Кога сите помислија дека лидерите на Г7 извлекоа заедничка изјава и избегнаа отворен судир, во шокантен Твитер-пресврт Доналд Трамп ја повлече својата поддршка. Веројатно е подобро така, смета Михаел Книге
Фотографија: Reuters/J. Ernst
Реклама
Понекогаш е подобро да се тргне завојот од отворената рана. Со повлекувањето од претходно договорената заедничка изјава од самитот на Г7, претседателот на САД Доналд Трамп го стори токму тоа.
Во својот твит, тој го обвини канадскиот премиер Џастин Трудо за давање лажни изјави на прес-конференцијата и соопшти дека „им кажал на американските претставници да не ја потпишуваат изјавата“.
Доколку навистина се повлече од договорот, тоа нема да биде неговото прво повлекување. Всушност, Трамп е господар на повлекувањата. Се повлече од Парискиот климатски договор, Иранскиот нуклеарен договор, Транс-пацифичкото партнерство, и од УНЕСКО, да споменеме неколку. И во споредба со Договорот за Иран, директните последици од ова повлекување ќе бидат мали затоа што документот е необврзувачки. Но симболичната штета ќе биде огромна. Тоа ќе биде првпат земјите на Г7 да не можат да се договорот за заедничка изјава.
Но, веројатно е и подобро така, наместо да се прават обиди да се надминат фундаменталните судири кои всушност не можат да се надминат. Присуството на Трамп во Квебек уште еднаш јасно стави до знаење каков е неговиот однос кон најблиските сојузници на САД и кон поствоениот меѓународен поредок, во чија изградба Вашингтон имаше главна улога: ич не му е гајле. Дополнително, тој активно се обидува да го наруши и да го поткопа.
Заедничката изјава само ќе го ублажеше ударот затоа што таквата изјава претпоставува дека сите потписници споделуваат верба во „слободна, фер и заемно корисна трговија“, и се залага за борба против протекционизмот. Тоа едноставно не е точно.
А страстниот протекционист Доналд Трамп јасно стави до знаење на самитот дека без разлика што ќе биде наведено во завршниот документ, тој нема намера да отстапи од својата чисто трансакциска и нулта политика „Америка на прво место“, која длабоко ги подели САД со нивните сојузници.
Михаел Книге
Таканаречени сојузници
Дека овој претседател навистина не ја сфаќа важноста на трансатлантските врски и традиционалниот поредок беше апострофирано и од информациите дека неговиот тим одбил во завршната изјава да се спомене вообичаената фраза „меѓународен поредок базиран врз правила“, и дека Трамп во повеќе наврати ги нарекувал партнерите „таканаречени сојузници“.
Иако останатите шест земји, како што се очекуваше, не успеаја да ги скротат протекционистичките импулси на Трамп и да го натераат да ги укине тарифите, важно беше тоа што тие останаа на својот став. Тоа не го решава проблемот, но попуштањето само ќе го окуражи Трамп да бара повеќе. Дополнително, важно е Европејците барем да се обидат да го одбранат правниот меѓународен поредок додека Вашингтон се врати во нормала.
Тоа можеби ќе потрае, но и не мора. Сметката за Трамп би можела да пристигне веќе наесен кога Американците ќе гласаат на изборите за Конгресот и Сенатот. Доколку Републиканците го загубат конгресното мнозинство во еден или обата домови, новиот Конгрес би можел да ги запре опасните протекционистички трговски политики на Трамп.
Тоа е така затоа што Конгресот, кој во американскиот политички систем е задолжен за трговија, му ги препушти тие права на претседателот. Но, како што ги даде, така може да си ги земе и назад. И најдобро би било крајот на вулгарната протекционистичка политика на Трамп да дојде токму преку гласање на Американците. Конечно, тие самите го предизвикаа овој хаос бирајќи го на функцијата.
Овластувањата на најмоќниот државник во светот
Шефот на Белата куќа има најголема моќ во светската политика – барем така се верува. Но, дали е навистина така? Овластувањата на претседателот на САД се ограничени. И други актери играат важна улога.
