Новинари ја тужат државата, односно МВР и Агенцијата за национална безбедност (АНБ), како правен наследник на некогашната Управа за безбедност и контраразузнавање (УБК)
Реклама
Пред Основниот граѓански суд - Скопје во петокот е поднесена тужба од повеќе од 20 новинари, со која бараат отштета за неовластеното прислушкување на нивните комуникации во одреден временски интервал. Новинарите ја тужат Република Северна Македонија, односно Министерството за внатрешни работи и Агенцијата за национална безбедност (АНБ) како правен наследник на некогашната Управа за безбедност и контраразузнавање (УБК) која претходно функционираше во рамките на МВР.
„Ја тужиме државата, бидејќи таа требало да превенира злоупотреба на прислушкувањето“, вели адвокатот Филип Медарски, чија адвокатска канцеларија ги застапува новинарите пред судот.
Периодот во кој одредени новинари биле незаконски прислушкувани е различен, и се движи од неколку месеци до неколку години.
„Побаравме од Обвинителството такви податоци, но заради тоа што е во тек кривична постапка за тој случај („Таргет-Тврдина“ – н.з.), Обвинителството нѐ упати тоа да го побараме преку граѓански суд“, вели Медарски.
Според него, без разлика дали во текот на кривичната постапка некој ќе биде осуден, отштета ќе се бара од државата, бидејќи таа сноси одговорност заради тоа што нoвинари биле неовластено прислушкувани.
Месеци, години
Разрешницата на капиталниот предмет на поранешното СЈО „Таргет-Тврдина“ треба да даде одговор кој незаконски ги следел комуникациите на над 20.000 македонски граѓани - политичари, бизнисмени, новинари и јавни личности, и кој ја уништил опремата преку која било извршено тоа кривично дело.
Под слоганот „Вистината за Македонија“, случајот во февруари 2015 година го обелодени лидерот на тогаш опозицскиот СДСМ, Зоран Заев, јавно презентирајќи аудио-снимки за дел од незаконски следените разговори. Од тоа, но и од Извештајот на експертот ангажиран од ЕК, Рајнхард Прибе од мај 2015 година, во кој беа наведени бројни недостатоци во функционирањето на одредени државни институции, меѓу кои и на УБК, произлезе потребата за основање на Специјално јавно обвинителство со надлежност да гони дела поврзани, и кои произлегуваат од содржината на незаконското следење на комуникациите за периодот од 2008 до 2015 година.
Сите истраги на македонското СЈО
Таргет, Титаник, Тортура, ТНТ, Транспортер, Тврдина, Трезор, Топлик, Тендери, Тарифа и Тенк се 11-те случаи кои досега ги отвори СЈО. Осомничени или обвинети се многу актуелни и поранешни државни и локални функционери.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
Катица Јанева
Катица Јанева беше избрана за Специјален Јавен обвинител на 15 септември 2015 година од страна на Советот на јавните обвинители, а нејзиниот тим се комплетираше со уште 12 обвинители на 4 ноември лани. Нејзиниот избор беше дел од Договорот од Пржино за што согласност дадоа сите лидери на политички партии и големо мнозинство пратеници во Собранието.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
Од шионажа до злосторничко здружување
Заклучно со март годинава, во првиот шестмесечен период од работењето, СЈО отворило вкупно 30 предмети против 80 лица. Кривичните дела кои им се ставаат на товар на осомничените и обвинетите се движат од Повреда на избирачко право, Злоупотреба на службена положба до Насилство, Шпионажа и Злосторничко здружување.
Фотографија: MIA
Обработка на прислушуваните материјали
Во септември годинава, СЈО го претстави и вториот шестмесечен извештај за својата работа. Во меѓувреме, ова обвинителство брои 74 вработени. Во тој период, обвинителите преслушале и обработиле 55.240 аудио фајлови, односно 12 проценти од вкупно добиените прислушкувани материјали.
Фотографија: picture-alliance/dpa/C. Charisius
Насилство и фалсификат
Паралелно со поднесениот втор Извештај за својата работа, СЈО ги обелодени и првите две обвиненија. Во првиот предмет, обвинети се седум лица - службеници на УБК кои го уништиле доказниот материјал за неовластеното прислушување. Во вториот, обвинети се 14 лица кои го поттикнувале или извршиле насилство при протестите пред општина Центар во јуни 2013 година. Меѓу нив е и експремиерот Груевски.
Фотографија: Getty Images/AFP/R. Atanasovski
Меѓународна поддршка
СЈО во меѓувреме добива отворена поддршка од претставниците на меѓународната заедница. Шефот на германската дипломатија Франк-Валтер Штајнмајер на 1 септември годинава порача дека е важно „СЈО да може непречено да продолжи со својата работа за разјаснување на обвинувањата за злоупотреба на моќта, за повторно да се засили довербата на македонското население во демократските институции на земјата“.
Фотографија: Reuters/I. Kalnins
Титаник- број 1.
Во февруари 2016, СЈО го обзнани својот прв случај, за изборни измами за кои постои сомнеж дека ги извршувала група која ја предводеле ексминистерката Јанкулоска, ексминистерот за транспорт Јанакиески и секретарот на Владата, Божиновски. Осомничени се за криминализација на изборниот процес со незаконско издавање лични карти и вметнување во избирачкиот список на лица, како и насилство, поткуп...
