Економските последици од пандемијата на коронавирусот ја влошија ситуацијата во високозадолжените земји. Некои од нив повеќе не се ликвидни. Може ли одржливо простување на долгот да им помогне на овие држави?
Реклама
Во решавањето на проблемите се вклучија Светската Банка, Меѓународниот Монетарен Фонд (ММФ) но и Г20 – групата на најразвиените индустриски земји и земјите во забрзан развој. Целта е што е можно поефикасно да им се помогне на тешко задолжените земји во време на пандемијата на коронавирусот. Овојпат се вклучени и Кинезите, но всушност никој не знае колкави се кредитите кои Кина им ги дава на сиромашните земји во Африка и на други места. И веќе не е прашање како сиромашните земји да го санираат својот буџет и тешката финансиска состојба, туку и дали може да ги поднесат овие долгови.
Над 100 земји се презадолжени
Католичката организација за помош Мисереор и иницијативата erlassjahr.de во својот извештај за состојбата со долговите во 2020 година наведуваат дека 124 од 155 сиромашни земји и земји во развој се задолжени до критична точка. Вкупниот долг на сите овие земји кои се анализираат во извештајот е 7,81 билиони американски долари.
Уште во ноември, Замбија престана да уплаќа рати за своите државни обврзници во американски долари. Но, како е можно еден толку важен производител на суровини како Замбија, еден од десетте најголеми производители на бакар во светот, повеќе да не може да си ги отплаќа долговите? И тоа откако оваа држава пред десет години успеа да ги намали своите обврски и долгови од околу 200% од БДП на нешто помалку од 20%, како дел од последното скратување на долговите во рамки на иницијативата за намалување на долгови: ХИПЦ (Highly Indebted Poor Countries- Високо задолжени сиромашни земји) и МДРИ (Multilateral Debt Relief Initiative – Мултилатерална иницијатива за ослободување од долгови)? Денес, речиси десет години подоцна, соодносот на долгот во Замбија повторно се искачи на 120% од БДП. Но, дали е тоа последица само на долгогодишната ниска цена на бакарот?
Фактори на ризик
Меѓу факторите на ризик кои доведуваат до прекумерен долг, според erlassjahr.de и Мисереор се пред сѐ високите барања во однос на инфраструктурата и зависноста од неколку извозни суровини како и „лошото управување на земјите во некои држави на југот“ што ја засилува „тенденцијата кон неодржливо задолжување“.
Економистката Дина Померанц од Универзитетот во Цирих, специјалист за развојна политика, ги истражува причините поради кои многу земји одат кон достигнување на своите финансиски лимити. Нејзината основна теза е дека ниту една модерна држава не може долгорочно да опстане без ефикасен даночен систем. Анализата на земјите кои не може да си ги платат долговите, ја открива врската меѓу високите даночни приходи и високото ниво на благосостојба.
Куса историја на грчката должничка драма
Грција со години се мачеше со огромниот долг. Од референдумите за ЕУ и пакетот помош од ММФ до подемот на крајната левица - ДВ прави пресек на клучните моменти од кризата и начинот на кој Атина излегува од неа
Фотографија: picture-alliance/AP/P. Giannakouris
Почеток на кризата
Како последица на светската економска криза, тогашниот грчки премиер Јоргос Папандреу во 2009 откри дека буџетскиот дефицит надминал 12 проценти, двојно повеќе од проектираното. Подоцна достигна и 15 проценти, далеку над границата на ЕУ од 3 проценти. Откритието ги поттикна рејтинг агенциите да го спуштат статусот на Грција, поради што Атина имаше проблем да се задолжува.
Фотографија: Getty Images/AFP/A. Messinis
Нереди поради мерките за штедење
Во обид да ѝ помогнат на Атина, ЕУ и ММФ се согласија да ја спасат Грција во 2010. Програмата предвидуваше мерки за штедење за кратење на буџетскиот дефицит, чекор кој многу Грци не го прифаќаа. Започнаа протести и демонстрации низ целата земја кои често завршуваа со судири со полицијата. Масовните протести кои започнаа во 2011 траеја со години.
