“, кој го плаќал градот Битола. Градоначалникот на Битола Владимир Талески и претседателот на комисијата за јавни набавки на општината, според СЈО, нанеле штета на буџетот од околу 360.000 евра. На Талески му беше одреден и домашен притвор, но во меѓувреме е пуштен на слобода.
Фотографија: DW/Z.Purkovic
Тврдина- уништување на доказите
Во предметот Тврдина кој на јавноста и беше претставен во март 2016 година, осомничени се двајца началници на УБК и ексминистерката за внатрешни работи Гордана Јанкулоска. Тие во 2015 година противзаконски уништиле системи за следење на комуникации, при што е нанесена штета на државата во висина од околу 10 милиони евра. Истите системи претходно биле користени за незаконско следење и прислушкување
Фотографија: MIA
Тортура- изживувањето врз Љубе Бошкоски
На 28 март 2016, СЈО објави дека започнува нова истрага под името „Тортура“, која се однесува на апсењето на лидерот на партијата Обединети за Македонија и поранешен министер за внатрешни работи Љубе Бошковски. Поднесени се кривични пријави против седум лица, меѓу нив шестмина припадници на полициската единица Алфи, а како првоосомничен е тогашниот директор на УБК Сашо Мијалков.
Фотографија: DW/P. Stojanov
Трезор- Финзи и УБК
„Трезор“ е кодното име на последниот предмет на СЈО, и прв што се однесува на економски криминал, а произлегува од незаконското следење на комуникациите. Како што рече обвинителката Фатиме Фетаи, предметот се однесува на груба злоупотреба на средствата од буџетот на Република Македонија од страна на три раководни лица во УБК и едно раководно лице во Министерството за внатрешни работи.
Фотографија: picture-alliance/dpa
„Топлик“ и „Тендери“
Во предметот „Топлик“ се осомничени шест лица, кои преку злоупотреба на службената должност и кршење Законот за јавни набавки сториле кривични дела со кои го оштетиле буџетот во висина од 1 милион и 44.000 евра. Во „Тендери“ првоосомничено е раководно лице од Министерството за култура, поради фаворизирање на компанијата „Бетон - Штип“ при изградбата на Музејот на македонската борба.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
„Таргет“- масовно прислушување
СЈО соопшти дека илјадници луѓе биле незаконски следени во периодот од 2008 до 2015 година од страна на Управата за безбедност и контраразузнавање. Вкупно десет лица, дел од кои поранешни високи функционери се осомничени дека го организирале и го координарале незаконското прислушување. Незаконски била следена комуникација на најмалку 4.286 телефонски броеви без судски наредби
Фотографија: picture-alliance/dpa/J. Pape
„Тенк“ и „Тарифа“
СЈО сомничи седум лица дека ја злоупотребиле службената положба во случајот „Тарифа“ кој се однесува на постапка за јавна набавка на софтвер за потребите на АД ЕЛЕМ. Истрага е отворена и против две лица кои учествувале во набавката на службениот „Мерцедес“ на екс-премиерот Никола Груевски кој државниот буџет го чинеше 572 илјади евра.