Другата пандемија: губење на мирисот како последица од Ковид
Чарли Шилд
13 март 2021
Глобалното ширење на САРС–Ков–2 предизвика уште една потпандемија– губење на мирисот или вкусот. Експертите стравуваат дека ова може да има последици по менталното здравје и исхраната. Но, сепак има надеж.
Реклама
На Рики Томсон, тукушто почна да му се враќаат мирисот и вкусот три месеци откако имаше сомнеж дека е заразен од коронавирусот во април 2020, кога тој во август излезе позитивен на корона-тестот и повторно ги изгуби овие сетила.
„Само што почнаа да ми се враќаат и повторно се изгубија,“ вели тој за ДВ. За Томсон, 28 годишен електроинженер од Австралија кој живее во Лондон, шест месеци со ослабено чувство на мирис и вкус се потсетник за тоа колку силно нашите сетила не поврзуваат со реалноста и всушност колку го земаме мирисот како нешто здраво за готово. Истовремено ваквата состојба може да предизвика и нелагодност.
„Кога повторно се отворија теретаните и почнав да вежбам, бев само свесен дека смрдам ама не знаев дали и колку – едноставно не можев да се помирисам,“ вели тој.
Губењето на чувството за мирис, кое се вика анозмиа, беше релативно непозната состојба. Но, сега стана еден од клучните симптоми на Ковид-19. Точниот процент на луѓе кои го изгубиле мирисот како последица на коронавирусот, варира според различни студии, но сепак сите имаат заеднички заклучок – ова е една од најчестите последици на болеста.
Кај некои тоа е единствениот симптом, а кај многумина тој трае многу подолго отколку другите симптоми како што е температура или стегање во градите. Често покрај мирис, заразените со ковид го губат и вкусот – состојба која се вика агеузија. Кај некои може да дојде и до хемистезија – губење на чувствителноста на јазикот.
Кои се последиците?
За мирисот се вели дека е она чувство без кое може да се функционира. Но истражувачите нагласуваат дека мирисот е многу позначаен за нашиот живот отколку што сме свесни.
Потенцијалната опасноста демне од многу страни – ако не можете да помирисате гас кој истекува, чад од оган или расипана храна. Во крајна линија може да ја намали и желбата за јадење. Губењето на чувството за мирис може да биде „крајно трауматично за луѓето“ вели Рејчел Херц, психолог и невролог од Браун Универзитетот во САД.
„За жал многу луѓе не го сфаќаат ова,“ вели таа за ДВ. Мирисот е интензивно поврзан со нашите емоции, и е сложено поврзан со нашиот социјален живот, интимните искуства, нашата меморија и чувството за сам себе, објаснува Херц. Мирисите поинаку се процесираат во мозокот за разлика од останатите четири сетила. Ова е единственото сетило кое го забиколува таламусот – сензорниот центар во мозокот – и оди директно во примарниот кортекс каде ги обработуваме и чуваме нашите спомени.
Брзи тестови за коронавирус - во ноќен клуб
02:11
„Овој невробиолошки пат е одговорот зошто мирисот толку поттикнува силни сеќавања и реакции,“ вели Џули Волш – Месинџер, психолог на Универзитетот Дејтон во САД и додава дека „чувството за мирис исто така го придвижува и нашето социјално однесување.“
Истражувањата покажуваат дека мирисот е суптилен начин преку кој можете да детектирате страв кај другите. Друга студија пак покажува дека жените носат одлука за атрактивноста на мажите врз основа на нивниот мирис – иста слика на маж поврзана со различен мирис покажала различен рејтинг кај испитаничките. Губењето на мирис е поврзано и со повисок степен на депресија и анксиозност. Истражувањата објавени по јули 2020 година покажуваат дека луѓето на кои им се вратил мирисот откако го изгубиле како последица на Ковид-19, имаат подобрување на нивната ментална состојба и социјална интеракција.
Како Ковид-19 предизвикува губење на мирисот?
