Грчкиот министер за надворешни работи Коѕијас доаѓа во Македонија. Во багажот би можел да носи компромисно решение за долгогодишниот спор меѓу Атина и Скопје.
Фотографија: Reuters/A. Avramidis
Реклама
„Горна Македонија” е наводно магичното решение кое треба да го разреши спорот кој 27 години постои меѓу Атина и Скопје. Грчката страна тоа наводно го сигнализирала уште при последната рунда преговори со посредство на ОН во јануари годинава. Грчките медиуми јавуваат дека министерот Коѕијас при денешната посета во Скопје наводно ќе се залага за ова компромисно решение. Новата формула се вика „Горна Македонија” – но, грчката страна не сака ова име име да се преведува. А зошто па да не. „И тоа е знак за нерационално размислување коешто е речиси типично за нашата перцепција на спорот за името низ изминатите години,” се жали Спирос Данелис, пратеник од Социјално либералната партија То Потами во разговор за ДВ. Политичарот кој важи за умерен вели дека не го разбира таквиот начин на размислување. Од друга страна: „Ако компромисното решение Горна Македонија навистина го прифатат двете страни и придонесе да се реши спорот за името, тогаш тоа секако треба да се спроведе.”
Дали Македонија бездруго ќе го прифати ова име е под знак прашалник. Дури и да се согласи спорот за името со тоа нема да биде автоматски решен, смета Јоргос Цогопулос, доцент за меѓународни односи на универзитетот во Тракија. Уште поважно од преговарачки успех под посредство на ОН е прашањето дали соседната држава своето име ќе го запише и во Уставот, вели Цогопулос. Уставот би требало да биде сменет во насока на тоа да се исклучат евентуални територијални претензии кон Грција. „Јас не верувам дека Скопје е навистина подготвено да си го смени Уставот, така што воопшто не можам да го споделам оптимизмот на владините политичари во Атина,” вели Цогопулос.
Фотографија: Colourbox
Закани против министерот за надворешни работи
Од грчка гледна точка постојат историски причини за стравот дека Македонија еден ден би можела да покаже претензии за истоимената северно-грчка провинција и нејзиниот главен град Солун. Од тие причини Атина не ја признава соседната држава под уставното име Република Македонија, туку само под привремената референца ФИРОМ. Од 1991 година се бара решение во спорот за името. Долг период Атина се противеше на било каква употреба на поимот Македонија во името на соседната држава. Во меѓувреме на политичко ниво се сигнализира подготвеност на компромис, но таа не секогаш се поклопува со јавното мислење. Во изминатите месеци стотици илјади Грци протестираа во Атина и Солун против политиката на попустливотст на нивната влада во спорот за името. Во најнова анкета на телевизијата Алфа, 60% од испитаниците се изјаснија против употребата на поимот Македонија во името на земјата. Но, и покрај тоа 67% посакуваат преговорите да продолжат. „Дека би можело да се постигне компромисно решение без поимот Македонија не е реално, но тоа на повеќето луѓе во Грција воопшто не им е јасно”, вели Цогопулос.
Децениски спор за името меѓу Македонија и Грција
Спорот за името меѓу Македонија и Грција траеше речиси три полни децении, и беше окончан со Преспанскиот договор. Спорот беше проследен со многу протести, блокади и вето за членството на Македонија во НАТО.
Спорот меѓу двете земји ескалираше веднаш по прогласувањето на независноста на Македонија од поранешна Југославија. Грција го блокираше приемот на земјата во ОН и признавањето од страна на Европската заедница и покрај позитивната препорака од т. н. Бадинтерова комисија.
Фотографија: Dnevnik
Забрана за зборот „Македонија“
Првичната грчка позиција на почетокот на 1990-те години беше дека во името на соседната држава не смее да се содржи зборот „Македонија“. Носители на таквата политика беа владата на премиерот Констанин Мицотакис, и подоцна особено шефот на дипломатијата Андонис Самарас. Самарас поднесе оставка и предизвика пад на владата на Мицотакис по приемот на Македонија во ОН под референцата БЈРМ.
Фотографија: Reuters/A. Avramidis
Привремената спогодба од 1995 година
На 13 септември 1995 година во Њујорк беше потпишана Привремената спогодба која требаше да води кон нормализација на билатералните односи. Претходно, на 6 јануари 1992 година, Македонија го смени државното знаме со симболот на сонцето од Вергина и Уставот во делот кој, според Грција,содржеше иредентистички позиции. Со тоа беше ставен крај и на 18-месечното трговско ембарго кон Македонија од Атина.
Фотографија: picture-alliance/dpa/M. Antonov
Меѓународно признавање
По спогодбата со Грција, Македонија успеа да се избори за меѓународно признавање под уставното име од 118 држави, како и да влезе во најзначајните европски и светски институции. Но, спорот остана да се влече и во децениите кои следеа. Посуштествени напори од двете страни да се реши спорот, според неофицијални информации, се направени во 2001 и 2005 година, но без успех.