Фотографија: picture alliance/AP/E. Morenatti
Подемот на периферните партии
Гневни поради растечката невработеност и сиромаштија, мнозинството Грци во 2012 година гласаа за периферни партии кои се спротивставуваа на штедењето и мерките за помош. Откако првите избори не донесоа јасен победник, се одржаа уште едни. На нив победи конзервативната Нова демократија. Партијата ја прифати програмата за штедење.
Во 2015, Грците ѝ дадоа на левичарската Сириза мандат да формира влада на вонредни избори, по што Атина влезе во судир со Брисел. Во јуни, премиерот Ципрас најави референдум за програмата на ЕУ. На 30 јуни, Грција стана првата развиена економија во светот која не успеа да плати долг кон ММФ. Атина наметна контроли за да го спречи бегството на капитал од земјата.
Фотографија: picture-alliance/AP/D. Ochoa de Olza
Пресвртна точка
Референдумот заврши со отфрлање на условите на ЕУ, откако 61 отсто од граѓаните гласаа против новата програма за спас. Но, тоа не ја спречи владата на Ципрас да ги прифати условите на Брисел, поради што оставка поднесе министерот за финансии Јанис Варуфакис. Тоа ѝ овозможи на Грција да избегне излегување од еврозоната и да добие помош во износ од 86 милијарди евра.
Како дел од програмата за спас од 2015, Грција усвои економски реформи кои вклучуваа намалување на јавната потрошувачка и приватизација на државните фирми. Две години подоцна, ММФ побара од Брисел да ги олесни условите и да усвои отпишување на долговите. За Грција да ги исполни условите, Ципрас се согласи да ги прошири даночните и пензиските реформи.
Фотографија: picture-alliance/dpa/CTK/P. Svancara
Крај на една ера?
Во август 2018, Грција официјално ја напушти програмата за штедење, а претставници на ЕУ тоа го нарекоа „почеток на ново поглавје“. Комесарот Пјер Московиси изјави дека Грците „можеби не чувствуваат подобрување“, но ЕУ ќе продолжи „да работи со вас и за вас“. Но, со високата невработеност и огромната сиромаштија, многумина се сомневаат дека ова е навистина крајот на кризата.
Фотографија: picture-alliance/AP/P. Giannakouris
7 фотографии1 | 7
„Кога им велам на луѓето дека ја истражувам состојбата во сиромашните земји, тие се фасцинирани од мојот социјален пристап и велат дека е тоа навистина убаво. Но кога ќе им кажам дека се занимавам со даночни прашања, превртуваат со очи и ме прашуваат: Зошто? Луѓето се гладни, им треба образование, медицинска нега и сигурност. Зошто се грижите за даноците?,“ вели Дина Померанц, која студирала на Харвард и беше една од најмладите професорки по економија пред да се врати во својата татковина, Швајцарија.
Ефикасни даночни системи се гарант за стабилност – насекаде
За оваа економистка, врската меѓу даноците и развојот е очигледна. „За да може да се грижи за обврските поврзани со образованието, здравствената нега и инфраструктурата, државата мора да собира даноци,“ вели Дина. „Ниту една модерна држава не може долгорочно да опстои без ефикасен даночен систем, кој и е потребен за да одржи ред, закон и функционирање на државата“.
Дина Померанц на онлајн семинарот на Центарот за проучување на африканските економии организиран од Универзитетот Оксфорд, потсети на тоа дека индустриските земји како САД, Велика Британија, Франција и Шведска уште од дваесеттите години на минатиот век оданочувале од 10% до 20% од својот БДП. Удел кој е сличен на уделот кај денешните сиромашни земји или земји во развој.
Жртвите на коронавирусот на пазарот на труд
Пандемијата на коронавирусот веќе има катастрофално влијание врз голем број индустрии. Милиони работни места се загрозени, стотици илјади веќе укинати. Издвојуваме некои од досега најпогодените компании и сектори...
Фотографија: picture-alliance/abaca/H. Lionel
Циркусот остана, уметниците ги нема
Легендарниот „Cirque du Soleil “ поднесе барање за течајна постапка по тримесечен прекин на работата поради пандемијата на коронавирусот. Славниот циркус најави отпуштање на 3.480 од вкупно 5.000 вработени. „Cirque du Soleil“, со седиште во канадски Монтреал, овој потег го образложи со „огромното нарушување и присилно затворање на шоуто како последица на пандемијата на Ковид-19“.
