Законските одредби за плебисцитарно изјаснување ѝ се познати на јавноста: според Законот за референдум и други форми на непосредно изјаснување на граѓаните, може да се организира одлучувачки референдум кој се однесува на одредени прашања, но и консултативен. Референдум на државно ниво распишува Собранието и тоа самоиницијативно, или по предлог. Собранието носи Одлука за распишување на референдум која се објавува во „Службен весник“. Одлучувачкиот референдум е задолжителен за институциите кои треба да постапат по Одлуката што ја донесле граѓаните, а консултативниот не е задолжителен, што значи дека правно не ги обврзува институциите да постапат по донесената одлука.

„Друго е прашањето дали Владата, Собранието и политичките партии ќе го почитуваат консултативниот референдум на кој граѓаните гласале. Но, тоа е оставено на слобода на волјата, бидејќи правно тој не ги обврзува. Се поставува прашањето: Иако Законот дава можност за консултативен - необврзувачки референдум, што е неговата цел, и што се постигнува со него, ако јасно и недвосмислено сите во Република Македонија се изјаснија дека ќе ја почитуваат одлуката на граѓаните, каква и да е“, прашува Новаковски.

Тој потенцира дека кога се работи за проверка на волјата на граѓаните по донесен Закон за ратификација на Договор, тој референдум е „дополнителен“, бидејќи Законот е веќе донесен. „Претходен“ е, само ако претстои нешто да се донесе, па се сака да се провери волјата на граѓаните. Но, без разлика дали е консултативен или одлучувачки, неопходниот цензус е ист - над 50 % од граѓаните запишани во Избирачкиот список.

Повеќе: 

Со бајракот на патриотизмот во ѕидот

Референдум - ден потоа

Неусогласени закони

Новаковски главниот извор на проблемите го лоцира во домашното законодавство, но и во домашната неажурност, имајќи предвид дека Изборниот закон кој е донесен 2006 година и повеќе пати изменет, не е усогласен со Законот за референдум и други облици на непосредно изјаснување на граѓаните.

„Истиот нема одредби за тоа кој ќе ги набљудува изборите, кој е овластен предлагач, кој може да биде овластен претставник, и кој може да води кампања. Зборот кампања не е соодветен за референдум, туку терминот 'јавна пропаганда'. Но, како и да е, треба да се знае кој ќе ја води таа јавна пропаганда“, укажува поранешниот претседател на ДИК.

Од Министерството за правда веќе најавија дека референдумот ќе се спроведува според постојното законско решение, но не дадоа одговор како ќе се надмине неусогласеноста меѓу Изборниот и Законот за референдум, а токму тие „дупки“ може да создадат многу проблеми во практиката.

„Многу лесно се канат меѓународни претставници да учествуваат во овој битен референдум, но и нивното учество или не, треба да се уреди со Закон. Ако остане вака, и не се усогласат Законите, а очигледно ќе остане вака, сѐ ќе биде во рацете на ДИК, која сите овие прашања ќе треба да ги уреди со свои одлуки, правилници, упатства, а има краток рок за да се организираат во оваа исклучителна работа. По правило работата на ДИК треба да биде техничка кога е во прашање референдум. Но, без уредување на погоре споменатите прашања, можно е да се создадат голем број проблеми во ДИК, посебно поради тоа што е партиски составена“, предупредува Новаковски.

Што со списокот?

Она што е исто така важно да се усогласи - е кој ќе одлучува по евентуални приговори, да се уреди начинот на водење на јавната пропаганда, и да се уреди улогата на Парламентот. Со оглед дека нема многу време, најверојатно ќе се остави сите правни празнини во Законот да ги доуредува ДИК.

„Како проблем може да биде и Избирачкиот список, бидејќи ДИК подолго време не функционира, освен службата, па не е јасна состојбата на списокот. Ќе се појави проблем и со граѓани кои сакаат да гласаат, а се во странство. За сето тоа треба ДИК да одлучи, па можете да замислите пред каков сериозен предизвик ќе биде. Но, со оглед дека кај нас политичарите ги носат и правните одлуки, се надевам дека овие прашања не се отворени. Но за вака сериозно прашање не треба да има дамка“, сугерира Новаковски.