Правото на народите на самоопределување е важен принцип на меѓународното право, но исто така е и заштитата на територијалниот интегритет на една земја. На првиот принцип се повикува каталонското движење за независност, на вториот шпанската влада. Меѓутоа со меѓународното право не е предвидено правото на сецесија, освен ако во тоа се согласни двете страни, што во Каталонија очигледно не е случај.

Создавањето на нови држави не е секогаш проблематично. Кога Чесите и Словаците се раздвоија во 1992 година, тоа беше извршено со согласност на двете страни. Кога во педесеттите и во шеесеттите години од минатиот век народите во Африка прогласуваа независност, колонијалните сили делумно пружаа отпор, но правото на народите на самоопределување беше водечки принцип во Обединетите нации.

Штефан Талмон, професор по меѓународно право од Бон, смета дека Каталонците не можат да се повикаат на тоа: „Правото на народот за самоопределување предвидува дека постои еден народ кој може да се повика на тоа право. Дел од народот во рамките на национална држава, дури и да има определен идентитет, во меѓународно-правна смисла не е народ, кој може да се повика на правото на самоопределување“, објаснува Талмон во разговор за ДВ.

Тоа не би можеле да го направат ниту баварците, доколку еден ден одлучат да се отцепат од СР Германија. Исто како и косовските Албанци, тие не важат за народ во меѓународно-правна смисла. Косово независност од Србија прогласи во 2008 година, но меѓународно-правниот статус сѐ уште не е разјаснет. Србија на Косово и натаму гледа како на дел од сопствената територија. Меѓународниот суд на правдата во 2010 година донесе заклучок дека прогласувањето на независноста на Косово не е прекршување на меѓународното право. Судот меѓутоа не го дефинираше прашањето на статусот и ја потврди резолуцијата 1244 на ОН, која го гарантира суверенитетот и територијалниот интегритет на Сојузна Република Југославија, чиј правен наследник е Србија.

Во случајот на Косово, меѓутоа, работите беа доведени пред свршен чин - во меѓувреме повеќе од половина од речиси 200 членки на Обединетите нации го имаат признато Косово како независна држава. Шпанија го нема направено тоа до денес, зашто токму владата во Мадрид стравува дека на примерот на најновата балканска сецесија  можат да се повикаат Каталонија и некои други региони, кои се стремат кон независност.

Нема правни услови

Поинаков случај е Шкотска. Британската влада под раководство на Дејвид Камерон правно не беше принудена да го одобри референдумот за шкотска независност. Сепак, го одобри во 2014 години, со цел прашањето да биде политички разјаснето. Резултатот гласеше: 55 насто од граѓаните гласаа за останување на Шкотска во Обединетото Кралство. Според анкетите, и по одлуката за Брегзит - на која се противеше мнозинството Шкотланѓани - ова мислење не се промени значително. Прашањето за независност на Шкотска, се чини, засега е затворено.

А Каталонија? За тоа дека Каталонците и нивната култура денес се изложени на притисок, во споредба со времето на генералот Франко, не може да стане ниту збор. Каталонија има широка автономија. Штефан Талмон не гледа правна основа за каталонското движење за независност: „Ни во шпанското, ниту во меѓународното право нема правна основа за независност на Каталонија“.

Саине Рисел од берлинската Фондација за наука и политика, пак, вели: „Каталонските сепаратисти сакаат својот регион да го прогласат за независен. Уставно-правно тоа не можат да го сторат, тоа е во спротивност со меѓународното право, со оглед дека имаат автономија“. Доколку сепаратистите би успеале да се отцепат, последиците би биле несогледливи. „Доколку договорите кои ги склопиле државите ги доведеме во прашање, тогаш ќе имаме нови судири, а можеби и повторно војна во Европа“.

Постоечките држави не сакаат промени

Не само меѓународното, туку и европското право го штити статус-квото. Во членот 4 од Договорот за Европската унија стои дека државите водат сметка за „својот национален идентитет, кој е изразен во основните политички и уставни структури, вклучувајќи ја регионалната и локалната самоуправа“, како и за „територијалниот интегритет“. Тоа значи дека отцепување е непожелно.

Кога е во прашање меѓународното право, Штефан Талмон додава: „За меѓународното право задолжени се постоечките држави. Затоа тоа во делот на територијалниот интегритет е многу отпорно на промени. Никој не си ја сече гранката на која седи“. Доколку државите би дозволиле отцепувања „поради субјективни чувства на идентитет“ на некои групи народи или области, за кратко време, уверен е Талмон, во светот веќе не би имало околу 200, туку 300 или 400 држави.

Каталонскиот министер за надворешни работи Раул Ромева меѓутоа верува дека ЕУ може „натамошно да се развива“, и оти таа е „прагматичен и динамичен проект, кој се прилагодува на реалноста“. Но во овој момент не е така. Претседателот на Европската Комисија, Жан-Клод Јункер веќе предупреди: „Денот по отцепувањето Каталонија не би можела да биде членка на Европската Унија“.

Значи, би морала повторно да се кандидира за членство, за повторно да стекне право на користење на еврото и на пристап до европскиот пазар. А во случај на нова каталонска кандидатура доволно е само една од земјите членки да се спротивстави за пристапот кон ЕУ да биде спречен. А тоав во секој случајв би го сторила шпанската централна влада, а веројатно и други членки кои стравуваат од сепаратизам. Значи сепаратистите, ни правно, ниту политички немаат добри карти во рацете.