Фотографија: picture-alliance/dpa/U. Düren
„Ербас“ ќе се раздели со 15 илјади луѓе
Европскиот авиоконцерн „Ербас“ предупреди на масовни укинувања на работните места. Тој има намера да укине околу 15.000 работни места поради падот на побарувачката како последица на пандемијата. Еден од шест вработени би можел да го загуби работното место во одделот за транспортни авиони - најважниот и најголемиот во „Ербас“. Само во Германија треба да се укинат 5.100 работни места.
Фотографија: picture-alliance/abaca/H. Lionel
Турбуленции за „Луфтханза“
Најголемиот авиопревозник во Германија, е заробен во турбуленции поради коронавирусот. Авиоконцернот беше исклучен од индексот на акции Дакс, во кој членуваше 32 години. „Луфтханза“ ќе добие 9 милијарди евра директна финансиска помош и државни гаранции за заем, но 26.000 работни места се изложени на ризик. „Во случај на опасност, ние ве спасуваме вас, а кој ќе нè спаси нас?“- прашува стјуардесата.
Фотографија: picture-alliance/dpa/A. Dedert
На едно небо
Британската авиокомпанија „Бритиш ервејс“ планира да укине 12 илјади од вкупно 42.000 работни места. Нејзиниот француски ривал „Ер Франс“ ќе отпушти над 7.500 вработени поради пандемијата. Британската авиокомпанија „Изи џет“ предвидува од долгорочен пад на побарувачката. Концернот планира да го намали бројот на вработените за 30 проценти - околу 4.500 луѓе може да ги загубат своите работни места.
Иако производителите на автомобили сè уште немаат предвидено застрашувачки сценарија, светскиот пазар на автомобили може да се намали за 18 проценти во 2020 година. Германскиот стручњак за автомобилска индустрија Фердинанд Дуденхофер веќе изнесе разочарувачко предвидување: околу 100 илјади работни места во Германија се изложени на ризик. Автомобилската индустрија во земјата вработува 800.000 луѓе.
Фотографија: picture-alliance/dpa/S. Gollnow
Тешка опрема
Германскиот концерн „MTU Aero Engines AG“ планира да го намали бројот на вработени за 15 проценти. Производителот на мотори за авиони, со седиште во Минхен, вработува 10.000 луѓе низ целиот свет. Околу 1.500 места се под закана за укинување. Во 2019 година компанијата беше во топ-лигата на индексот на акции Дакс.
Фотографија: picture-alliance/dpa/MTU Aero Engines AG
Отпаѓа ли модата?
Седењето дома и забраната за масовни настани обесхрабри многумина да купуваат нова облека. Падот на потрошувачката се почувствува во трговијата. Германскиот концерн „Галерија Карштат Кауфхоф“ затвори околу 80 од своите 170 стоковни куќи, кои главно продаваат облека. Повеќе од 5.000 од вкупно 28.000 вработени ги загубија работните места.
Фотографија: picture-alliance/dpa/H.-C. Dittrich
Сите на одмор
Еден од најголемите светски туристички концерни „ТУИ“ најави укинување на 8.000 работни места како последица на пандемијата. Менаџментот на компанијата, која веќе доби финансиска помош од германската држава, соопшти дека овие мерки се неопходни за да се зачуваат претставничките канцеларии на концернот во светот. „ТУИ“ очекува дека така ќе ги намали административните трошоци за 30 насто.
Праведен даночен систем исто така го зајакнува општеството и го води напред. Ако поедини групи или компании во земјите не плаќаат данок, а истовремено од даночните обврзници се бара да платат данок, тоа долгорочно прави огромна штета во општеството. Економистката од Цирих е длабоко уверена во ова.
Сега во екот на пандемијата овие сознанија тешко може да им помогнат на луѓето во презадолжените земји. Со цел да се справат со огромните трошоци и задачи во здравствениот и социјалниот сектор на овие земји им е потребна финансиска помош, и тоа што побргу. Но, долгорочно гледано, веројатно не постои начин државните финансии на хронично презадолжените земји да се стават на друга, поздрава основа – не само во Африка, туку и во Европа и останатиот дел од светот.