Раздвижено е низ Скопје. Изложби, перформанси, работни и крводарителски акции, концерти и видео-проекции, се само дел од повеќедневната манифестација „Зборува Скопје“, со која денеска се одбележува 55-годишнината од катастрофалниот земјотрес во 1963 година. Во понеделникот, на фасадата на Музејот на град Скопје беа вратени буквите од пораката на Јосип Броз Тито, која пред 55 години била првата која на Скопјани им ја вратила надежта дека Градот повторно ќе никне од урнатините, преку моќта на човечката солидарност. Градоначалникот на Скопје, Петре Шилегов (1969), не го крие задоволството што се враќаат симболите кои говорат за душата на еден растечки град: солидарност, грижа, визија, перспектива... Роден е шест години по разорниот земјотрес во Скопје, и растел заедно со Градот и неговите промени.

ДВ: Кои се вашите први, рани сеќавања oд постземјотресно Скопје?

- Зависи кој што подразбира под „постземјотресно Скопје“. За мене тоа е периодот на 70-тите години, кој може да се смета за среднорочен период непосредно по земјотресот. Скопје во 70-тите години беше град кој и тогаш интензивно се градеше и доградуваше. Тоа беше Скопје, кое, како и на секој човек што имал убаво и среќно детство, ми раѓа бројни пријатни спомени. Се сеќавам на ентузијазмот што постоеше кај возрасните, кај децата, се сеќавам на почетоците на „Златно славејче“, на Универзалната сала каде што е испеана и нашата неформална химна „Градот убав“. Тоа беа моменти, надвор од секојдневните проблеми кои тогаш постоеле, а беа исполнети со една глобална амбиција дека можеме и треба да направиме град кој ќе ги задоволува потребите на неговите граѓани.

ДВ: Во вашето обраќање по повод враќањето на пораката на Тито на старата железничка станица, го најавивте новиот концепт „Скопје Урбан Центар“. Што предвидува тој, и кои би биле придобивките за граѓаните од него?

- Скопје Урбан Центар е концепт којшто има за цел да го отвори градот за граѓаните, да ја анимира и обедини примарно стручната, но и пошироката јавност околу граѓанските вредности и квалитетот на живот кои сакаме да ги поставиме заедно. Во концептот императивно ја вклучуваме и Асоцијацијата на архитекти на Македонија, која последнава деценија беше целосно исклучена од урбаното планирање на градот. Скопје Урбан Центар, по издигнувањето на ниво на широка стручна платформа, ќе работи на урбанизацијата на десетина нови локации за населби на северниот прстен на градот, кои ќе го намалат притисокот на урбанизацијата на јужниот дел. Согласно со препораките на стручните лица, а во насока на следење на потребите на граѓаните, со усвојување на регулациски планови за населбите како Злокуќани, Бардовци, Зајчев рид, Волково, Радишани, Вардариште, Ново Лисиче, Лисиче и други ќе добијат соодветна инфраструктура, топловодна и гасоводна мрежа кои ќе овозможат развојот и населувањето во населбите на северниот градски прстен да ги следи современите урбанистички и архитектонски правила. Сообраќајното поврзување на овие населби преку т.н. скратена обиколница која започнува со булеварот „Србија“ па се до булеварот „Словенија“ и понатаму, ќе овозможи нормално одвивање на сообраќајот во тој дел од градот, како и намалување на сообраќајниот метеж во централното градско подрачје. Ова остава простор и за искористување на железничката пруга која се протега од северозападниот до југоисточниот дел на градот, при што, освен за потребите на товарниот сообраќај, таа ќе може и да се користи и за превоз на патници. На тој начин ќе можеме да подвлечеме дека Градот Скопје во блиска иднина успешно ќе се справи со предизвикот да се издигне во една модерна европска метропола и престолнина на идната членка на НАТО и ЕУ.

ДВ: Скопје за 55 години доживеа два земјотреса: ако во 1963 година тоа беше дело на природата, во последниве години е дело на човечка рака, на „афтершокови“ од квази естетика и урбанистичка девастација со античка подлошка „тенка“ колку и стиропорот зад неокласицистичките фасади. Колку е тешко да се санираат последици од таков земјотрес, без човечки жртви, но со финансиски, урбанистички, веројатно и судски импликации?

