Во 532 година, римскиот император Јустинијан наредил изградба на вдахнувачка црква во неговата резиденција Цариград - „оној кој никогаш не постоел од времето на Адам, и оној кој никогаш повеќе нема да постои“. Околу 10.000 работници биле вклучени во градежните работи. Речиси цел милениум, базиликата на Босфорот била најголемата црква на христијанскиот свет.

Се вели дека Јустинијан вложил речиси 150 тони злато во изградбата на Аја Софија. Но, црквата имала потреба од корекции. Најпрво, куполата била премногу рамна, а потоа била оштетувана од земјотреси. Аја Софија - „Света мудрост“ - брзо по изградбата се користела како официјална црква на Римското Царство. Од VII век, таму биле крунисани речиси сите византиски императори.

Во 1453 година доаѓа крајот на византиското владеење во Цариград. По освојувањето на градот, султанот Мехмет Втори од Отоманската империја ја претворил Аја Софија во џамија. Крстовите биле заменети со полумесечини, ѕвоната и олтарите биле уништени или отстранети, а мозаиците и фреските пресликани. Додавањето на првото минаре ја трансформирало црквата во џамија.

Основачот на модерна Турција, Мустафа Кемал Ататурк, ја претворил Аја Софија во музеј во 1934 година. За време на големата реставрација, ископани се старите византиски мозаици. Требало многу да се внимава да не се уништат подоцнежните исламски декорации за време на овој процес.

Најраскошен мозаик во Аја Софија е уметничкото дело од 14 век кое било ископано на ѕидот на јужната галерија. И покрај тоа што не можело целосно да се реставрира, јасно се видливи лицата: Исус како владетел на светот е прикажан во средина, придружуван од Марија (лево) и Јован (десно).

Разноликата историја на Аја Софија е видлива насекаде. Зборовите „Мухамед“ (лево) и „Алах“ (десно) помеѓу Света Марија со новороденчето Исус во нејзиниот скут (во задниот дел).

Вартоломеј I, Вселенскиот патријарх и почесен поглавар на сите православни христијани, исто така, долго полага право на Аја Софија. Многу години, тој бара да се дозволат христијански литургии и молитви во базиликата. Тој се изјасни против пренамената на музејот во џамија.

Од 1985 година Аја Софија е дел од листата на УНЕСКО на светско културно наследство. Нејзината 55 метри висока главна купола и четирите минариња волшебно ја одбележуваат панорамаѕа на турската метрополола Истанбул. Овој поглед е одамна омилен мотив за поштенските картички не само на туристите.

На 10 јули 2020 година Врховниот управен суд во Турција го расчисти патот Аја Софија да се користи како џамија. Судиите го поништија статусот на музеј на прочуеното здание. Со тоа од чисто правна гледна точка, религиозни церемонии би повторно можеле да се одржуваат во Аја Софија. Судот со тоа ја следи желбата на турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган.