Каква е таа софа на која може да прилегне со „чиста“ совест, а без да се запраша - за што дадов свечена заклетва: за да го гонам криминалот или да му се придружам?
Реклама
Јанева вчера имаше лош ден. Почина нејзината мајка, а таа заврши во притвор. Ни јавноста не помина полесно. На граѓаните им почина вербата во правдата. Не само поради криминалците кои се извлекуваат, туку поради поведението на правораздавачите. Последниве два месеци граѓаните живееја во отвореното одделение на општествениот притвор, растргнати меѓу индиции и дилеми - можно ли е некои од Чарлиевите ангели да станале ѓаволи?
Јанева е притворена, но сѐ уште не е обвинета, ниту осудена. Засега е само осомничена. Но, една реченица од аудио снимките дава целосна основа за јавна осуда на нејзиното обвинителско поведение. Не мислам на она „Не се секирај, се ќе биде океј“. Таа реченица и дејствата што евентуално стојат зад неа, се работа на истрагата, но се надевам дека изјавата на Јанева ќе заврши како прогнозерска: дека по овој случај, сѐ ќе биде ОК, дека сите одговорни за криминалот во судска постапка ќе ја добијат соодветната казна, за да не страда и натаму надежта дека е можна правдата во оваа земја.
Онаа реченица на која е мислам, е обраќањето на Јовановски до Јанева, откако на Камчев претходно му објаснува тек на потези околу неговиот предмет.
„Имаш нешто да додадеш? - ѝ вели Јовановски на Јанева.
„Немам“, одговара таа.
Како еден обвинител можел да дозволи некојси Боки 13 неовластено да расправа за обвинителски истраги и предмети, да води криминална игра, а таа да биде тука како негова прислужничка која евентуално треба нешто да додаде или не. Таа се презентира како тотално подредена во однос на „шефот Боки“. Па само таа конверзација открива какво диво месо гноело во организмот на СЈО, додека за Јанева тоа било нормално, штом влегла во такво „приватно-јавно партнерство" со еден естраден авантурист или што не го прекинала по првичната грешка.
Веќе и не е важно дали тоа го направила од наивност, непромисленост или од алчност. Штетата е направена. Јанева е последната што требало да заборави дека не постоеше институција со поголема граѓанска поддршка од СЈО. Одлуката за формирањето на таа институција во Собранието беше донесена со неверојатни 111 гласови „за". Не се памти кога другпат во земјава се печателе маички со таква силна поддршка за некого. Таа требало да се запраша зошто симболот за очекуваната правда, подолг период не е дел од ничиј аутфит, освен како тажно потсетување: како беше пред четири години, како е денес?
Тогаш Катица Јанева ја критуваа за чипки, за неелоквентен говор, но таа си ја туркаше работата. И железни врати отвораше. Да не заборавиме - почетокот на СЈО беше идентично на одење по трње. Истрагата ќе открие дали и кога настаналата точката на топење кај Јанева во морална и професионална смисла. А ние конечно ќе разбереме дека не е важно како некој говори или како се облекува, туку дали е чесен во работата што ја врши. Кога денес би можело да се врати времето, сигурно и Катица повеќе би сакала да ја оживее старата себе, онаа во кичест изглед и збунета пред јавен настап, отколку самоуверена на „суверениот терен на 1ТВ", на фотографии во скапа бунда и опкружена со куп подароци по цени кои ретко имаат помалку од три нули.
Според нејзините колеги, Јанева имала месечен приход од 3.500 евра. Речиси девет пати повеќе од просечната плата во Македонија. Не требало да заборави дека тие луѓе со просечни, потпросечни плати, невработени и жедни за правда, длабоко веруваа во СЈО, дека ќе заврти бројчаникот, дека украдените пари ќе се вратат и младите овде ќе ја бараат својата егзистенија. Зарем Катица толку брзо го заборави тоа?
Очигледно бројчаникот вртел. Ама на друго место. Да е срамот поголем, таа со помалку од една и пол плата самата можела да си го купи мебелот што Јовановски ѝ го подарил, а кој вчера беше изнесен од нејзиниот дом. Каква е таа софа на која може да прилегне со „чиста“ совест, а без да се запраша - за што бев избрана и за што дадов свечена заклетва: за да го гонам криминалот, или со неподнослива леснотија на неодговорноста да му се придружам? Зошто стана морално дементна?
