Мислењето на Советот на јавни обвинители за владината предлог-одлука за разрешување на Јавниот обвинител, ќе биде прв лакмус за она со кое ќе се соочи кабинетот на премиерот Заев во намерата за реформи во правосудството
„Целта е да почнат реформите од секој аспект и особено во делот на правосудството. Првото значајно исчекорување во оваа област е експертското решение коешто треба да биде поставено на местото државен јавен обвинител. Оттука ќе покажеме колку како општество сме подготвени да ги отпочнеме реформите со краен ефект независно правосудство, судство и државно обвинителство. Очекувам решенијата да излезат на површина согласно со процедурите, штом ќе заврши постапката за разрешување на државниот јавен обвинител, Марко Зврлевски“, рече Заев.
Потребата од реформи во правосудството, премиерот ја објасни како клучен услов за продолжување на интегративните процеси на Македонија, односно за конечно да се тргне препораката на ЕК која беше во условена со одржување на фер и кредибилни избори и со почеток на реформи. Во тој контекст Заев најави дека следниот понеделник во Брисел ќе се сретне со еврокомесарот Јоханес Хан, со кого ќе разговара за реформските приоритети на Владата, за спроведувањето на извештајот на Прибе, како и за извештајот на ЕУ за напредокот на Македонија, а се надева дека на истите теми ќе разговара и со Могерини, Туск и Јункер.
Блокада и деблокада
Според извори во правосудството, ако Зврлевски самиот не ја скрати постапката со своја оставка, можно е неговата смена да биде блокирана или пролонгирана од страна на Советот на јавни обвинители. Ако се имаат предвид роковите што ова тело ги има за да даде мислење - и за разрешувањето на Јавниот обвинител, но и за кандидатите кои се јавиле на огласот за нов државен обвинител (15 дена, плус дополнителни 15), целата постапката може да се оддолжи за повеќе од два месеца, а со оглед на периодот на годишни одмори - и повеќе од тоа. Според нив, доколку стане евидентно дека процесот за смена на обвинителот се блокира, Владата може да иницира законски измени до Собранието со кои ќе се прекине мандатот на членовите на Советот на јавни обвинители, со гласање со просто мнозинство од пратениците. Очекуваат голем отпор на планираните правосудни реформи, од „структури кои и натаму се под контрола на поранешната власт и го одржуваат антиреформското 'минско поле'“, што според нив е евидентно и од постапките на ЈО, и од одлуките на Кривичниот суд во однос на мерките што ги побара СЈО во врска со неколку отворени истраги.
Владејачката СДСМ по oбвинувањата од ВМРО-ДПМНЕ дека спроведува „антиреформи“, вчера одговори дека „завршува времето на антиреформската фамилија во раководството на ВМРО-ДПМНЕ која 10 години владееше криминално за лично богатење“.
„Заврши и времето и на Марко Зврлевски кој ги штити нивните криминали и ја попречува правдата наместо да ја спроведува. Македонија ќе биде правна држава со еднакви шанси за успех на сите“, порача СДСМ.
Нема амнестија
Во јавноста подолго се шпекулира дека реформите се кочат со цел да биде издејствувана и договорена амнестија на зелена маса, на „неколку клучни луѓе од претходната власт“. Премиерот Заев синоќа одговори токму на такво прашање - дали имало барање за амнестија од врхушката на претходната власт?
„Во периодот од две и пол годишното траење на политичката криза, да, имаше отворени разговори за амнестија на врхушката на власт. Нормално, нема договор. Убеденоста дека правната држава и законот мора да важат за сите, на крајот ја гарантира и оваа лузна (на челото, последица од насилството на 27 април, н.з) која најверојатно ќе ја носам до крајот на мојот живот. Законот има да важи еднакво за сите, па ако сака нека е и за мојот прв соработник или член на семејството“, рече Заев.
На ова тврдење експресно реагираше опозициската ВМРО-ДПМНЕ.
„Заев лажеше дека кој било од ВМРО-ДПМНЕ во разговорите со СДС побарал каква било амнестија. Човек што е два пати аболициран за криминал веројатно со ваквите дезинформации сака да си подготви терен и за трета амнестија за случајот 'Поткуп'. ВМРО-ДПМНЕ и досега во повеќе наврати демантираше дека воопшто се разговарало со Заев на оваа тема“, соопшти партијата.
Но, во меѓувреме, стигнуваат сигнали за нови опструкции на судскиот „терен“.
Судии во Основниот суд Скопје 1, кои пред неколку месеци беа „прераспоредени“ во други одделенија со цел да немаат никаков контакт со предметите на СЈО, добиле пониски оценки од Судскиот совет. Како што тврдат, бодовите и оценките им биле намалени само за да не бидат конкурентни при формирањето на специјалното судско одделение што го најави Заев, а кое ќе постапува само по предметите на СЈО.
Сите истраги на македонското СЈО
Таргет, Титаник, Тортура, ТНТ, Транспортер, Тврдина, Трезор, Топлик, Тендери, Тарифа и Тенк се 11-те случаи кои досега ги отвори СЈО. Осомничени или обвинети се многу актуелни и поранешни државни и локални функционери.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
Катица Јанева
Катица Јанева беше избрана за Специјален Јавен обвинител на 15 септември 2015 година од страна на Советот на јавните обвинители, а нејзиниот тим се комплетираше со уште 12 обвинители на 4 ноември лани. Нејзиниот избор беше дел од Договорот од Пржино за што согласност дадоа сите лидери на политички партии и големо мнозинство пратеници во Собранието.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
Од шионажа до злосторничко здружување
Заклучно со март годинава, во првиот шестмесечен период од работењето, СЈО отворило вкупно 30 предмети против 80 лица. Кривичните дела кои им се ставаат на товар на осомничените и обвинетите се движат од Повреда на избирачко право, Злоупотреба на службена положба до Насилство, Шпионажа и Злосторничко здружување.