Фотографија: picture-alliance/ dpa
(Нe)потребна провокација
Кон крајот на 2006 година, новата влада на ВМРО-ДПМНЕ предводена од Никола Груевски одлучи да го преименува аеродромот Петровец во Скопје во „Александар Велики“. Грција остро реагира, а спорот полека се враќа на голема врата, сѐ до целосната ескалација на самитот на НАТО во Букурешт во 2008 година.
Фотографија: picture-alliance/dpa
Самитот во Букурешт
И покрај обидите на медијаторот Метју Нимиц со засилени дипломатски напори и под притисок на САД да се изнајде решение за спорот до самитот на НАТО во Букурешт, тоа не се случи. Атина го блокираше приемот на Македонија во воената Алијанса. На 3 април 2008 година, НАТО му порача на Скопје дека поканата за членство останува отворена доколку се најде компромис со Атина за името.
Фотографија: AP
Тужба во Хаг
Во ноември 2008 година, македонската влада одлучи да покрене тужба пред Меѓународниот суд на правдата во Хаг против Грција поради ветото во Букурешт. На 5 декември 2011 година, Судот пресуди во корист на Македонија и заклучи дека Грција ја прекршила Привремената спогодба. Но, во истовреме Судот заклучи дека нема правна сила да ѝ нареди на Грција да го повлече ветото.
Фотографија: MIA
Антиквизација
Процесот што започна со преименувањето на аеродромот во Скопје во 2006 година, по самитот во Букурешт доби далеку пошироки димензии. Владата на ВМРО-ДПМНЕ започна со масовно преименување на објекти и улици и изградба на проектот Скопје 201, во чиј центар се наоѓа споменикот на Александар Велики (наречен Воин на коњ). Проектот чинеше повеќе од 600 милиони евра и ѝ донесе многу критики на земјата.
Фотографија: picture-alliance/dpa
Преговори во (не)пријателска атмосфера
Иако преговорите околу спорот за името продолжија и во следните години, по самитот во Букурешт, ескалираа националистичките страсти и навреди меѓу двете држави. Грција остро реагираше на билбордот (на фотографијата) на кој грчкото знаме беше претставено со свастика. На слични провокации од грчка страна, особено од страна на грчката армија, реагираа и македонските власти.
Фотографија: picture-alliance/ dpa
Чија е Македонија
И во северна Грција во меѓувреме речиси сите позначајни објекти го носат името „Македонија“. Официјалната „црвена линија“ на Атина во меѓувреме е дека мора да се најде заеднички прифатливо име за меѓународна употреба „ерга омнес“ со географска додавка. Најчесто се споменуваат придавките северна и горна кон името Македонија.
Фотографија: picture-alliance/dpa/S. Barbarousis
„Вечниот“ Метју Нимиц
Единствена константа во деценискиот спор остана американскиот правник и дипломат, Метју Нимиц. Именуван од страна на Обединетите нации за медијатор во спорот пред 23 години, Нимиц и натаму е оптимист и верува дека може да се најде решение за проблемот. Последната серија средби со политичките лидери во Скопје и Атина ја имаше во јули годинава.
Фотографија: MIA
Нов оптимизам
Смената на власта во Македонија и падот на ВМРО-ДПМНЕ донесоа нов оптимизам дека може да се најде решение за спорот. Владата на Заев по секоја цена сака да обезбеди прием во НАТО на следниот самит на Алијансата во 2018 година. Пречката за тоа и натаму останува Грција, но провејува оптимизам дека под притисок од меѓународната заедница и со нова политика во Скопје, би можело да дојде до исчекор.
Честопати приказната не се задржува само на протести. На почетоко на февруари грчкиот министер за надворешни работи доби писмо со закана во кое е нагласено дека „има три куршуми” подготвени за него и неговото семејство. И пратеникот Данелис добива закани откако јавно се заложи за компромисно решение во спорот за името. Постојано го нарекуваат „предавник” и му се закануваат со судски тужби. Меѓу нив има и сатирични писма со закани за кои Данелис смета дека се повеќе опасни отколку вицкасти. „Со патриотски шовинизам очигледно може да се направи кариера па дури и да се заработат пари,” вели тој. Според него е важно умерените политичари да го искористат моментот и да се заложат за разумно решение. Неговиот заклучок: „Ако и македонскиот премиер Зоран Заев може да спроведе компромис во неговата земја, што секако не е едноставно, тогаш спорот би се решил уште пред летово.“
Никола Димитров и Никос КоѕијасФотографија: Reuters/C. Baltas
Коѕијас треба да ја уреди работата
Според портпаролот на грчката влада Димитрис Цанакопулос, министерот Коѕијас има комплетен пакет со компромис „во согласност со цврстите преговарачки позиции на грчката влада” и денеска (23.03) во Скопје сака да разговара токму за овој предлог. Грчките медиуми јавуваат дека и другата страна има свои предлози за решение на спорот. Најдоцна на 30 март Метју Нимиц ќе закаже нова рунда преговори во Виена. Во секој случај првиот човек на грчката дипломатија се покажа невообичаено опптимистички расположен и притоа се повика на најголемиот Македонец на сите времиња: „Александар Велики ни покажа како се сече Гордиевиот јазол.”
