Дали македонските локални маријачи разбираат дека двете стани на победата се испреплетени, и дека меѓу политички ризик и добивка има една тенка, често незабележлива, линија? Колумна на Петар Арсовски
Реклама
Политиката е, во најмала рака, превртлива. Така, често, она што сега изгледа како победа, може лесно да се претвори во пораз, и обратно, сегашниот пораз може да доведе до некоја идна победа. Не знам дали нашиве локални маријачи разбираат дека двете стани на победата се испреплетени, и дека помеѓу политички ризик и добивка има една тенка, често незабележлива, линија, но еве неколку примери кои можеби истото можат да го илустрираат.
Првиот пример е како поразот на Ердоган на локалите избори во Турција, всушност не е пораз. Прво, иако Ердоган ги изгуби Анкара, и (по последните информации) Истанбул, беговиот вкупен рејтинг е намален за само 2 проценти, од 54 на 52. На други избори имал и поголеми падови, од кои се опоравувал. Всушност, владејачките партии, а Ердоган особено, имаат историја на брзо и сериозно опоравување после вакви транзиторни порази. На пример, во 2009 и 2014 АКП има изгубено повеќе поени одошто сега, за веќе на наредните избори да добие уште поголема поддршка. Второ, Ердоган сеуште има мнозинство во најголемиот број од општинските совети, каде владеењето на новите градоначалници од опозицијата (што сме гледале и кај нас) може да биде многу проблематично и без шанса за пробив или сериозен резултат. Трето, Ердоган сеуште ги контролира централната власт, судството и медиумите, па опозицијата мора многу повеќе да се потруди ако сака да му ја разниша вкупната позиција на “султанот”. Четврто, новите промени на уставот на Турција му даваат можност на Ердоган директно и дискреционо да додели пари на која сака општина – се сомневам дека Истанбул и Анкара ќе добијат многу. На крајот, признавањето на поразот му овозможува да претстави дека демократијата не е мртва во Турција, и да поентира со привиден плурализам во локалната власт. Така, иако овој пораз претставува порака дека електоратот има забелешки на неговото владеење, сеуште е рано да се прогласи пораз – ако се следат историските трендови.
Патот на Турција кон авторитарност
Преминот на Турција кон авторитарност е во тек веќе 10 години. Но, по неуспешниот воен пуч во 2016 година, претседателот Ердоган и АКП ја забрзаа консолидацијата на власта.
Фотографија: picture-alliance/dpa/O.Weiken
Јули 2007: Абдула Ѓул станува прв исламистички претседател
По повеќегодишни реформи на пазарната економија, транзицијата на Турција полека почнува да оди наназад. Кандидатурата на исламистот Абдула Ѓул за претседател во 2007 сигнализира напуштање на секуларистичката политика и ги затегнува односите меѓу АКП и армијата. Сепак, со широка поддршка на исламистите и либералите, Ѓул е избран за претседател, а АКП победува на парламентарните избори.
Фотографија: A.Kisbenede/AFP/GettyImages
Септември 2010: Уставни реформи
Тогашниот премиер Реџеп Таип Ердоган предлага уставни измени за зголемена контрола над правосудството и армијата, овозможувајќи и на владата да бира судии и високи воени офицери. Амандманот, комбиниран со мерки за заштита на децата и засилување на правото на жалба, е одобрен со големо мнозинство на референдум.
Фотографија: picture-alliance/dpa/A. Tumer
Мај 2013: Ерупција на незадоволство во Гези Парк
Насобраниот гнев на младите луѓе кон Ердоган, Ѓул и исламистичката АКП достигнува точка на вриење во мај 2013. Насилното полициско расчистување на мал собир за заштита на Гези Парк предизвикува масовни анти-владини протести. Најмалку 11 луѓе загинаа, а повеќе од 8.000 се повредени, пред демонстрациите да згаснат еден месец подоцна.
Фотографија: picture-alliance/abaca
Јули 2015: Офанзива против Курдите
Нестабилното примирје меѓу турската влада и курдската бунтовничка ПКК се распаѓа поради тензиите кои ги создава војната во Сирија. Воените сили ги продолжуваат операциите во југоисточниот дел на Турција против Курдите. На почетокот на 2016, групација на ПКК ја презема одговорноста за два бомбашки напади во Анкара во кои гинат речиси 80 луѓе.
Фотографија: picture-alliance/abaca/M. Coban
Јули 2016: Неуспешен воен пуч
Воен удар против владата до темел ја потресува Турција и накусо ја претвора земјата во воена зона. Околу 260 цивили ги загубија животите во ноќните судири со армијата во пет големи градови. Ердоган ги повикува своите поддржувачи на отпор, и веќе следното утро војници се во заседа на илјадници цивили на мостот Босфор, каде и се предаваат.