Фотографија: MIA
Обработка на прислушуваните материјали
Во септември годинава, СЈО го претстави и вториот шестмесечен извештај за својата работа. Во меѓувреме, ова обвинителство брои 74 вработени. Во тој период, обвинителите преслушале и обработиле 55.240 аудио фајлови, односно 12 проценти од вкупно добиените прислушкувани материјали.
Фотографија: picture-alliance/dpa/C. Charisius
Насилство и фалсификат
Паралелно со поднесениот втор Извештај за својата работа, СЈО ги обелодени и првите две обвиненија. Во првиот предмет, обвинети се седум лица - службеници на УБК кои го уништиле доказниот материјал за неовластеното прислушување. Во вториот, обвинети се 14 лица кои го поттикнувале или извршиле насилство при протестите пред општина Центар во јуни 2013 година. Меѓу нив е и експремиерот Груевски.
Фотографија: Getty Images/AFP/R. Atanasovski
Меѓународна поддршка
СЈО во меѓувреме добива отворена поддршка од претставниците на меѓународната заедница. Шефот на германската дипломатија Франк-Валтер Штајнмајер на 1 септември годинава порача дека е важно „СЈО да може непречено да продолжи со својата работа за разјаснување на обвинувањата за злоупотреба на моќта, за повторно да се засили довербата на македонското население во демократските институции на земјата“.
Фотографија: Reuters/I. Kalnins
Титаник- број 1.
Во февруари 2016, СЈО го обзнани својот прв случај, за изборни измами за кои постои сомнеж дека ги извршувала група која ја предводеле ексминистерката Јанкулоска, ексминистерот за транспорт Јанакиески и секретарот на Владата, Божиновски. Осомничени се за криминализација на изборниот процес со незаконско издавање лични карти и вметнување во избирачкиот список на лица, како и насилство, поткуп...
Фотографија: Petr Stojanovski
ТНТ- Како се уриваше Космос
Во април 2016 година беше отворен случајот за незаконското уривање на комлексот „Космос“ на бизнисменот Фијат Цаноски. Иако првично не беа опфатени во истражната постапка, поради аболицијата од претседателот Ѓорге Иванов, осомничени во случајот „ТНТ“ се и експремиерот Груевски, ексминистерот за транспорт и врски, Миле Јанакиески, и актуелниот градоначалник на општина Гази Баба, Тони Трајковски.
Фотографија: Petr Stojanovski
Транспортер- Битола како Токио
Случајот во април 2016, обвинителката Фатиме Фетаи го најави како „веројатно најскапиот превоз за ученици во светот“, кој го плаќал градот Битола. Градоначалникот на Битола Владимир Талески и претседателот на комисијата за јавни набавки на општината, според СЈО, нанеле штета на буџетот од околу 360.000 евра. На Талески му беше одреден и домашен притвор, но во меѓувреме е пуштен на слобода.
Фотографија: DW/Z.Purkovic
Тврдина- уништување на доказите
Во предметот Тврдина кој на јавноста и беше претставен во март 2016 година, осомничени се двајца началници на УБК и ексминистерката за внатрешни работи Гордана Јанкулоска. Тие во 2015 година противзаконски уништиле системи за следење на комуникации, при што е нанесена штета на државата во висина од околу 10 милиони евра. Истите системи претходно биле користени за незаконско следење и прислушкување
Фотографија: MIA
Тортура- изживувањето врз Љубе Бошкоски
На 28 март 2016, СЈО објави дека започнува нова истрага под името „Тортура“, која се однесува на апсењето на лидерот на партијата Обединети за Македонија и поранешен министер за внатрешни работи Љубе Бошковски. Поднесени се кривични пријави против седум лица, меѓу нив шестмина припадници на полициската единица Алфи, а како првоосомничен е тогашниот директор на УБК Сашо Мијалков.
Фотографија: DW/P. Stojanov
Трезор- Финзи и УБК
„Трезор“ е кодното име на последниот предмет на СЈО, и прв што се однесува на економски криминал, а произлегува од незаконското следење на комуникациите. Како што рече обвинителката Фатиме Фетаи, предметот се однесува на груба злоупотреба на средствата од буџетот на Република Македонија од страна на три раководни лица во УБК и едно раководно лице во Министерството за внатрешни работи.
Фотографија: picture-alliance/dpa
„Топлик“ и „Тендери“
Во предметот „Топлик“ се осомничени шест лица, кои преку злоупотреба на службената должност и кршење Законот за јавни набавки сториле кривични дела со кои го оштетиле буџетот во висина од 1 милион и 44.000 евра. Во „Тендери“ првоосомничено е раководно лице од Министерството за култура, поради фаворизирање на компанијата „Бетон - Штип“ при изградбата на Музејот на македонската борба.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
„Таргет“- масовно прислушување
СЈО соопшти дека илјадници луѓе биле незаконски следени во периодот од 2008 до 2015 година од страна на Управата за безбедност и контраразузнавање. Вкупно десет лица, дел од кои поранешни високи функционери се осомничени дека го организирале и го координарале незаконското прислушување. Незаконски била следена комуникација на најмалку 4.286 телефонски броеви без судски наредби
Фотографија: picture-alliance/dpa/J. Pape
„Тенк“ и „Тарифа“
СЈО сомничи седум лица дека ја злоупотребиле службената положба во случајот „Тарифа“ кој се однесува на постапка за јавна набавка на софтвер за потребите на АД ЕЛЕМ. Истрага е отворена и против две лица кои учествувале во набавката на службениот „Мерцедес“ на екс-премиерот Никола Груевски кој државниот буџет го чинеше 572 илјади евра.