Научните се уште немаат целосен одговор на тоа што прави коронавирусот кога навлегува во носот и зошто се губи мирисот. Претпоставката е дека во носот има многу клетки со рецептори АЦЕ-2 на кои се закачува коронавирусот при што предизвикува воспаление на назалните клетки што кај некои резултира „затворање“ на рецепторите за мирис, објаснува Херц.
Каде сѐ демне коронавирусот?
Коронавирус насекаде! Можеби дури и на пиперките, билетот за возење, сопственото домашно милениче. Што воопшто смеам да допирам? Ова вознемирувачко прашање си го поставуваат многумина. Еве неколку смирувачки одговори:
Досега познатите коронавируси остануваат опасни на површини како кваките околу четири-пет денови. Како и другите инфекции преку капки и SARS-CoV-2 се пренесува преку рацете и површините кои се допираат често во текот на денот. Иако вирусот е нов и затоа е прилично непознат, експертите сметаат дека и за него важат многу резултати од истражувања на други, веќе познати коронавируси.
Затоа, треба да се биде претпазлив и кога се руча во кантината на работното место - доколку таа одамна не е веќе затворена. Коронавирусите во основа можат преку кивање или кашлање на инфицирано лице да завршат на приборот за јадење или чиниите. Германскиот институт за проценка на ризици (БфР) меѓутоа пишува дека „досега не се познати инфекции со SARS-CoV-2 кои се појавиле со ваков начин на пренос“
Фотографија: picture-alliance/dpa/J. Kalaene
Страв од увозна стока?
Дали родителите мора да се плашат од инфекција преку играчки од увоз? Не, велат од БфР. Досега нема случаи на инфицирани лица за кои е докажано дека се заразиле преку увезени играчки или друга стока. Експертите сметаат дека вирусите немаат голема стабилност при промена на животната средина. Предизвикувачот на болеста е опасен повеќе денови пред сѐ во услови на студ и голема влажност на воздухот.
Фотографија: picture-alliance/dpa/S. Gollnow
Пакети полни вируси
Коронавирусите кои го напаѓаат човекот не се особено стабилни на суви површини. Со оглед на тоа што стабилноста на вирусите надвор од човечкиот организам зависи од могу фактори, како темпертурата и влажноста на воздухот, БфР ја смета инфекцијата по пошта за „главно неверојатна“. Сепак, институтот признава дека сѐ уште не располага со точни податоци за SARS-CoV-2.
Фотографија: picture-alliance/dpa/M. Becker
Вирусен пинг-понг со домашното милениче?
Дали моето куче може да ме зарази мене или јас да го заразам него? Ризикот домашните миленичиња да се заразат од коронавирус е оценет како низок од страна на експертите. Но, тој не може сосема да се исклучи. Самите животни не покажуваат симптоми, значи не заболуваат. Но, доколку се инфицирани тие може преку својот здив, плунка, повраќање, урина да го пренесуваат вирусот.
Фотографија: picture-alliance/dpa/AP/A. Tarantino
Опасен зеленчук?
Пренесување на SARS-CoV-2 преку контаминирани прехранбени продукти, според БфР, не е веројатно. Досега нема докажани случаи на инфицирање на ваков начин. Темелно миење на рацете пред подготовка на оброкот, и во времиња пред и по коронавирусот, е нешто што се подразбира. Со оглед на тоа што вирусите се чувствителни на топлина, загревањето на намирниците натамошно го намалува ризикот од инфекција.
Досега познатите САРС и МЕРС коронавируси не сакаат топлина, но се прилично отпорни на студ. Тие може да останат опасни дури две години на температури од минус 20 степени Целзиусови. БфР меѓутоа смирува: досега нема укажувања за ланец на инфекции со SARS-CoV-2 преку конзумирање храна, вклучително и замрзнати продукти.