Фотографија: Klaus Aßmann
Така вели Уставот...
Претседателскиот мандат во САД трае четири години, а претседателот може да биде реизбран само еднаш. Тој е шеф на државата и шеф на владата, односно управува со извршната власт. Задача на претседателот е да ги спроведува законите изгласани од Конгресот. Претседателот како највисок дипломат може да прима странски амбасадори и на тој начин да признава држави.
Фотографија: Klaus Aßmann
Кој кого контролира?
Трите власти - законодавната, извршната и судската - се поделени и се контролираат меѓусебно. Претседателот има право да помилува осуденици и да ги назначува федералните судии, министрите во кабинетите и амбасадорите на САД - но само со согласност на Сенатот. Ова е еден од механизмите со кои законодавната власт ги контролира активностите на извршната власт.
Фотографија: Klaus Aßmann
„State of the Union“
Американскиот претседател е должен редовно да го информира Конгресот за состојбата на државата. Тоа го прави ова во годишниот „говор за состојбата на нацијата“ („State of the Union“). Претседателот нема право да предлага закони на Конгресот, но за време на говорот може да наведе своите теми и приоритети. Со тоа тој може јавно да врши притисок врз Конгресот. Но, ништо повеќе од тоа.
Фотографија: Klaus Aßmann
Претседателско вето
Претседателот може да одбие да потпише закон донесен од Конгресот и тоа всушност неговото право на вето. Конгресот може да го отфрли претседателското вето само доколку обезбеди двотретинско мнозинство во двата дома на парламентот. Во историјата на САД се познати 1.500 случаи на претседателски вета. Од нив, само 111 (7%), биле успешно надгласани.
Фотографија: Klaus Aßmann
Сива зона
Уставот на САД и одлуките на Врховниот суд не даваат јасна слика за тоа колкава моќ има претседателот. Всушност, претседателот има право на уште еден вид вето, познато како "џебно вето". Под одредени услови, претседателот може одреден закон да со „стави во торба“ и со тоа тој станува неважечки. Овој тип на вето не може да биде надгласано во Конгресот. Овој трик бил користен скоро 1.000 пати.
Фотографија: Klaus Aßmann
Наредби со сила на закон
Претседателот на САД на членовите на владата може да им наметне одреден начин на однесување. Тој издава препораки, т.н „извршни наредби“ (Executive Orders), имаат сила на закон. Сепак, тоа не значи дека на претседателот сè му е дозволено: судовите можат да ги поништат наредбите, Конгресот - да ги сопре со соодветни контра закони, а следниот претседател може да ги укине.
Фотографија: Klaus Aßmann
Конгрес...
Претседателот има право да склучува договори со странски влади, кои потоа треба да бидат одобрени со мнозинство во Сенатот. Ова може да се избегне, ако наместо договор претседателот склучи еден вид меѓувладин договор т.е. „извршен договор“ (Executive Agreement). Ваквите договори се валидни се додека Конгресот не ги оспори или не ги укине со закон.
Фотографија: Klaus Aßmann
Кој може да објави војна?
Претседателот е врховен командант на вооружените сили на САД, но војна може да објавува само Конгресот. Сепак не е многу јасно колку војска смее да испраќа претседателот во вооружените конфликти без одобрение на Конгресот. По војната во Виетнам, Конгресот го усвои следново правило: претседателот може да ги користи надлежностите се додека Конгресот не ги оспори.
Фотографија: Klaus Aßmann
Ултимативна контрола
Ако претседателот ги надмине или злоупотреби овластувањата или изврши кривично дело, Претставничкиот дом, против него може да отпочне процедура за отстранување од должноста. Досега имало два такви обиди, но и двата завршиле несупешно. Сепак, постои многу ефикасен инструмент за да се сопре претседателското самоволие: тоа намалувањето на буџетот – што е во надлежност на Конгресот.