Таа имаше сѐ. Додека редовното Обвинителство немаше ни возило за да отпатува по снимките од граничните премини во Црна Гора и Албанија (по бегството на Груевски), обвинителите во СЈО живееја во сосема друга реалност. Кај нив не недостигаше ништо. Ги имаа сите професионални предуслови за тоа - финансии, бонуси, додатоци, кадровски тим, нови компјутери, телефони, нови простории, возен парк и најважното - поддршката од јавноста. Тоа беше огништето во кое тлеееше надежта за враќање на правдата. Сите надежи на јавноста беа вложени во СЈО. Сите очекуваа дека таму ќе израсне македонската Лаура Ковеши.
Јанева со еден потег го урна сето тоа. Истрагата ќе покаже дали и колку е виновна за „Рекет“, но веќе е виновна во друга смисла - што дозволила упад во обвинителски активности и податоци на неовластени лица, на естрадни шарлатани кои од никого не биле гласани, избрани ниту добиле мандат да имаат таков пристап до службени податоци во СЈО. Таа вина Катица ќе си ја плати комплетно.
„Немам што да додадам", како што би рекла обвинителката, која ја пропушти шансата тоа и да остане. Освен две прашања: На каков мебел спие сега? Вредеше ли?
Сите истраги на македонското СЈО
Таргет, Титаник, Тортура, ТНТ, Транспортер, Тврдина, Трезор, Топлик, Тендери, Тарифа и Тенк се 11-те случаи кои досега ги отвори СЈО. Осомничени или обвинети се многу актуелни и поранешни државни и локални функционери.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
Катица Јанева
Катица Јанева беше избрана за Специјален Јавен обвинител на 15 септември 2015 година од страна на Советот на јавните обвинители, а нејзиниот тим се комплетираше со уште 12 обвинители на 4 ноември лани. Нејзиниот избор беше дел од Договорот од Пржино за што согласност дадоа сите лидери на политички партии и големо мнозинство пратеници во Собранието.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
Од шионажа до злосторничко здружување
Заклучно со март годинава, во првиот шестмесечен период од работењето, СЈО отворило вкупно 30 предмети против 80 лица. Кривичните дела кои им се ставаат на товар на осомничените и обвинетите се движат од Повреда на избирачко право, Злоупотреба на службена положба до Насилство, Шпионажа и Злосторничко здружување.
Фотографија: MIA
Обработка на прислушуваните материјали
Во септември годинава, СЈО го претстави и вториот шестмесечен извештај за својата работа. Во меѓувреме, ова обвинителство брои 74 вработени. Во тој период, обвинителите преслушале и обработиле 55.240 аудио фајлови, односно 12 проценти од вкупно добиените прислушкувани материјали.
Фотографија: picture-alliance/dpa/C. Charisius
Насилство и фалсификат
Паралелно со поднесениот втор Извештај за својата работа, СЈО ги обелодени и првите две обвиненија. Во првиот предмет, обвинети се седум лица - службеници на УБК кои го уништиле доказниот материјал за неовластеното прислушување. Во вториот, обвинети се 14 лица кои го поттикнувале или извршиле насилство при протестите пред општина Центар во јуни 2013 година. Меѓу нив е и експремиерот Груевски.
Фотографија: Getty Images/AFP/R. Atanasovski
Меѓународна поддршка
СЈО во меѓувреме добива отворена поддршка од претставниците на меѓународната заедница. Шефот на германската дипломатија Франк-Валтер Штајнмајер на 1 септември годинава порача дека е важно „СЈО да може непречено да продолжи со својата работа за разјаснување на обвинувањата за злоупотреба на моќта, за повторно да се засили довербата на македонското население во демократските институции на земјата“.
Фотографија: Reuters/I. Kalnins
Титаник- број 1.