Избувнувањето на КОВИД-19 има и едно добро: Кина забрани храна од диви животни. Сѐ укажува на тоа дека новиот коронавирус врз човекот е пренесен од лилјаци. Лилјаците за тоа не се виновни, зашто веројатно завршиле во супа против своја волја. Но, борбата против SARS-CoV-2 ќе трае многу подолго и ќе биде потешка од ослободувањето од храна од диви животни.
Фотографија: picture-alliance/Photoshot/H. Huan
8 фотографии1 | 8
„Поради тоа многу ме нервира коа гледам дека луѓето не го покриваат носот со маските, бидејќи тоа е примарниот пат за влез на вирусот во нашето тело,“ нагласува неврологот.
Што со вкусот?
Се уште не е јасен ниту механизмот со кој коронавирусот влијае и врз губење на вкусот и сензорите на јазикот, вели Маша Нив, вонреден професор на Еврејскиот Универзитет на Ерусалим во Израел и шеф на универзитетската лабораторија која истражува мирис и вкус.
„Вкусот е нарушен кај многу Ковид-19 пациенти (над 70%) и тоа најмногу имаат проблем со препознавање на слатко, солено, горчливо и кисело,“ вели Нив за ДВ. Голема меѓународна студија спроведена во јуни 2020 година во која учествуваше и Нив покажа дека кај 50% од оние кои изгубиле мирис и вкус како последица на коронавирусот имале и губење на сензорите на јазикот (хемистезија). Иако вкусот и хемистезијата се различни сетила кои се потпираат на рецепторите за вкус, во комбинација со мирисот сите три играат улога во она што ние го доживуваме како „вкус“ на храна и пијалоци.
Пандемија: Животот свртен на глава
Пред нешто повеќе од една година мистериозен нов коронавирус започна да се шири низ светот. Денес, бројот на заразени во пандемијата е над 100 милиони, а секојдневието на луѓето ширум планетата е драматично променето.
Фотографија: Flaming Lips/Warner Music/REUTERS
Колективно физичко дистанцирање
Сингапур има многу ниски стапки на инфекции со коронавирусот од октомври досега. Набљудувачите ја фалат оваа град-држава во југоисточна Азија за одржување на вирусот под контрола со внимателно следење на нејзините граѓани, делумно со апликацијата за задолжително следење. Падот на инфекциите значи дека локалното население може да посетува кино на отворено - под услов да се одржува физичка дистанца.
Фотографија: Edgar Su/REUTERS
Во Јужна Африка се шири страв
Јужна Африка е најтешко погодената африканска земја од пандемијата на коронавирусот. Овој пациент во болница во близина на Кејп Таун е еден од 1,4 милиони граѓани кои се заразени со Ковид-19. Новата варијанта на коронавирусот, позната како B.1.351 или 501Y.V2, само го зголеми стравот. Исто како и новата варијанта на британскиот вирус, се смета дека оваа јужноафриканска мутација е многу позаразна.
Фотографија: Rodger Bosch/AFP/Getty Images
„Социјално дистанцирање на сонце“
Со зголемените летни температури, многу Австралијци се во можност да уживаат во освежително пливање во океанот. Поставени се знаци за да ги потсетат посетителите на плажите да држат дистанца додека уживаат во сонцето, во обид да се спречи нов пораст на инфекции. Австралија забележа значително намалување на бројот нови случаи од септември наваму.
Фотографија: Bai Xuefei/Xinhua/imago images
Болка поради оние кои починаа
Келвија Андреа Гонкалвес (16) плаче на гробот на нејзината мајка во бразилскиот град Манаус - Андреа дос Реис Брасао почина на само 39-годишна возраст. Таа е една од безбројните жртви од Ковид-19 во градот кој остана без неопходниот кислород. Многу луѓе го обвинуваат екстремно десничарскиот претседател Жаир Болсонаро за мрачната состојба во земјата. Во Бразил од вирусот починаа над 221.000 лица.
Фотографија: Bruno Kelly/REUTERS
Што е сигурно е сигурно?
