Во новиот извештај, експертите на Европската комисија предводени од Рајнхард Прибе предлагаат серија реформи во клучни сектори и институции во државата. Речиси ништо од препораките во претходниот извештај не е спроведено
Реклама
Извештајот е поделен во четири поглавја: Судство, Спроведување на законот и обвинителство, Независни тела и Медиуми и граѓанско општество. За сите четири поглавја се наведени посебни препораки.
Најновиот извештај е всушност продолжение на првиот кој беше објавен во јуни 2015 година во екот на политичката криза во земјата. Најголемиот дел од препораките во тој извештај сѐ уште не се имплементирани се наведува во новиот извештај. Потребата тие да се спроведат е „ургентна“, наведуваат експертите, со цел да се надoполни загубеното време.
Експертската група, се наведува, била импресионирана од професионализмот на многумина, иако не на сите, кои работат во судството, извршната власт и другите јавни сектори.
„Грешките од минатото не смеат да се повторуваат и една форма на заробена држава не смее да се замени со друга. Некои потези кои ќе се изведуваат во блиска иднина несомнено ќе бидат тест во таа насока“, се заклучува на едно место во извештајот иако не е наведено на што конкретно се мисли.
Мал број судии со голема моќ
Накритичен е делот посветен на судството. Во него се потенцира дека е спроведена само една од 12 препораки кои биле предложени во извештајот од 2015 година. Дополнително, се констатира дека бројни негативни практики од тој период продолжуваат и понатаму:
„Контролата и злоупотребата на судскиот систем од мала група судии на моќни позиции кои им служат и промовираат политички интереси не се намалија на било каков значителен начин. Овие судии продолжуваат да вршат притисок врз нивните помлади колеги преку контролата врз системот на назначување, евалуација, промоција, дисциплина и отпуштање кој се користи за наградување на послушниците или казнување на оние кои се спротивставуваат“.
Проблемот, се вели натаму, не е во лошите закони или правните структури, туку во однесувањето на судиите, иако на малцинството од нив.
Она што е можеби најзначајно во овој дел е што експертската група ги отфрла најавите на новата влада за генерална чистка во судството. Треба да се преземат мерки против оние кои ја злоупотребиле својата позиција, но „не се препорачува генерален реизбор на судиите затоа што злоупотребите на судството не се универзални“. „Опасноста“, се наведува понатаму, „е некои во новата влада да дојдат во искушение, под изговор за казнување на престапниците, да ги заменат таквите судии со други кои би биле расположени да делуваат на сличен неприфатлив начин“. Експертската група притоа отворено се сомнева дека една од најчестите злоупотреби била во користењето на ткн. автоматизиран систем за делегирање судски предмети, при што преку манипулации почуствителните случаи им биле доделувани на одредени судии.
Во делот на судството се препорачува целосен преглед на работата на Судскиот совет и негова деполитизација.
Во однос на спроведувањето на законот, експертската група констатира дека состојбата во УБК, како извор на скандалот со прислушувањето, останува во најголем дел - непроменета. Експертите се сомневаат дека нелегалното прислушкување продолжило и по објавувањето на првиот извештај во 2015 година. Се бара префрлање на опремата за прислушкување од УБК.
СЈО функционира и покрај опструкциите
Во однос на работата на Специјалното јавно обвинителство, експертите оценуваат дека и „покрај опструкциите, критиките и некооперативното однесување на бројни клучни институции, вклучително и обидот на претседателот на државата да ги амнестира дури и оние кои се нашле под истрага, СЈО покажува посветеност и кометентност“. Во таа насока се бара силна правна база за продолжување на неговата работа. Што се однесува до судовите, кон нив повторно е насочена критика, затоа што од 20 поднесени обвиненија против 133 лица од страна на СЈО, „надлежните судови потврдиле само 3 обвиненија против 41 лице“. Дополнително, експертите се сомневаат дека „судовите ги одложуваат процесите против одредени чувствителни политички личности, не одлучувајќи по барањата на СЈО“.
Препораките во овој дел се да се продолжи рокот за истраги на СЈО, да се имплементираат ограничувања за прислушување од страна на УБК и да се деполитизира полицијата.
Во последното поглавје и се препорачува на владата да спроведе медиумски реформи во рамките на пошироката стратегија, брзо да ги истражи и затвори истрагите за напади врз новинари и да ја подобри работата на јавниот сервис МРТ.
Сите истраги на македонското СЈО
Таргет, Титаник, Тортура, ТНТ, Транспортер, Тврдина, Трезор, Топлик, Тендери, Тарифа и Тенк се 11-те случаи кои досега ги отвори СЈО. Осомничени или обвинети се многу актуелни и поранешни државни и локални функционери.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
Катица Јанева
Катица Јанева беше избрана за Специјален Јавен обвинител на 15 септември 2015 година од страна на Советот на јавните обвинители, а нејзиниот тим се комплетираше со уште 12 обвинители на 4 ноември лани. Нејзиниот избор беше дел од Договорот од Пржино за што согласност дадоа сите лидери на политички партии и големо мнозинство пратеници во Собранието.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
Од шионажа до злосторничко здружување
Заклучно со март годинава, во првиот шестмесечен период од работењето, СЈО отворило вкупно 30 предмети против 80 лица. Кривичните дела кои им се ставаат на товар на осомничените и обвинетите се движат од Повреда на избирачко право, Злоупотреба на службена положба до Насилство, Шпионажа и Злосторничко здружување.
