Додека трае жалбената постапка и натаму постојат основите и околностите поради кои е одреден притворот - опасност од бегство, влијание врз сведоци или повторување на делото, предупредуваат правни експерти
Реклама
Со оглед на обемниот број докази понудени од СЈО, нема изненадување во експертската јавност за одлуката на Апелацискиот суд да ги уважи жалбите на СЈО и да определи мерка притвор за обвинетите во предметите „Таргет“ и „Тврдина“: Горан Грујевски - поранешен началник на Петтата управа во УБК, Никола Бошковски - службеник во УБК и Тони Јакимовски - поранешен шеф на кабинетот на директорот на УБК Сашо Мијалков, а денес генерален директор на Југоисточниот европски центар за спроведување на законот (СЕЛЕК) во Букурешт. Единственото изненадување е ставот дека жалбата на обвинетите го одложува спроведувањето на изречените марки.
„Ова е апсурдно, и веројатно е 'резултат' од преседанот што го направи Врховниот суд, кога во случајот со Сеад Кочан 'утврди кршење на законот од страна на Кривичниот совет и Апелациониот суд', бидејќи ценеле дека жалбата не го одложува извршувањето на одлуката. Па сега се воведува некоја обратна пракса. Ако судот утврдил основа за изрекување мерка притвор, тогаш решенијата за притвор се итни, бидејќи додека трае жалбената постапка и натаму постојат основите поради кои е одреден притворот - опасност од бегство, влијание врз сведоци или повторување на делото“, предупредуваат правни експерти.
На пример, додека трае жалбената постапка, обвинетиот Горан Грујевски може да оди на работа во УБК, каде и натаму е помошник директор за координација, бидејќи не постои можност да биде разрешен од таа функција. Во време на една од „пржинските влади“, тој беше суспендиран од министерот Оливер Спасовски, но по завршувањето на неговиот времен мандат, директорот на БЈБ, Митко Чавков, веднаш го врати Грујевски на работа и ја прекина дисциплинската постапка против него. Бидејќи оттогаш поминала повеќе од една година, спред регулативата дисциплинската постапка не може да се обвнови, а со оглед дека Грујевски со месеци е на боледување, во таква ситуација МВР нема законска можност да го разреши. Под лупа на СЈО беа и неговите боледување - првите потпишани од лекарка од внатрешноста (сопруга на еден од пратениците кој е снимен како ги отвора вратите на парламентот на крвавиот 27-ми април), а натамошните - од здравствени установи во Скопје.
Писмо до Зврлевски, Илиевски и Панчевски
СЈО до судот доставило огромен број докази што укажуваат зошто е неопходно обезбедување на присуство на обвинетите во кривичната постапка по повеќе основи, меѓу кои, најмногу заради вршење влијание врз сведоците од страна на двајца од обвинетите. Имено, при извршениот претрес кај Грујевски од страна на СЈО бил пронајден тефтер со евиденција за тоа кој сведок во колку часот влегува во СЈО и од кој обвинител е испрашуван, а потоа истите лица биле повикувани од обвинетите, кои ги распрашувале каков исказ дале во СЈО и им давале натамошни упатства како понатаму да се однесуваат и што да одговараат на одредени прашања. Иако дел од подотоците претходно биле бришени, со помош на информатички форензичар дел од нив биле повратени, а меѓу нив откриена папката со наслов „СЈО“ во кои биле сместени упатствата и евиденцијата за лицата што давале исказ во СЈО. При претресот бил пронајдено и писмо адресирано до Републичкиот јавен обвинител Марко Зврлевски, до тогашниот шеф на Основното јавно обвинителство за гонење организиран криминал и корупција, Јован Илиевски, и до тогашниот претседател на Кривичниот суд, Владимир Панчевски. Во писмото тројцата биле известени и алармирани дека одземањето на компјутерите и нивната проверка од страна на СЈО ја загрозува националната безбедност и се барало да се забрани и запре таквата активност. Од СЈО велат дека таа проверка не ја загрозувала работата на УБК, бидејќи се одвивала во текот на една ноќ и следното утро компјутерите биле вратени во институцијата.
