Новата стратегија на американскиот претседател кон Иран наидува на меѓународна критика и незадоволство. ЕУ е меѓу критичарите, а Техеран најави натамошно придржување кон нуклеарниот договор.
Фотографија: Reuters/K. Lamarque
Реклама
Германија, Франција и Велика Британија во заедничко соопштение ја критикуваа одлуката на американскиот претседател Доналд Трамп да не го потврди постојниот нуклеарен договор со Иран. „Задржувањето на договорот е во наш заеднички национален безбедносен интерес“, се вели во документот издаден од германската канцеларка Ангела Меркел, францускиот претседател Емануел Макрон и британската премиерка Тереза Меј. Во него се истакнува дека спогодбата со Иран е плод на 13-годишни дипломатски напори и е едногласно усвоена во Советот за безбедност на ОН. САД би требало многу внимателно да одмерат дали има смисол прекршувањето на овој договор, истакнуваат Меркел, Макрон и Меј.
Опасен сигнал
Во говорот во Белата куќа, кој беше очекуван со напнато внмание, Трамп синоќа прво ја претстави својата стратегија во поглед на Иран. Тој не соопшти директно напуштање на нуклеарниот договор со Иран од страна на САД, но најави дека планира заедно со сојузниците да изврши негова преработка. Иран повеќепати го прекршил нуклеарниот договор и како „светски водечки поддржувач на тероризмот“ поттикнува насилство на Блискиот Исток, смета Трамп. Доколку не бидат елиминирани „многуте тешки недостатоци“ во договорот од 2015 година, Трамп најави дека ќе го откаже во наредна прилика. Истовремено, тој најави нови санкции против Исламската Република, за кои допрва треба да одлучува Конгресот.
Зигмар Габриел гледа опасен потенцијал во намерите на ТрампФотографија: picture-alliance/dpa/M. Kappeler
Германскиот министер за надворешни работи Зигмар Габриел говорот на Тамп го критикуваше како „компликуван и опасен сигнал“. Според него, нуклеарниот договор на вето-силите во ОН и Германија со Иран претставува важна основа во напорите и Северна Кореја да се убеди да се откаже од атомско вооружување. „Уништувањето на овој атомски договор за последица ќе има другите во светот да не се впуштаат во слични спогодби, од тој аспект, опасноста ги надминува рамките на односите со Иран“, изјави Габриел.
Меѓународната агенција за атомска енергија во меѓувреме уверува дека ги има сите можности за детална контрола на иранската атомска програма. Нејзиниот шеф Јукија Амано во Виена потврди дека Иран се придржува кон нуклеарниот договор.
Иранскиот претседател Рохани: Иран нема да се откаже од договоротФотографија: IRNA
„САД, со своите погледи и теориите за заговор против иранскиот народ се осамени како никогаш досега“, изјави иранскиот претседател Хасан Рохани. Говорот на Трамп тој го оцени како „сплет од навреди и обвинувања без основа“, истакнувајќи дека нуклеарниот договор не подлежи на промени, а неговата земја и натаму ќе се придржува кон преземените обврски, сѐ додека е тоа во ирански интерес. Ако тоа некогаш се промени, Техеран нема да се двоуми ни една секунда и соодветно ќе реагира.
Пофалби за Трамп
Од Саудиска Арабија и од Израел пак стигнаа пофалби за Трамп: „американскиот претседател отворено му се спротистави на терористичкиот режим на Иран“, се вели во овие земји. Атомскиот договор, во неговата сегашна форма, ќе води само кон тоа Иран по неколку години да располага со „цел арсенал од атомско оружје, што е огромна опасност за нашата заедничка иднина“, рече израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху во видео-порака.
Овластувањата на најмоќниот државник во светот
Шефот на Белата куќа има најголема моќ во светската политика – барем така се верува. Но, дали е навистина така? Овластувањата на претседателот на САД се ограничени. И други актери играат важна улога.