Фотографија: Petr Stojanovski
ТНТ- Како се уриваше Космос
Во април 2016 година беше отворен случајот за незаконското уривање на комлексот „Космос“ на бизнисменот Фијат Цаноски. Иако првично не беа опфатени во истражната постапка, поради аболицијата од претседателот Ѓорге Иванов, осомничени во случајот „ТНТ“ се и експремиерот Груевски, ексминистерот за транспорт и врски, Миле Јанакиески, и актуелниот градоначалник на општина Гази Баба, Тони Трајковски.
Фотографија: Petr Stojanovski
Транспортер- Битола како Токио
Случајот во април 2016, обвинителката Фатиме Фетаи го најави како „веројатно најскапиот превоз за ученици во светот“, кој го плаќал градот Битола. Градоначалникот на Битола Владимир Талески и претседателот на комисијата за јавни набавки на општината, според СЈО, нанеле штета на буџетот од околу 360.000 евра. На Талески му беше одреден и домашен притвор, но во меѓувреме е пуштен на слобода.
Фотографија: DW/Z.Purkovic
Тврдина- уништување на доказите
Во предметот Тврдина кој на јавноста и беше претставен во март 2016 година, осомничени се двајца началници на УБК и ексминистерката за внатрешни работи Гордана Јанкулоска. Тие во 2015 година противзаконски уништиле системи за следење на комуникации, при што е нанесена штета на државата во висина од околу 10 милиони евра. Истите системи претходно биле користени за незаконско следење и прислушкување
Фотографија: MIA
Тортура- изживувањето врз Љубе Бошкоски
На 28 март 2016, СЈО објави дека започнува нова истрага под името „Тортура“, која се однесува на апсењето на лидерот на партијата Обединети за Македонија и поранешен министер за внатрешни работи Љубе Бошковски. Поднесени се кривични пријави против седум лица, меѓу нив шестмина припадници на полициската единица Алфи, а како првоосомничен е тогашниот директор на УБК Сашо Мијалков.
Фотографија: DW/P. Stojanov
Трезор- Финзи и УБК
„Трезор“ е кодното име на последниот предмет на СЈО, и прв што се однесува на економски криминал, а произлегува од незаконското следење на комуникациите. Како што рече обвинителката Фатиме Фетаи, предметот се однесува на груба злоупотреба на средствата од буџетот на Република Македонија од страна на три раководни лица во УБК и едно раководно лице во Министерството за внатрешни работи.
Фотографија: picture-alliance/dpa
„Топлик“ и „Тендери“
Во предметот „Топлик“ се осомничени шест лица, кои преку злоупотреба на службената должност и кршење Законот за јавни набавки сториле кривични дела со кои го оштетиле буџетот во висина од 1 милион и 44.000 евра. Во „Тендери“ првоосомничено е раководно лице од Министерството за култура, поради фаворизирање на компанијата „Бетон - Штип“ при изградбата на Музејот на македонската борба.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
„Таргет“- масовно прислушување
СЈО соопшти дека илјадници луѓе биле незаконски следени во периодот од 2008 до 2015 година од страна на Управата за безбедност и контраразузнавање. Вкупно десет лица, дел од кои поранешни високи функционери се осомничени дека го организирале и го координарале незаконското прислушување. Незаконски била следена комуникација на најмалку 4.286 телефонски броеви без судски наредби
Фотографија: picture-alliance/dpa/J. Pape
„Тенк“ и „Тарифа“
СЈО сомничи седум лица дека ја злоупотребиле службената положба во случајот „Тарифа“ кој се однесува на постапка за јавна набавка на софтвер за потребите на АД ЕЛЕМ. Истрага е отворена и против две лица кои учествувале во набавката на службениот „Мерцедес“ на екс-премиерот Никола Груевски кој државниот буџет го чинеше 572 илјади евра.
Фотографија: picture-alliance/dpa/J.-P. Strobel
14 фотографии1 | 14
Во ноември 2016 година, на прес-конференцијата на која СЈО соопшти дека отвора истрага за предметот „Таргет“, беше наведено дека голем број од лицата чии комуникации незаконски биле следени, се од сферата на медиумите. Според податоците, станувало збор за неколку стотини записи за одредени новинари, во интервали кои од случај до случај се движеле од 1.000 до над 1.800 денови, или во континуитет од три до пет години.
Реприза во поголем обем
Ова е втор случај во кој новинарите имаат отштетно побарување заради неовластено прислушкување. Пред две децении, над десетина новинари тужеа за случајот „Големото уво“, кој беше обелоденет од Бранко Црвенковски, претседател на тогаш опозицискиот СДСМ. На прес-конференција беа презентирани транскрипти од неовластено прислушкувани разговори на новинари, бизнисмени, политичари... Тогашниот претседател Борис Трајковски донесе одлука за аболиција на министерката за внатрешни работи, Доста Димовска, и на началникот на петтата управа во МВР, Александар Цветков, со што заврши кривичната постапка.
По седумгодишен судски процес и промена на неколку судии, новинарите поединечно добија отштета од над 4.000 евра во денарска противвредност, и поединечен надоместок на штета (1.800 евра) откако во Стразбур се жалеа заради повреда на правото за судење во разумен рок. Дел од новинарите кои тогаш ја тужеа државата, повторно се таргет на прислушкување и во вториот случај.
Но, претходната судска одлука за одредената сума за отштета нема да биде репер за сегашното тужбеното побарување на новинарите: ќе се бара отштета од 10.000 евра по лице.
„Би требало судот да има предвид дека оттогаш до денес се променети околностите - различен е и обемот, и времетраењето на прислушкувањето“, вели Медарски.
Тој очекува да се докаже дека постоело неовластено прислушкување на новинарите, и да и се утврди одговорноста на државата.