Американскиот претседател Доналд Трамп ѝ проследи на Русија документи на странска тајна служба. Дали е тоа причина за загриженост и во Германија? И колку е германската БНД врзана за службите на САД?
Реклама
Аферата на Трамп со тајните служби предизвика вознемиреност и во Германија. Пратениците во Бундестагот би сакале да дознаат колку се тајните извори сѐ уште безбедни, доколку се земе во предвид дека американскиот претседател документите од тајната служба со таква леснотија ги проследува на трети страни.
Според медиумските извештаи, Трамп би сакал да ја спречи истрагата која ФБИ ја води за неговите контакти со Москва и за предавањето на тајните документи на рускиот министер за надворешни работи Сергеј Лавров. И тоа очигледно без претходни консултации со израелската тајна служба која, исто така, со тоа била директно погодена. Дали на тој начин и информациите на германската БНД минуваат низ различни раце во Вашингтон? И потоа заминуваат во рацете на сомнителни партнери?
Ханс-Кристијан Штребеле, член на Комисијата за контрола на работата на германската тајна служба од редот на Зелените, остро го критикува претседателот. За Дојчландфунк Штребеле изјави дека Трамп „гази со нозе врз доверливите извори на странските тајни служби, не ги почитува етаблираните правила и поради тоа би требало да сноси последици“. Штребеле притоа мисли на германската влада.
Но, Владата засега не гледа причина за акција. На директно прашање од новинарите дали со тоа се погодени и тајни информации на германските служби, портпаролот на владата Штефан Зајберт не одговори. Само рече дека во овој конкретен случај само парламентарната комисија има право да дознае повеќе.
Дали Германија мора да споделува информации?
Без оглед на актуелните обвинувања на сметка на американскиот претседател, и натаму е во германски интерес да се споделуваат сознанија со тајните служби на партнерски земји, вклучително и со САД, вели Зајберт.
Експертот за работата на тајните служби Флоријан Пајл во изјава за јавниот сервис АРД, ги засили тие аргументи: „Кога се работи за добивањето информации, германската БНД сѐ уште, особено во техничката област, силно се потпира врз американската тајна служба“. Поради тоа, додава Пајл, конфронтацијата во овој случај е исклучена.
Тоа во разговор за ДВ го потврдува и политичарот на Зелените, Константин фон Ноц. „Сојузната влада е многу попустлива кон американските партнери и преку германските служби им проследува многу доверливи информации на американските служби. Но, таа на поинаков начин се однесува кон Бундестагот, затоа што релевантните информации не можат да се контролираат во парламентот поради наводна доверливост“.
Што би ѝ се случило на Меркел?
Некои се прашуваат што би ѝ се случило на Ангела Меркел доколку, како Доналд Трамп, проследува доверливи информации? Трамп на Твитер објави дека има право да го спушти прагот на доверливост на некоја информација. Експертите за уставно право потврдуваат дека правно тоа е во ред, но оценуваат дека политички- тоа е невообичаено.
А во Германија? Деловникот на сојузната влада не дава поточни информации за тоа. Експертот за уставно право, професорот Улрих Ромелфангер за ДВ вели дека во него е опишана улогата на канцеларката, но дека „има многу малку или речиси ништо за прашањата на чување на тајноста и обврските на канцеларката“. Во секој случај, канцеларката е обврзана со заклетва дека ќе работи за доброто на државата.
Проследувањето на доверливи информации на Русија би било „повреда на заклетвата“, вели професор Ромелфангер. А доколку во парламентот се најде мнозинство пратеници со слично мислење, тогаш може да и се изгласа и недоверба.
„Во поновата историја на Германија немало таков случај, но уверен сум дека тоа никој политички не би го преживеал“, заклучува Ромелфангер.
Овластувањата на најмоќниот државник во светот
Шефот на Белата куќа има најголема моќ во светската политика – барем така се верува. Но, дали е навистина така? Овластувањата на претседателот на САД се ограничени. И други актери играат важна улога.