Фотографија: picture-alliance/dpa/T.Bozoglu
Јули 2016: Ердоган воведува вонредна состојба
По неуспехот на пучот, Ердоган воведува вонредна состојба. Се апсат десетици илјади луѓе осомничени за учество во пучот, но и политички противници. Меѓу уапсените се воени и судски функционери и избрани претставници на про-курдската ХДП партија. Чистчката подоцна опфаќа и јавни службеници, универзитетски професори и учители.
Фотографија: Reuters/U. Bektas
2016: Задушување на медиумите
Како дел од пресметката на Ердоган со наводните „поддржувачи на тероризмот“, Турција станува една од водечките земји во светот по бројот на уапсени новинари.Владата затвора околу 110 медиуми по пучот и затвора повеќе од 100 новинари, меѓу нив и Германецот со турско потекло Денис Јуџел.
Фотографија: Getty Images/S.Gallup
Април 2017: Ердоган победува на референдум
Ердоган тесно успева да победи на референдумот на кој се гласа за проширување на неговата моќ. Турскиот парламентарен систем практично се напушта во корист на силна егзекутивна власт. Ердоган добива можност да владее до 2029 година. Меѓународните набљудувачи велат дека на гласањето имало неправилности, а медиумската кампања во целост била во корист на кампањата на Ердоган.
Фотографија: Reuters/M. Sezer
Јуни 2018: Нова изборна победа на Ердоган
Ердоган си обезбедува нов петгодишен мандат и огромни извршни надлежности откако убедливо победува на изборите на 24 јуни. Неговата АКП и нивните националистички партнери добиваат убедливо мнозинство во парламентот. Меѓународните набљудувачи го критикуваат гласањето, со оценка дека медиумското покривање и вонредната состојба му дале огромна предност на Ердоган.
Фотографија: picture-alliance/dpa/O.Weiken
9 фотографии1 | 9
Вториот пример е оваа, навидум значајна, но никако трајна, победа на Трамп, која доаѓа по поднесувањето на извештајот на Милер до јавното обвинителство на САД. Иако обвинителството засега не објавува детали од содржината на извештајот, првата изјава на обвинителот Бар е секако индикативна. Тој вели дека иако содржината на извештајот не го имплицира Трамп директно во наводите дека соработувал со Русија за време на претседателските избори во САД, не го ни ослободува од сомнежите. Трамп, после првичните најави дека нема директни докази за негова вмешаност во таа оска, побрза да прогласи политичка победа, со фамозните ”твитови” и јавни изјави. Ваквата прогноза, имајќи предвид во кој правец се одвива истрагата во моментот, очигледно била прерана. Сега, после доставениот извештај, согледувајќи го тоа, Трамп веќе почна превентивни напади кон демократите, тврдејќи дека тие со ништо не би биле задоволни и дека ќе има нови сомнежи. Дали е тоа факт, или само заштита против оваа закономерност – дека победата ќе му се претвори во пораз?
Брзината со која Трамп се преориентира кон нов напад на Милер и Бар, е индикатор дека има политичка проценка дека победата никако не е сигурна. Првичната оценка дека Бар се однесувал коректно во текот на истрагата, која беше официјално изнесена од Белата куќа, сега се претвори во напад кон него, заедно со сериозна кампања да се дискредитира целиот извештај. Брзината со која Трамп ги нападна и Бар и Милер, беше повод демократите да побараат сведочење на Милер, како и целосна објава на извештајот. Сепак, изгледа дека прогласувањето победа од страна на кампот на Трамп сепак е политичка тактика, која ќе направи било каква содржина од извештајот да може да биде прогласена како политикантство. Со други зборови, Трамп, прогласувајќи победа, го подготви теренот за евентуален пораз, кој потоа би можел да го портретира како нефер игра.
Овластувањата на најмоќниот државник во светот
Шефот на Белата куќа има најголема моќ во светската политика – барем така се верува. Но, дали е навистина така? Овластувањата на претседателот на САД се ограничени. И други актери играат важна улога.
Фотографија: Klaus Aßmann
Така вели Уставот...
Претседателскиот мандат во САД трае четири години, а претседателот може да биде реизбран само еднаш. Тој е шеф на државата и шеф на владата, односно управува со извршната власт. Задача на претседателот е да ги спроведува законите изгласани од Конгресот. Претседателот како највисок дипломат може да прима странски амбасадори и на тој начин да признава држави.
Фотографија: Klaus Aßmann
Кој кого контролира?