Во Хонг Конг, властите оградија цели населби без предупредување како одговор на ненадејниот пораст на инфекциите. Градот, посебен административен регион на Кина, наметна слични драконски мерки за спречување на епидемијата на вирусот како оние кои беа во сила во Кина. До неодамна, стапките на инфекции тука беа многу ниски.
Фотографија: Tyrone Siu/REUTERS
Танцување во сопствен меур
Американскиот рок-бенд The Flaming Lips смисли начин како да организира концерти со физичка дистанца: на неодамнешниот концерт во Оклахома Сити, бендот ја замоли публиката да влезе во пластични меури кои се надувуваат. На овој начин, тие можеа да се танцуваат додека безбедно се изолирани во сопствени меури. Публиката дури можеше да го држи на раце и фронтменот Вејн Којн кој се стркала од сцената.
Фотографија: Flaming Lips/Warner Music/REUTERS
Цркви претворени во центри за вакцинација
Многу цркви во моментов се затворени поради пандемијата, па местата за богослужба се претвораат во центри за итна вакцинација- како тука во катедралата Лихфилд, во близината на Бирмингем, Англија. За разлика од земјите во ЕУ кои во моментов се соочуваат со недостиг на вакцини против Ковид-19, Велика Британија редовно се снабдува со дози.
Фотографија: Carl Recine/REUTERS
Светло на крајот од тунелот
Ејми Езат подготвува торта во форма на вакцина која треба да се дистрибуира меѓу пациентите со Ковид-19 кои се лекуваат во болницата во Каиро. Египет се бори да ја активира својата кампања за имунизација низ целата земја. Сепак, на многумина можноста да се вакцинираат против коронавирусот им дава огромно чувство на надеж.
Фотографија: Hanaa Habib/REUTERS
8 фотографии1 | 8
„Хемистезијата не се случува без да ви биде нарушен мирисот или вкусот“, појаснува Нив.
За Рики ова беше најчудниот дел од искуството со губење на сетилата.
„Кога ми се враќаше вкусот за некои работи одеднаш добивав нагон на повраќање,“ раскажува тој. „Сега (по Ковид) можам да јадам маслинки и пиперки бидејќи ги доживувам со намален интензитет, а претходно не можев да ги ставам во уста,“ вели Рики.
Што можат луѓето да направат за да им се врати мирисот?
Кога за првпат се утврди дека губењето на мирис е симптом на Ковид-19, научниците стравуваа дека вирусот ги напаѓа невроните за мирис во носот кои испраќаат сигнали директно во мозокот и поради тоа директно навлегуваат во него.
Но оваа теорија е демантирана по пост-мортем анализите на пациенти кои починале од Ковид-19 при што е утврдено дека вирусот речиси и не стасува до мозокот.
Коронавирус: Кога маката ќе те направи инвентивен
И во иднина ќе треба да живееме со пандемијата на коронавирус. Но, добро е што во меѓувреме има толку многу идеи кои ни го олеснуваат секојдневието со вирусот - иако на некои треба допрва да се навикнуваме.
Фотографија: JF Group GmbH
Добар апетит на вечера во стакленик
Конечно може да се отиде некаде на вечера: рестораните се повторно отворени по повеќе недели пауза. Во Културниот центар Медиаматик во Амстердам гостите можат да јадат во мали „оранжерии“, стаклени куќички, добро заштитени од ветар, временски прилики и коронавирусот кој евентуално може да им го пренесат други посетители. Концептот има добар прием, до крајот на јуни се резервирани сите маси.
Фотографија: picture-alliance/AP Photo/P. Dejong
Во ресторан со стаклена преграда на масите
Во многу ресторани пак на масите се поставува стаклена преграда, како оваа во „Гага кафе“ во Милано. Гостите при јадењето се заштитени од останатите со вграден плексиглас и од поторот меѓу масите, заради намалување на опасноста од инфекција. Заштитна маска сепак е обврска, барем додека не се јаде.