Фотографија: Klaus Aßmann
Така вели Уставот...
Претседателскиот мандат во САД трае четири години, а претседателот може да биде реизбран само еднаш. Тој е шеф на државата и шеф на владата, односно управува со извршната власт. Задача на претседателот е да ги спроведува законите изгласани од Конгресот. Претседателот како највисок дипломат може да прима странски амбасадори и на тој начин да признава држави.
Фотографија: Klaus Aßmann
Кој кого контролира?
Трите власти - законодавната, извршната и судската - се поделени и се контролираат меѓусебно. Претседателот има право да помилува осуденици и да ги назначува федералните судии, министрите во кабинетите и амбасадорите на САД - но само со согласност на Сенатот. Ова е еден од механизмите со кои законодавната власт ги контролира активностите на извршната власт.
Фотографија: Klaus Aßmann
„State of the Union“
Американскиот претседател е должен редовно да го информира Конгресот за состојбата на државата. Тоа го прави ова во годишниот „говор за состојбата на нацијата“ („State of the Union“). Претседателот нема право да предлага закони на Конгресот, но за време на говорот може да наведе своите теми и приоритети. Со тоа тој може јавно да врши притисок врз Конгресот. Но, ништо повеќе од тоа.
Фотографија: Klaus Aßmann
Претседателско вето
Претседателот може да одбие да потпише закон донесен од Конгресот и тоа всушност неговото право на вето. Конгресот може да го отфрли претседателското вето само доколку обезбеди двотретинско мнозинство во двата дома на парламентот. Во историјата на САД се познати 1.500 случаи на претседателски вета. Од нив, само 111 (7%), биле успешно надгласани.
Фотографија: Klaus Aßmann
Сива зона
Уставот на САД и одлуките на Врховниот суд не даваат јасна слика за тоа колкава моќ има претседателот. Всушност, претседателот има право на уште еден вид вето, познато како "џебно вето". Под одредени услови, претседателот може одреден закон да со „стави во торба“ и со тоа тој станува неважечки. Овој тип на вето не може да биде надгласано во Конгресот. Овој трик бил користен скоро 1.000 пати.
Фотографија: Klaus Aßmann
Наредби со сила на закон
Претседателот на САД на членовите на владата може да им наметне одреден начин на однесување. Тој издава препораки, т.н „извршни наредби“ (Executive Orders), имаат сила на закон. Сепак, тоа не значи дека на претседателот сè му е дозволено: судовите можат да ги поништат наредбите, Конгресот - да ги сопре со соодветни контра закони, а следниот претседател може да ги укине.
Фотографија: Klaus Aßmann
Конгрес...
Претседателот има право да склучува договори со странски влади, кои потоа треба да бидат одобрени со мнозинство во Сенатот. Ова може да се избегне, ако наместо договор претседателот склучи еден вид меѓувладин договор т.е. „извршен договор“ (Executive Agreement). Ваквите договори се валидни се додека Конгресот не ги оспори или не ги укине со закон.
Фотографија: Klaus Aßmann
Кој може да објави војна?
Претседателот е врховен командант на вооружените сили на САД, но војна може да објавува само Конгресот. Сепак не е многу јасно колку војска смее да испраќа претседателот во вооружените конфликти без одобрение на Конгресот. По војната во Виетнам, Конгресот го усвои следново правило: претседателот може да ги користи надлежностите се додека Конгресот не ги оспори.
Фотографија: Klaus Aßmann
Ултимативна контрола
Ако претседателот ги надмине или злоупотреби овластувањата или изврши кривично дело, Претставничкиот дом, против него може да отпочне процедура за отстранување од должноста. Досега имало два такви обиди, но и двата завршиле несупешно. Сепак, постои многу ефикасен инструмент за да се сопре претседателското самоволие: тоа намалувањето на буџетот – што е во надлежност на Конгресот.