Трите власти - законодавната, извршната и судската - се поделени и се контролираат меѓусебно. Претседателот има право да помилува осуденици и да ги назначува федералните судии, министрите во кабинетите и амбасадорите на САД - но само со согласност на Сенатот. Ова е еден од механизмите со кои законодавната власт ги контролира активностите на извршната власт.
Фотографија: Klaus Aßmann
„State of the Union“
Американскиот претседател е должен редовно да го информира Конгресот за состојбата на државата. Тоа го прави ова во годишниот „говор за состојбата на нацијата“ („State of the Union“). Претседателот нема право да предлага закони на Конгресот, но за време на говорот може да наведе своите теми и приоритети. Со тоа тој може јавно да врши притисок врз Конгресот. Но, ништо повеќе од тоа.
Фотографија: Klaus Aßmann
Претседателско вето
Претседателот може да одбие да потпише закон донесен од Конгресот и тоа всушност неговото право на вето. Конгресот може да го отфрли претседателското вето само доколку обезбеди двотретинско мнозинство во двата дома на парламентот. Во историјата на САД се познати 1.500 случаи на претседателски вета. Од нив, само 111 (7%), биле успешно надгласани.
Фотографија: Klaus Aßmann
Сива зона
Уставот на САД и одлуките на Врховниот суд не даваат јасна слика за тоа колкава моќ има претседателот. Всушност, претседателот има право на уште еден вид вето, познато како "џебно вето". Под одредени услови, претседателот може одреден закон да со „стави во торба“ и со тоа тој станува неважечки. Овој тип на вето не може да биде надгласано во Конгресот. Овој трик бил користен скоро 1.000 пати.
Фотографија: Klaus Aßmann
Наредби со сила на закон
Претседателот на САД на членовите на владата може да им наметне одреден начин на однесување. Тој издава препораки, т.н „извршни наредби“ (Executive Orders), имаат сила на закон. Сепак, тоа не значи дека на претседателот сè му е дозволено: судовите можат да ги поништат наредбите, Конгресот - да ги сопре со соодветни контра закони, а следниот претседател може да ги укине.
Фотографија: Klaus Aßmann
Конгрес...
Претседателот има право да склучува договори со странски влади, кои потоа треба да бидат одобрени со мнозинство во Сенатот. Ова може да се избегне, ако наместо договор претседателот склучи еден вид меѓувладин договор т.е. „извршен договор“ (Executive Agreement). Ваквите договори се валидни се додека Конгресот не ги оспори или не ги укине со закон.
Фотографија: Klaus Aßmann
Кој може да објави војна?
Претседателот е врховен командант на вооружените сили на САД, но војна може да објавува само Конгресот. Сепак не е многу јасно колку војска смее да испраќа претседателот во вооружените конфликти без одобрение на Конгресот. По војната во Виетнам, Конгресот го усвои следново правило: претседателот може да ги користи надлежностите се додека Конгресот не ги оспори.
Фотографија: Klaus Aßmann
Ултимативна контрола
Ако претседателот ги надмине или злоупотреби овластувањата или изврши кривично дело, Претставничкиот дом, против него може да отпочне процедура за отстранување од должноста. Досега имало два такви обиди, но и двата завршиле несупешно. Сепак, постои многу ефикасен инструмент за да се сопре претседателското самоволие: тоа намалувањето на буџетот – што е во надлежност на Конгресот.
Фотографија: Klaus Aßmann
9 фотографии1 | 9
Се прашувам дали и Мицковски го прави истото? Тој е растрчан по државата и една од неговите најгласни пораки, и на партиските собири и во јавните настапи, е дека Силјановска сигурно победува. Тој веќе ја прогласи за иден претседател. Се прашувам како штабот, и Мицковски, дојдоа до тој заклучок? Во јавноста не проструи ниедна анкета (дури ни партиска) во која Силјановска води. Напротив, и најоптимистичките анкети за ВМРО ДПМНЕ покажуваат дека таа губи со најмалку 40,000 гласови во првиот круг, а најверојатно со поголема разлика во вториот, имајќи предвид дека ниту еден албански гласач не се изјаснил дек би гласал за неа. Така, ако нешто под половина од гласовите на Река во првиот круг, во вториот круг гласаат за Пендаровски, таа разлика би се зголемила значајно. Оттаму, се прашувам дали Мицковски подготвува терен за обвинување дека победата му е украдена? Тоа токму личи на еден небулозен наратив кој би можел да излезе од тој штаб. Значи тезата би била дека тие победата ја имале во раце (што не е точно), па некој им ја украл (што, по аналогија, е исто така неточно). Значи на што мисли Мицковски кога вели дека ќе победат? Можеби мисли на бојкот – можност да се спречи изборот на Пендаровски, имајќи предвид дека Силјановска не може да победи. Можеби смета дека (ако се откаже од бојкот) резултатот би бил доволно добар да му овозможи сериозна шанса да победи на наредните парламентарни избори. И на крајот, можеби смета дека резултатот ќе му овозможи да го диктира темпото на парламентарните избори. Сепак, мислам дека проблемот со резултатот на опозицијата кај електоратот не е во претседателските избори, туку во нивниот вкупен наратив, кој наместо на економијата и реформите, се фокусира на националистички романтизам. Така, тие си ги намалуваат шансите, иако во моментот се “бодрат” дека победуваат. Не гледам како би биле реална алтернатива ако се држат до небулозите кои ги “верглаат” сега: (1) Груевски, Јанакиевски, Јанкуловска и другите се невини, (2) 27 април беше спонтан собир на патриоти и судењето е политички прогон, и (3) преспанскиот договор треба да се поништи, а ЕУ и НАТО ќе почекаат.
