Двајцата министри рекоа дека немаат разлики за иднината, но за да се стигне дотаму ќе мора да се надминат разликите околу името. Целта не е некој да биде понижен, а некој да излезе како победник од преговорите.
Шефовите на македонската и на грчката дипломатија Никола Димитров и Никос Коѕијас веруваат во „чесни“ и искрени преговори со кои ќе се надминат разликите меѓу двете земји во спорот за името.
Димитров рече дека денешната е „втора вистинска средба“ на која се разговарало за сите суштински елементи во деценискиот спор.
„Имавме добри разговори. Разговаравме за иднината, и за иднината е тешко да најдеме разлики меѓу нас. Но за да дојдеме дотаму треба да ја надминеме разликата околу името. (...) Ова е втората вистинска средба на која разговаравме за сите суштински елементи“, рече Димитров.
Македонскиот министер признава дека сѐ уште има предрасуди на двете страни, но вели тој, се обидуваме да изградиме доверба.
„Половина ден мислам што е важно за јавноста во Грција, а другата половина што е важно за нас овде во Република Македонија“, рече Димитров.
Слеано и непреведено име е неприфатливо
Двајцата министри генерално одбиваа поконкретно да одговорат на прашања кои директно задираат во суштината на разговорите и се согласни дека клучните разлики ќе се дискутираат следната недела во Виена,на разговорите под покровителство на медијаторот Метју Нимиц.
Коѕијас појасни дека текстовите кои двете држави си ги разменија последниве денови не се во спротивност со обидите на Нимиц да изнајде компромис, напротив. „Текстовите се со цел да се разјаснат позициите на страните. Во голем степен сме договорени што сакаме. Она што ние ќе го договориме, Нимиц ќе го стави во еден текст кој ќе биде упатен до Советот за безбедност и Генералното Собрание на Обединетите нации“.
Десетина граѓани протестираа против посетата на Коѕијас пред зградата на МНР во СкопјеФотографија: picture-alliance/AP Photo/B. Grdanoski
Димитров беше поконкретен во однос на прашањето на грчки новинар околу предлогот на Атина за името Горна Македонија, напишано во оригинал на латиница и слеано во едно име. Според Димитров, нему ќе му биде тешко да објасни едно такво решение „пред својот народ“. Дополнително, рече тој, „тешко е да се аргументира дека тоа е сложено име ако имаме еден слеан збор“.
„Можам да најдам многу аргументи зошто за мене тоа не е најдобриот правец“, вели Димитров.
Промена на Уставот поради европско искуство
Во однос на инсистирањето на Грција за промена на Уставот на Македонија, Коѕијас откри дека аргументот на Атина е базиран врз некои искуства во европското право и одлука на германскиот Уставен суд во тој правец.
„Не бараме повеќе гаранции, туку го земаме предвид искуството во ЕУ со одлуките на уставни судови кои сметаат дека уставите се над европското и меѓународното право. Ве потсетувам на повеќе одлуки на Уставниот суд на Германија во однос на Договорите од Мастрихт“, рече Коѕијас.
По пауза од 12 години, Коѕијас е прв шеф на грчка дипломатија кој слета на скопскиот аеродромФотографија: Reuters/O. Teofilovski
Дефиницијата на шефот на грчката дипломатија за тоа што претставува чесно и праведно решение за двете страни гласи: „Тоа е решение што ги зема предвид главните точки на интересот на двете страни. (...) Не бараме едната страна да се уништи, а другата да се радува дека победила, тоа не е ни чесно ни морално“, рече Коѕијас.
Двајцата министри во неколку наврати дипломатски потсетија дека се надеваат „оти и другата страна има вистинска желба да се надмине проблемот“.
За Димитров, текот на преговорите и трпението кое се очекува во изнаоѓањето компромис потсетува на филигранскиот занает.
„Тој занает бара големо трпение, прецизност и деликатност. Давам сѐ од себе заедно да направиме нешто што ќе биде доволно добро за двете страни“, рече тој.
Коѕијас, кој синоќа слета на скопскиот аеродром како прв шеф на грчката дипломатија по пауза од 12 години, попладнево се среќава и со премиерот Зоран Заев, собранискиот спикер Талат Џафери, лидерот на ДУИ, Али Ахмети и лидерот на ВМРО-ДПМНЕ Христијан Мицковски.
Децениски спор за името меѓу Македонија и Грција
Спорот за името меѓу Македонија и Грција траеше речиси три полни децении, и беше окончан со Преспанскиот договор. Спорот беше проследен со многу протести, блокади и вето за членството на Македонија во НАТО.
Спорот меѓу двете земји ескалираше веднаш по прогласувањето на независноста на Македонија од поранешна Југославија. Грција го блокираше приемот на земјата во ОН и признавањето од страна на Европската заедница и покрај позитивната препорака од т. н. Бадинтерова комисија.