Фотографија: MIA
Обработка на прислушуваните материјали
Во септември годинава, СЈО го претстави и вториот шестмесечен извештај за својата работа. Во меѓувреме, ова обвинителство брои 74 вработени. Во тој период, обвинителите преслушале и обработиле 55.240 аудио фајлови, односно 12 проценти од вкупно добиените прислушкувани материјали.
Фотографија: picture-alliance/dpa/C. Charisius
Насилство и фалсификат
Паралелно со поднесениот втор Извештај за својата работа, СЈО ги обелодени и првите две обвиненија. Во првиот предмет, обвинети се седум лица - службеници на УБК кои го уништиле доказниот материјал за неовластеното прислушување. Во вториот, обвинети се 14 лица кои го поттикнувале или извршиле насилство при протестите пред општина Центар во јуни 2013 година. Меѓу нив е и експремиерот Груевски.
Фотографија: Getty Images/AFP/R. Atanasovski
Меѓународна поддршка
СЈО во меѓувреме добива отворена поддршка од претставниците на меѓународната заедница. Шефот на германската дипломатија Франк-Валтер Штајнмајер на 1 септември годинава порача дека е важно „СЈО да може непречено да продолжи со својата работа за разјаснување на обвинувањата за злоупотреба на моќта, за повторно да се засили довербата на македонското население во демократските институции на земјата“.
Фотографија: Reuters/I. Kalnins
Титаник- број 1.
Во февруари 2016, СЈО го обзнани својот прв случај, за изборни измами за кои постои сомнеж дека ги извршувала група која ја предводеле ексминистерката Јанкулоска, ексминистерот за транспорт Јанакиески и секретарот на Владата, Божиновски. Осомничени се за криминализација на изборниот процес со незаконско издавање лични карти и вметнување во избирачкиот список на лица, како и насилство, поткуп...
Фотографија: Petr Stojanovski
ТНТ- Како се уриваше Космос
Во април 2016 година беше отворен случајот за незаконското уривање на комлексот „Космос“ на бизнисменот Фијат Цаноски. Иако првично не беа опфатени во истражната постапка, поради аболицијата од претседателот Ѓорге Иванов, осомничени во случајот „ТНТ“ се и експремиерот Груевски, ексминистерот за транспорт и врски, Миле Јанакиески, и актуелниот градоначалник на општина Гази Баба, Тони Трајковски.
Фотографија: Petr Stojanovski
Транспортер- Битола како Токио
Случајот во април 2016, обвинителката Фатиме Фетаи го најави како „веројатно најскапиот превоз за ученици во светот“, кој го плаќал градот Битола. Градоначалникот на Битола Владимир Талески и претседателот на комисијата за јавни набавки на општината, според СЈО, нанеле штета на буџетот од околу 360.000 евра. На Талески му беше одреден и домашен притвор, но во меѓувреме е пуштен на слобода.
Фотографија: DW/Z.Purkovic
Тврдина- уништување на доказите
Во предметот Тврдина кој на јавноста и беше претставен во март 2016 година, осомничени се двајца началници на УБК и ексминистерката за внатрешни работи Гордана Јанкулоска. Тие во 2015 година противзаконски уништиле системи за следење на комуникации, при што е нанесена штета на државата во висина од околу 10 милиони евра. Истите системи претходно биле користени за незаконско следење и прислушкување
Фотографија: MIA
Тортура- изживувањето врз Љубе Бошкоски
На 28 март 2016, СЈО објави дека започнува нова истрага под името „Тортура“, која се однесува на апсењето на лидерот на партијата Обединети за Македонија и поранешен министер за внатрешни работи Љубе Бошковски. Поднесени се кривични пријави против седум лица, меѓу нив шестмина припадници на полициската единица Алфи, а како првоосомничен е тогашниот директор на УБК Сашо Мијалков.
Фотографија: DW/P. Stojanov
Трезор- Финзи и УБК
„Трезор“ е кодното име на последниот предмет на СЈО, и прв што се однесува на економски криминал, а произлегува од незаконското следење на комуникациите. Како што рече обвинителката Фатиме Фетаи, предметот се однесува на груба злоупотреба на средствата од буџетот на Република Македонија од страна на три раководни лица во УБК и едно раководно лице во Министерството за внатрешни работи.
Фотографија: picture-alliance/dpa
„Топлик“ и „Тендери“
Во предметот „Топлик“ се осомничени шест лица, кои преку злоупотреба на службената должност и кршење Законот за јавни набавки сториле кривични дела со кои го оштетиле буџетот во висина од 1 милион и 44.000 евра. Во „Тендери“ првоосомничено е раководно лице од Министерството за култура, поради фаворизирање на компанијата „Бетон - Штип“ при изградбата на Музејот на македонската борба.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
„Таргет“- масовно прислушување
СЈО соопшти дека илјадници луѓе биле незаконски следени во периодот од 2008 до 2015 година од страна на Управата за безбедност и контраразузнавање. Вкупно десет лица, дел од кои поранешни високи функционери се осомничени дека го организирале и го координарале незаконското прислушување. Незаконски била следена комуникација на најмалку 4.286 телефонски броеви без судски наредби
Фотографија: picture-alliance/dpa/J. Pape
„Тенк“ и „Тарифа“
СЈО сомничи седум лица дека ја злоупотребиле службената положба во случајот „Тарифа“ кој се однесува на постапка за јавна набавка на софтвер за потребите на АД ЕЛЕМ. Истрага е отворена и против две лица кои учествувале во набавката на службениот „Мерцедес“ на екс-премиерот Никола Груевски кој државниот буџет го чинеше 572 илјади евра.