„Колку и да сакаме да биде поинаку, мора да признаеме дека судството кај нас сѐ уште нема сфатено дека заштитата на правата на граѓаните од државата е негова примарна задача, туку напротив, себеси се гледа повеќе како партнер на полицијата и обвинителството во спроведувањето на законот, отколку како нивен контролор. Судиите имаат развиено премногу пријателски пристап кон извршната власт и еден бирократски пристап во толкувањето на правото. (стр.167)
Грујевски во трудот опишал и кон што води злоупотребата на специјалните мерки. (...) „Иако во јавноста мерките се најавуваа како стриктно насочени кон најсериозните закани од организираниот криминал, тероризмот и сл., се отвора пат специјалните мерки широко да се користат. Како што сега стојат работите (...) приватноста и слободата многу лесно ќе се маргинализираат кога ќе се пристапи кон одмерување од случај до случај, а во тоталитетот на случаи ќе добиеме сериозна закана од полициска држава“ (стр. 168).
Сите истраги на македонското СЈО
Таргет, Титаник, Тортура, ТНТ, Транспортер, Тврдина, Трезор, Топлик, Тендери, Тарифа и Тенк се 11-те случаи кои досега ги отвори СЈО. Осомничени или обвинети се многу актуелни и поранешни државни и локални функционери.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
Катица Јанева
Катица Јанева беше избрана за Специјален Јавен обвинител на 15 септември 2015 година од страна на Советот на јавните обвинители, а нејзиниот тим се комплетираше со уште 12 обвинители на 4 ноември лани. Нејзиниот избор беше дел од Договорот од Пржино за што согласност дадоа сите лидери на политички партии и големо мнозинство пратеници во Собранието.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
Од шионажа до злосторничко здружување
Заклучно со март годинава, во првиот шестмесечен период од работењето, СЈО отворило вкупно 30 предмети против 80 лица. Кривичните дела кои им се ставаат на товар на осомничените и обвинетите се движат од Повреда на избирачко право, Злоупотреба на службена положба до Насилство, Шпионажа и Злосторничко здружување.
Фотографија: MIA
Обработка на прислушуваните материјали
Во септември годинава, СЈО го претстави и вториот шестмесечен извештај за својата работа. Во меѓувреме, ова обвинителство брои 74 вработени. Во тој период, обвинителите преслушале и обработиле 55.240 аудио фајлови, односно 12 проценти од вкупно добиените прислушкувани материјали.
Фотографија: picture-alliance/dpa/C. Charisius
Насилство и фалсификат
Паралелно со поднесениот втор Извештај за својата работа, СЈО ги обелодени и првите две обвиненија. Во првиот предмет, обвинети се седум лица - службеници на УБК кои го уништиле доказниот материјал за неовластеното прислушување. Во вториот, обвинети се 14 лица кои го поттикнувале или извршиле насилство при протестите пред општина Центар во јуни 2013 година. Меѓу нив е и експремиерот Груевски.
Фотографија: Getty Images/AFP/R. Atanasovski
Меѓународна поддршка
СЈО во меѓувреме добива отворена поддршка од претставниците на меѓународната заедница. Шефот на германската дипломатија Франк-Валтер Штајнмајер на 1 септември годинава порача дека е важно „СЈО да може непречено да продолжи со својата работа за разјаснување на обвинувањата за злоупотреба на моќта, за повторно да се засили довербата на македонското население во демократските институции на земјата“.
Фотографија: Reuters/I. Kalnins
Титаник- број 1.
Во февруари 2016, СЈО го обзнани својот прв случај, за изборни измами за кои постои сомнеж дека ги извршувала група која ја предводеле ексминистерката Јанкулоска, ексминистерот за транспорт Јанакиески и секретарот на Владата, Божиновски. Осомничени се за криминализација на изборниот процес со незаконско издавање лични карти и вметнување во избирачкиот список на лица, како и насилство, поткуп...