Сведоштва за „крвавиот четврток“ во македонскиот парламент
Невидени хаотични слики: Откако мнозинството пратеници го избра пратеникот на ДУИ Талат Џафери за претседател на Собранието, на противење на пратениците од ВМРО ДПМНЕ, во законодавниот дом упадна толпа насилни луѓе.
Фотографија: Reuters/O. Teofilovski
Навала пред вратите на Парламентот
По изборот на Талат Џафери за нов претседател на Парламентот, од иницијативата „За заедничка Македонија“ ги повикаа граѓаните да излезат уште помасовно на протест, со цел да ја спасат државата од, како што истакнаа, влегување во сценарио од кое нема враќање назад. Толпата почна да притиска кон вратите на Собранието за да влезе во него.
Фотографија: Reuters/O. Teofilovski
Слабо присуство на полицијата
Неколку големи групи граѓани влегоа во парламентарната зграда, во пленарната сала, во фоајето и во други простории на парламентот, откако полицијата не го спречи првиот бран од граѓани кои протестираа против изборот на нов претседател на Собранието.
Фотографија: Reuters/O. Teofilovski
Незапирливо „заземање“ на Парламентот
Меѓу оние кои упаднаа имаше и маскирани лица со качулки, кои фрлаа столици во собраниските простории и медиумска опрема.
Фотографија: Reuters/O. Teofilovski
„За заедничка Македонија“ во Собранието
Во закондавниот дом завладеа хаос. Тука беа организаторите на иницијативата „За заедничка Македонија“, тука беа и министри и пратеници на ВМРО-ДПМНЕ.
Фотографија: picture-alliance/dpa/B. Grdanoski
Знамиња и песни
Дел демонстранти ја „зазедоа“ и Пленарната собраниска сала, каде што пееја песни и вееја знамиња.
Фотографија: picture-alliance/abaca/B. Ademi
Напади врз пратениците на СДСМ
Демонстранти навлегоа и во прес-центарот, каде што беа пратениците на СДСМ и ДУИ и почнаа да ги тепаат со столови и со сè што ќе им дојде до рака. Крвнички напаѓани беа Зоран Заев, Дамјан Манчевски, Максим Димитриевски, Радмила Шеќеринска, Хари Локвенец, Зијадин Села. Полиција немаше.
Фотографија: picture-alliance/abaca/N. Batev
Полицијата се „разбуди“
По повеќе од еден час по почетокот на инцидентите, полицајци влегоа во Собранието и се обидоа да ги извлечат пратениците од прес-центарот, но беа избркани од толпата што ги држеше како заложници. Толпата се забарикадира во прес-центарот.
Фотографија: Reuters/O. Teofilovski
Евакуација на повредените пратеници
Некаде пред 22 часот дојдоа и специјалци, па почнаа да се обидуваат да ги вадат повредените од забарикадираниот прес-центар.
Фотографија: Reuters/O. Teofilovski
Извлечени пратениците
Кратко пред полноќ пратениците од парламентарното мнозинство беа извлечени од Собранието, а пред него и понатаму останаа насобраните демонстранти.
Вкупно стотина лица се повредени, од кои четворица се пратеници. Целото Собрание е демолирано, тврдат новинари, од кои дел исто така беа напаѓани.
Фотографија: Reuters/O. Teofilovski
Шатори пред Собранието
Припадници на движењето „За заедничка Македонија“, кое ги предводи демонстрациите, кои синоќа прераснаа во безредија и насилство, поставија шатори пред Собранието и најавија дека ќе останат таму „колку што е потребно“, за да ја „одбранат Македонија“.