- Земјотресот во 63-та година, како што велите, е природна катастрофа во која добар дел од тогашниот град е разрушен. Повеќе од 28.000 станови се уништени и голем број од жителите останале без дом. Меѓутоа т.н. земјотрес кој ни се случи изминативе десетина години, за жал, е творба на луѓето кои на извесни места во градот оставија последици, кои, или се неотстранливи, или ќе биде потребно многу време, средства и ангажман за да бидат отстранети. Скопје кој беше град на модерната, доби неавтентична архитектура која никогаш не била дел од неговата историја. Не само јас, туку поголемиот дел од скопјани мислиме дека ни плоштадот, ни остатокот од центарот на градот, не го заслужуваат тоа што му се случи. Ова ќе бара време, средства и сериозни анализи, за тоа кој е правилниот начинда му го вратиме на Скопје животот и сјајот, пријатен и убав, каков што отсекогаш сме сакале да го памтиме. За жал, сега ја немаме целата меѓународна заедница која помогна Скопје како феникс да никне по 1963 година, за да можеме да го поправиме од последиците на лудилото на неколку луѓе кои го нагрдија и го осакатија. Но со одговорно работење, тоа е можно на краток и среден рок.

ДВ: Најважно е како жителите го доживуваат Скопје и нивното „право на град“, што им беше одземено во изминатата деценија: да одлучуваат за неговиот изглед. Колку е активна таа дебата сега меѓу Градот и граѓаните?

- Точно е дека Скопје се оддалечи од сопствените граѓани во изминатиот период. Токму заради тоа инсистирам, и со пораките што како градоначалник ги праќам, но и со дејствијата што ги преземаме како администрација, градот да го направиме подостапен за граѓаните, и тие да бидат дел од носењето на одлуките. При носењето на одлуките кои ги засегаат граѓаните во нивниот секојдневен живот, тие се вклучени преку репрезенти на најекспонираните здруженија на граѓани кои во изминатиот период се бореа за хуманизирање на урбанизацијата на градот, за почист воздух, за правото на алтернативен транспорт, односно непречено користење на велосипедот и слично. Сите тие се дел од работни групи кои перманентно, на две недели или еднаш месечно се среќаваат или со мене или со дел од градската администрација при носењето на стратегиките одлуки за развојот на различни сегменти од градот. Сè додека сум градоначалник оваа практика ќе биде почитувана, затоа што на крајот на денот одлуките што ги носам јас или Советот, се одлуки кои треба да го подобрат квалитетот на живеење на граѓаните, и нормално е тие да бидат консултирани.

ДВ: Какво е Скопје денес во смисла на рамномерен развој? Колку од општините се уште се пред предизвикот за водовод, канализација, основна патна инфраструктура? Може ли низ бројки да ја отсликате таа реалност?

- Скопје нема рамномерен развој, за жал и во 21-виот век во Скопје сè уште зборуваме за делови од градот во кои нема соодветна водоводна инсталација, канализација, патна инфраструктура. Состојбата што ја затекнав ја отсликуваше реалноста таква каква што е. За ниту едно од подрачјата во кои имаме потреба од ваква инфраструктура, не постоеше ни проектна документација. Сериозно инвестирав во постапки кои ќе доведат градот конечно да се стекне со уредна градежна документација, со цел да започнеме имплементација на ваквите проекти, кои политички гледано можеби се неатрактивни, кои се наоѓаат под земја и се невидливи, но од друга страна се фундаментални за една здрава животна средина и за нормално функционирање на граѓаните. Во различни делови веќе може да се види дека првите работи што ги преземаме се замена на веќе истрошената, со мал капацитет, водоводна инсталација и канализација, или изградба на сосема нови линии. За жал, повеќе од 60% од нашиот град се уште нема атмосферска канализација на што интензивно работиме и ќе работиме во иднина.

ДВ: Кога ја промовиравте идејата за зип лајн од Музејот на современа уметност на Кале преку реката Вардар до Градскиот парк, добивте критики дека има поприоритетни потреби во градот...

- Кога раководите со град со повеќе од 500.000 жители, треба да имате предвид дека секогаш ќе постојат различни мислења околу тоа што е приоритет, а што не е. Зип лајнот за некого можеби не е приоритет, но имаме сериозен фидбек од друга група граѓани, кои сметаат дека еден таков реквизит му е потребен на нашиот град. Тоа е една од идеите со кои градот ќе започне со уредување на просторот на, и околу скопското Кале. Тоа е место каде што сериозно може да се одвива активен живот, а кое сега е целосно запустено и оставено на забот на времето. Не постои град во светот кој има тврдина која не живее, или рид над градот кој не живее. Токму тоа е идејата на креирање, не само на зип лајн, туку и на простор кој ќе ги опслужува граѓаните, со цел да го направиме подостапен и Музејот на современа уметност, но и скопското Кале. Очекувам наредната година граѓаните да можат да ги видат и да ги почувствуваат придобивките од целиот овој концепт.