Во февруари 2016, СЈО го обзнани својот прв случај, за изборни измами за кои постои сомнеж дека ги извршувала група која ја предводеле ексминистерката Јанкулоска, ексминистерот за транспорт Јанакиески и секретарот на Владата, Божиновски. Осомничени се за криминализација на изборниот процес со незаконско издавање лични карти и вметнување во избирачкиот список на лица, како и насилство, поткуп...
Фотографија: Petr Stojanovski
ТНТ- Како се уриваше Космос
Во април 2016 година беше отворен случајот за незаконското уривање на комлексот „Космос“ на бизнисменот Фијат Цаноски. Иако првично не беа опфатени во истражната постапка, поради аболицијата од претседателот Ѓорге Иванов, осомничени во случајот „ТНТ“ се и експремиерот Груевски, ексминистерот за транспорт и врски, Миле Јанакиески, и актуелниот градоначалник на општина Гази Баба, Тони Трајковски.
Фотографија: Petr Stojanovski
Транспортер- Битола како Токио
Случајот во април 2016, обвинителката Фатиме Фетаи го најави како „веројатно најскапиот превоз за ученици во светот“, кој го плаќал градот Битола. Градоначалникот на Битола Владимир Талески и претседателот на комисијата за јавни набавки на општината, според СЈО, нанеле штета на буџетот од околу 360.000 евра. На Талески му беше одреден и домашен притвор, но во меѓувреме е пуштен на слобода.
Фотографија: DW/Z.Purkovic
Тврдина- уништување на доказите
Во предметот Тврдина кој на јавноста и беше претставен во март 2016 година, осомничени се двајца началници на УБК и ексминистерката за внатрешни работи Гордана Јанкулоска. Тие во 2015 година противзаконски уништиле системи за следење на комуникации, при што е нанесена штета на државата во висина од околу 10 милиони евра. Истите системи претходно биле користени за незаконско следење и прислушкување
Фотографија: MIA
Тортура- изживувањето врз Љубе Бошкоски
На 28 март 2016, СЈО објави дека започнува нова истрага под името „Тортура“, која се однесува на апсењето на лидерот на партијата Обединети за Македонија и поранешен министер за внатрешни работи Љубе Бошковски. Поднесени се кривични пријави против седум лица, меѓу нив шестмина припадници на полициската единица Алфи, а како првоосомничен е тогашниот директор на УБК Сашо Мијалков.
Фотографија: DW/P. Stojanov
Трезор- Финзи и УБК
„Трезор“ е кодното име на последниот предмет на СЈО, и прв што се однесува на економски криминал, а произлегува од незаконското следење на комуникациите. Како што рече обвинителката Фатиме Фетаи, предметот се однесува на груба злоупотреба на средствата од буџетот на Република Македонија од страна на три раководни лица во УБК и едно раководно лице во Министерството за внатрешни работи.
Фотографија: picture-alliance/dpa
„Топлик“ и „Тендери“
Во предметот „Топлик“ се осомничени шест лица, кои преку злоупотреба на службената должност и кршење Законот за јавни набавки сториле кривични дела со кои го оштетиле буџетот во висина од 1 милион и 44.000 евра. Во „Тендери“ првоосомничено е раководно лице од Министерството за култура, поради фаворизирање на компанијата „Бетон - Штип“ при изградбата на Музејот на македонската борба.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
„Таргет“- масовно прислушување
СЈО соопшти дека илјадници луѓе биле незаконски следени во периодот од 2008 до 2015 година од страна на Управата за безбедност и контраразузнавање. Вкупно десет лица, дел од кои поранешни високи функционери се осомничени дека го организирале и го координарале незаконското прислушување. Незаконски била следена комуникација на најмалку 4.286 телефонски броеви без судски наредби
Фотографија: picture-alliance/dpa/J. Pape
„Тенк“ и „Тарифа“
СЈО сомничи седум лица дека ја злоупотребиле службената положба во случајот „Тарифа“ кој се однесува на постапка за јавна набавка на софтвер за потребите на АД ЕЛЕМ. Истрага е отворена и против две лица кои учествувале во набавката на службениот „Мерцедес“ на екс-премиерот Никола Груевски кој државниот буџет го чинеше 572 илјади евра.