Фотографија: Klaus Aßmann
Така вели Уставот...
Претседателскиот мандат во САД трае четири години, а претседателот може да биде реизбран само еднаш. Тој е шеф на државата и шеф на владата, односно управува со извршната власт. Задача на претседателот е да ги спроведува законите изгласани од Конгресот. Претседателот како највисок дипломат може да прима странски амбасадори и на тој начин да признава држави.
Фотографија: Klaus Aßmann
Кој кого контролира?
Трите власти - законодавната, извршната и судската - се поделени и се контролираат меѓусебно. Претседателот има право да помилува осуденици и да ги назначува федералните судии, министрите во кабинетите и амбасадорите на САД - но само со согласност на Сенатот. Ова е еден од механизмите со кои законодавната власт ги контролира активностите на извршната власт.
Фотографија: Klaus Aßmann
„State of the Union“
Американскиот претседател е должен редовно да го информира Конгресот за состојбата на државата. Тоа го прави ова во годишниот „говор за состојбата на нацијата“ („State of the Union“). Претседателот нема право да предлага закони на Конгресот, но за време на говорот може да наведе своите теми и приоритети. Со тоа тој може јавно да врши притисок врз Конгресот. Но, ништо повеќе од тоа.
Фотографија: Klaus Aßmann
Претседателско вето
Претседателот може да одбие да потпише закон донесен од Конгресот и тоа всушност неговото право на вето. Конгресот може да го отфрли претседателското вето само доколку обезбеди двотретинско мнозинство во двата дома на парламентот. Во историјата на САД се познати 1.500 случаи на претседателски вета. Од нив, само 111 (7%), биле успешно надгласани.
Фотографија: Klaus Aßmann
Сива зона
Уставот на САД и одлуките на Врховниот суд не даваат јасна слика за тоа колкава моќ има претседателот. Всушност, претседателот има право на уште еден вид вето, познато како "џебно вето". Под одредени услови, претседателот може одреден закон да со „стави во торба“ и со тоа тој станува неважечки. Овој тип на вето не може да биде надгласано во Конгресот. Овој трик бил користен скоро 1.000 пати.
Фотографија: Klaus Aßmann
Наредби со сила на закон
Претседателот на САД на членовите на владата може да им наметне одреден начин на однесување. Тој издава препораки, т.н „извршни наредби“ (Executive Orders), имаат сила на закон. Сепак, тоа не значи дека на претседателот сè му е дозволено: судовите можат да ги поништат наредбите, Конгресот - да ги сопре со соодветни контра закони, а следниот претседател може да ги укине.
Фотографија: Klaus Aßmann
Конгрес...
Претседателот има право да склучува договори со странски влади, кои потоа треба да бидат одобрени со мнозинство во Сенатот. Ова може да се избегне, ако наместо договор претседателот склучи еден вид меѓувладин договор т.е. „извршен договор“ (Executive Agreement). Ваквите договори се валидни се додека Конгресот не ги оспори или не ги укине со закон.
Фотографија: Klaus Aßmann
Кој може да објави војна?
Претседателот е врховен командант на вооружените сили на САД, но војна може да објавува само Конгресот. Сепак не е многу јасно колку војска смее да испраќа претседателот во вооружените конфликти без одобрение на Конгресот. По војната во Виетнам, Конгресот го усвои следново правило: претседателот може да ги користи надлежностите се додека Конгресот не ги оспори.
Фотографија: Klaus Aßmann
Ултимативна контрола
Ако претседателот ги надмине или злоупотреби овластувањата или изврши кривично дело, Претставничкиот дом, против него може да отпочне процедура за отстранување од должноста. Досега имало два такви обиди, но и двата завршиле несупешно. Сепак, постои многу ефикасен инструмент за да се сопре претседателското самоволие: тоа намалувањето на буџетот – што е во надлежност на Конгресот.