Фотографија: Dnevnik
Забрана за зборот „Македонија“
Првичната грчка позиција на почетокот на 1990-те години беше дека во името на соседната држава не смее да се содржи зборот „Македонија“. Носители на таквата политика беа владата на премиерот Констанин Мицотакис, и подоцна особено шефот на дипломатијата Андонис Самарас. Самарас поднесе оставка и предизвика пад на владата на Мицотакис по приемот на Македонија во ОН под референцата БЈРМ.
Фотографија: Reuters/A. Avramidis
Привремената спогодба од 1995 година
На 13 септември 1995 година во Њујорк беше потпишана Привремената спогодба која требаше да води кон нормализација на билатералните односи. Претходно, на 6 јануари 1992 година, Македонија го смени државното знаме со симболот на сонцето од Вергина и Уставот во делот кој, според Грција,содржеше иредентистички позиции. Со тоа беше ставен крај и на 18-месечното трговско ембарго кон Македонија од Атина.
Фотографија: picture-alliance/dpa/M. Antonov
Меѓународно признавање
По спогодбата со Грција, Македонија успеа да се избори за меѓународно признавање под уставното име од 118 држави, како и да влезе во најзначајните европски и светски институции. Но, спорот остана да се влече и во децениите кои следеа. Посуштествени напори од двете страни да се реши спорот, според неофицијални информации, се направени во 2001 и 2005 година, но без успех.
Фотографија: picture-alliance/ dpa
(Нe)потребна провокација
Кон крајот на 2006 година, новата влада на ВМРО-ДПМНЕ предводена од Никола Груевски одлучи да го преименува аеродромот Петровец во Скопје во „Александар Велики“. Грција остро реагира, а спорот полека се враќа на голема врата, сѐ до целосната ескалација на самитот на НАТО во Букурешт во 2008 година.
Фотографија: picture-alliance/dpa
Самитот во Букурешт
И покрај обидите на медијаторот Метју Нимиц со засилени дипломатски напори и под притисок на САД да се изнајде решение за спорот до самитот на НАТО во Букурешт, тоа не се случи. Атина го блокираше приемот на Македонија во воената Алијанса. На 3 април 2008 година, НАТО му порача на Скопје дека поканата за членство останува отворена доколку се најде компромис со Атина за името.
Фотографија: AP
Тужба во Хаг
Во ноември 2008 година, македонската влада одлучи да покрене тужба пред Меѓународниот суд на правдата во Хаг против Грција поради ветото во Букурешт. На 5 декември 2011 година, Судот пресуди во корист на Македонија и заклучи дека Грција ја прекршила Привремената спогодба. Но, во истовреме Судот заклучи дека нема правна сила да ѝ нареди на Грција да го повлече ветото.
Фотографија: MIA
Антиквизација
Процесот што започна со преименувањето на аеродромот во Скопје во 2006 година, по самитот во Букурешт доби далеку пошироки димензии. Владата на ВМРО-ДПМНЕ започна со масовно преименување на објекти и улици и изградба на проектот Скопје 201, во чиј центар се наоѓа споменикот на Александар Велики (наречен Воин на коњ). Проектот чинеше повеќе од 600 милиони евра и ѝ донесе многу критики на земјата.
Фотографија: picture-alliance/dpa
Преговори во (не)пријателска атмосфера
Иако преговорите околу спорот за името продолжија и во следните години, по самитот во Букурешт, ескалираа националистичките страсти и навреди меѓу двете држави. Грција остро реагираше на билбордот (на фотографијата) на кој грчкото знаме беше претставено со свастика. На слични провокации од грчка страна, особено од страна на грчката армија, реагираа и македонските власти.
Фотографија: picture-alliance/ dpa
Чија е Македонија
И во северна Грција во меѓувреме речиси сите позначајни објекти го носат името „Македонија“. Официјалната „црвена линија“ на Атина во меѓувреме е дека мора да се најде заеднички прифатливо име за меѓународна употреба „ерга омнес“ со географска додавка. Најчесто се споменуваат придавките северна и горна кон името Македонија.
Фотографија: picture-alliance/dpa/S. Barbarousis
„Вечниот“ Метју Нимиц
Единствена константа во деценискиот спор остана американскиот правник и дипломат, Метју Нимиц. Именуван од страна на Обединетите нации за медијатор во спорот пред 23 години, Нимиц и натаму е оптимист и верува дека може да се најде решение за проблемот. Последната серија средби со политичките лидери во Скопје и Атина ја имаше во јули годинава.
Фотографија: MIA
Нов оптимизам
Смената на власта во Македонија и падот на ВМРО-ДПМНЕ донесоа нов оптимизам дека може да се најде решение за спорот. Владата на Заев по секоја цена сака да обезбеди прием во НАТО на следниот самит на Алијансата во 2018 година. Пречката за тоа и натаму останува Грција, но провејува оптимизам дека под притисок од меѓународната заедница и со нова политика во Скопје, би можело да дојде до исчекор.