Фотографија: Petr Stojanovski
ТНТ- Како се уриваше Космос
Во април 2016 година беше отворен случајот за незаконското уривање на комлексот „Космос“ на бизнисменот Фијат Цаноски. Иако првично не беа опфатени во истражната постапка, поради аболицијата од претседателот Ѓорге Иванов, осомничени во случајот „ТНТ“ се и експремиерот Груевски, ексминистерот за транспорт и врски, Миле Јанакиески, и актуелниот градоначалник на општина Гази Баба, Тони Трајковски.
Фотографија: Petr Stojanovski
Транспортер- Битола како Токио
Случајот во април 2016, обвинителката Фатиме Фетаи го најави како „веројатно најскапиот превоз за ученици во светот“, кој го плаќал градот Битола. Градоначалникот на Битола Владимир Талески и претседателот на комисијата за јавни набавки на општината, според СЈО, нанеле штета на буџетот од околу 360.000 евра. На Талески му беше одреден и домашен притвор, но во меѓувреме е пуштен на слобода.
Фотографија: DW/Z.Purkovic
Тврдина- уништување на доказите
Во предметот Тврдина кој на јавноста и беше претставен во март 2016 година, осомничени се двајца началници на УБК и ексминистерката за внатрешни работи Гордана Јанкулоска. Тие во 2015 година противзаконски уништиле системи за следење на комуникации, при што е нанесена штета на државата во висина од околу 10 милиони евра. Истите системи претходно биле користени за незаконско следење и прислушкување
Фотографија: MIA
Тортура- изживувањето врз Љубе Бошкоски
На 28 март 2016, СЈО објави дека започнува нова истрага под името „Тортура“, која се однесува на апсењето на лидерот на партијата Обединети за Македонија и поранешен министер за внатрешни работи Љубе Бошковски. Поднесени се кривични пријави против седум лица, меѓу нив шестмина припадници на полициската единица Алфи, а како првоосомничен е тогашниот директор на УБК Сашо Мијалков.
Фотографија: DW/P. Stojanov
Трезор- Финзи и УБК
„Трезор“ е кодното име на последниот предмет на СЈО, и прв што се однесува на економски криминал, а произлегува од незаконското следење на комуникациите. Како што рече обвинителката Фатиме Фетаи, предметот се однесува на груба злоупотреба на средствата од буџетот на Република Македонија од страна на три раководни лица во УБК и едно раководно лице во Министерството за внатрешни работи.
Фотографија: picture-alliance/dpa
„Топлик“ и „Тендери“
Во предметот „Топлик“ се осомничени шест лица, кои преку злоупотреба на службената должност и кршење Законот за јавни набавки сториле кривични дела со кои го оштетиле буџетот во висина од 1 милион и 44.000 евра. Во „Тендери“ првоосомничено е раководно лице од Министерството за култура, поради фаворизирање на компанијата „Бетон - Штип“ при изградбата на Музејот на македонската борба.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
„Таргет“- масовно прислушување
СЈО соопшти дека илјадници луѓе биле незаконски следени во периодот од 2008 до 2015 година од страна на Управата за безбедност и контраразузнавање. Вкупно десет лица, дел од кои поранешни високи функционери се осомничени дека го организирале и го координарале незаконското прислушување. Незаконски била следена комуникација на најмалку 4.286 телефонски броеви без судски наредби
Фотографија: picture-alliance/dpa/J. Pape
„Тенк“ и „Тарифа“
СЈО сомничи седум лица дека ја злоупотребиле службената положба во случајот „Тарифа“ кој се однесува на постапка за јавна набавка на софтвер за потребите на АД ЕЛЕМ. Истрага е отворена и против две лица кои учествувале во набавката на службениот „Мерцедес“ на екс-премиерот Никола Груевски кој државниот буџет го чинеше 572 илјади евра.