Фотографија: picture-alliance/dpa/C. Furlan
Фризерски салони со заштита
Посебни правила во време на пандемијата на коронавирус важат и во фризерските салони. Заштитни маски за уста за фризерите и муштериите, и овде мијалниците се одделени со стаклена преграда. Нема веќе кафе додека се чека во салонот, долго задржување е табу. На муштериите ионака им е важно само повторно да имаат добра фризура.
Фотографија: Imago Images/J. Tack
Судбоносното „да“ пред гостите во автомобили
Кој вели дека свадбите во време на корона мора да бидат без гости? Во едно автокино во Диселдорф младенците склопија брак додека гостите ја следеа церемонијата ѕиркајќи преку шофершајбните од нивните автомобили. На крајот на венчавката следеше бучно свирење со автомобилските сирени. Ова беше прва германска свадба во автокино.
Фотографија: picture-alliance/dpa/F. Strauch
„Црни острови“ во канцеларијата
Вака би можело да изгледа бирото на иднината: црни обележани простори на подот покажуваат колку можете да им се приближите на колегите, без да го прекршите правилото за дистанца од два метри. Преградите од плексиглас зад мониторите даваат дополнителна заштита. Но, за оваа визија на „футуристичката канцеларија“ од една филијала во Амстердам е потребно пред сё едно - многу простор.
Фотографија: Reuters/Cushman/Wakefield
Ред при чекањето
Не само во затворен простор, туку луѓето и надвор во идните месеци мора да држат меѓусебно растојание. На станица на метрото во францускиот град Ница стапалките во кругови покажуваат каде смеат да стојат патниците кои чекаат. Слични примери има низ цел свет. Но, и на ваков начин не може да се спречи турканица при влегувањето.
Фотографија: Reuters/E. Gaillard
Едносмерно движење
И во трговските улици во Данска луѓето треба да се движат по определени правила. Исто како и во автомобилскиот сообраќај, во Аалбог важи и за пешаците - секогаш движи се на десната страна. Целта е така да се избегнат премногу блиски средби. Дали тоа навистина функционира, барем на прв поглед, според оваа фотографија, е сомнително.
Фотографија: Reuters/H. Bagger
Живот во шише
Во густо населениот Хонгконг, некои луѓе со пресечено пластично шише не само што се погрижуваат за држење физичка дистанца, туку обезбедуваат и целосна заштита на лицето од евентуални капки кои содржат вирус. Мора да се признае, не изгледа баш удобно, но барем е евтин пронајдок.
Фотографија: AFP/A. Wallace
Направа за отворање врата
Држење физичко растојание е едно, избегнување инфекција преку површини е друго. Многу луѓе при влегувањето во лекарски ординации или јавни тоалети затоа ја отвораат вратата со лакт, но постои и нешто подобро. Овој „отворач на врати“ го решава проблемот, барем така тврди производителот.
Фотографија: JF Group GmbH
9 фотографии1 | 9
Кај многумина постои можност за повторно оспособување на носот да мириса, вели Херц. Истражувачите препорачуваат да соберете низа производи со силни мириси – на пример, лимон, цимет, нане – и секое посебно да го мирисате по 10 секунди, по неколку пати на ден, неколку месеци. Потоа тоа да го правите со други ароматизирани производи. На овој начин според Херц мозокот се тренира повторно да го препознава мирисот што предизвикува повторна стимулација и реактивирање на рецепторите за мирис.
„Добрата вест е дека немате невролошка штета на овие неврони и сензори како последица од Ковид 19,“ вели Херц и додава:„Всушност кај овие случаи има надеж за опоравување.“
Што се однесува до Рики, мирисот и вкусот сега му се речиси вратени на нормала и без „тренинг за мирис“. Кога теретаните во Лондон повторно ќе се отворат тој конечно ќе може да оди да вежба без да стравува дека ќе мириса лошо наоколу без да знае.