ДВ: Кои се обврските што не трпат одложување?

- Не постои некоја посебна листа што не трпи одложување. Градот е динамична материја, а животот во него секојдневно раѓа нови проблеми кои мора да бидат третирани. Она што е фундаментално за една микро средина од градот, може да не биде значајно за друга микро средина, но и на едното и на другото место мораме да бидеме еднакво посветени согласно со приоритетите. Она што не трпи одложување и градот мора да го добие, е заштита на сопствениот имот. Знаете дека влеговме во процес на основање на акционерско друштво за енергетика, кое ќе на градот му овозможи позиција да се јави како активен чинител во енергетската политика, во подобрување на инфраструктурата на топловодната мрежа и почнување на процесот на секундарната гасификација. Ваквата позиција ќе ни овозможи да ги креираме деловите во градот каде што ќе продолжиме со развој на топловодната мрежа, како и деловите каде што интензивно ќе ја реализираме гасификацијата. Не трпат одложување ни сериозните инфраструктурни проекти чија изградба не е започната, затоа што долга низа на години освен проширување на улици во овој град не е градена инфраструктура што ќе содржи развојна компонента, што отвора коридори за полесно движење на граѓаните, истовремено со развојот на градот. Да не ни се случува делови од градот да ни се претворат во пренаселени места, на сметка на делови кои немаат основна инфрастуктура, затоа што последиците од таквото однесување би биле во ниту еден дел од градот да не се живее квалитетно. Согласно со тоа, годинава ги преземавме сите потребни дејства за да започнеме со постапки за изградба на оваа инфраструктура, и веќе оваа есен граѓаните ќе можат да бидат сведоци на започнување на неколку основни проекти, чии придобивки ќе можат да се почувствуваат во релативно краток рок.

ДВ: Коритото на Вардар во центарот е пригушено од објекти кои се пречка за хидрауличкиот режим на реката, па не е без основа стравот дека еден пороен дожд може да ја репризира поплавата од 1962 година. Покрај дислокација на галиите, што друго ќе преземе Градот за да превенира таква опасност?

- Регулирањето на коритото на Вардар е најголемиот инфраструктурен објект на градот Скопје по поплавата во 1962 година, со цел да се спречат и минимизираат опасностите од повторно поплавување. Во минор-коритото на Вардар, за жал, се изведуваа градежни активности со што се намали протокот на вода и со тоа се доведува во опасност безбедноста на граѓаните и нивните имоти. Уште по моето преземање на градоначалничкиот мандат, започнаа постапки за што е можно побезболна дислокација на галиите кои не ѝ припаѓаат на реката, ниту пак се дел од минатото на нашиот град. Во исто време, сериозно работиме на чистење на внатрешноста на коритото, бидејќи со децении наназад не е чистено. Тоа го работиме во летниот период кога е релативно помал водостојот, за да овозможиме поголем проток на вода во случај на поголеми есенски или пролетни дождови.

ДВ: Деновиве градските служби го преораа кејот, кој со години беше обраснат во треви. Планирате ли динамика на негово одржување, со оглед дека тоа е „терасата“ на градот, од каде и туристите ги влечат првите впечатоци? 

- Граѓаните сведочат дека од левата страна на Вардар - од Карпош 4 кон центарот на градот, службите на јавните градски претпријатија го враќаат автентичниот изглед на кејот. Многумина од сограѓаните беа изненадени кога ги видоа камењата кои почнаа да се гледаат во коритото на реката, бидејќи не биле ни свесни дека таков тип на корито постои на тој потег од кејот. Продолжуваме во текот на летниот период да ја чистиме тревата и завршуваме со фугирање на кејот, со цел да го добие својот полн сјај и да пристапиме кон целосно партерно уредување на овој дел од градот. Ова одржување ќе биде секојдневно и по доаѓањето до нултата ситуација, до целосната ревитализација, со цел и во иднина да не биде запустен. Мислам дека Скопјани имаат заборавено колку прекрасно шеталиште и место за рекреација беше тој во минатото. Она што го гледаа последните неколку години беше крајбрежје обраснато со трева, кое немаше нормална употребна вредност за да можат да уживаат покрај реката.