Реформите се маратон, а не спринт на кратка патека
СН/ дв
27 јуни 2017
Домашни експерти го поддржуваат ставањето на реформските приоритети на агендата на владата, но сметаат дека е кусо времето во кое Македонија треба да ги покаже првите конкретни резултати, бидејќи обврските се обемни
Реклама
Работа има многу, време малку: тоа е реалноста со која, според експерти, ќе се соочи Владата на Зоран Заев во остварувањето на зацртаните реформски цели. „Патоказ“ или План 3-6-9 (месеци), се синонимите за најавените обемни реформски зафати, за кои првите „одржливи резултати“ треба да ги нотира Европската Комисија во есенскиот Извештај за Македонија. На реформскиот пат Владата ќе добие помош од експертската група на Рајнхард Прибе, која точно пред две години во посебен Извештај ги утврди значајните недостатоци во пет клучни сфери, а нивното отстранување стана обврска од Пржинскиот договор. Во јули експертите од групата ќе се вклучат во планираните процеси со советодавна улога, но во реализацијата на промените ќе мора да се активираат сите домашни капацитети. Прибе, кој неколку дена е во Скопје, на таа тема утрово на работен појадок разговара со министерот за надворешни работи Никола Димитров и со вицепремиерот за европски прашања, Бујар Османи. Вчера, еврокомесарот за проширување и соседска политика, Јоханес Хан, беше запознаен со подготовката на работниот документ за Итните реформски приоритети, односно акцискиот план наречен „Патоказ“, кој треба да се финализира до 1 јули.
Проценка на состојбите
Домашни експерти го поздравуваат ставањето на Итните реформски приоритети на агендата на Владата, но со оглед на очекуваните промени, предупредуваат дека тоа е маратон, а не спринт на кратка патека. На обемните обврски што стојат пред Владата потсетува Симонида Кацарска, директорка на Институтот за европска политика - Скопје (ЕПИ).
„Извештајот на експертската група утврдува сериозни недостатоци во владеењето на правото и примената на законите, како и подриеност на системот на спреги и кочници во земјата преку нефункционалните системи за надворешна контрола - на пример, парламентарната контрола над безбедносните служби или пак регулаторните тела. За да се надминат дел од констатираните состојби, Владата во многу области најпрвин ќе треба да направи сеопфатна проценка каде стоиме и со кои мерки ќе се обиде да интервенира“, вели Кацарска.
За дел од состојбите веќе има јасна слика, но за дел се уште се детектира што се крие „под површината на ледениот брег“. Кацарска вели дека во целиот процес Владата мора да биде внимателна и да обезбеди минимален консензус.
„Со оглед на широкиот опсег на теми во Итните реформски приоритети кои вклучуваа реформи во судството, јавната администрација, следење на комуникациите, медиумите и изборите, очекуваме да се идентификуваат клучни чекори со кои ќе се даде насока на реформите. Сепак, Владата мора да биде внимателна и да не избрзува, бидејќи најави дискусија за реформите, а воедно за сите овие чекори потребно е да обезбеди минимален консензус кај клучните засегнати страни, а и надворешни актери, како на пример Венецијанската Комисија, доколку се работи за реформи во правосудството. И покрај дискусиите за кратки рокови (3, 6, 9 или 12 месеци) работата за надминување на состојбата констатирана од страна на експертската група е маратон, а не спринт на кратка патека“, потенцира таа.
Изборите и реформите
Дали процесот на детекција на проблемите и почетокот на промените може да даде првични резултати до есен? Премиерот Заев е оптимист.
„Отворивме важен реформски процес за евро-атлантските интеграции и ново поглавје за иднината на Република Македонија. Нашата цел е Европската Комисија да даде позитивна оценка за Македонија во Извештајот за напредокот на државава на есен, како и да предложи чиста безусловна препорака за почеток на преговорите за членство со Европската Унија“, најави тој.
Но, прашањето кое засега сите го туркаат под „тепих“, е како ќе тече динамиката на реформите, со оглед дека парламентот во почетокот на август традиционално е на одмор, а веднаш потоа ќе треба да уследи кампања за локалните избори, планирани за 15-ти октомври. Изборите одземаат време, а врз динамиката на промените може да се одрази и легислативата која ограничува одредени активности и промени во изборен период. Практично, за реформски активности би останал месец јули и евентуално неколку денови од август. Дипломатски извори со кои разговараше ДВ, велат дека надминувањето на евентуални можни импликации врз темпото на реформите, е работа за внатрешен дијалог меѓу партиите.
„Од одговорноста на сите политички субјекти, од нивната посветност и од разбирањето на неопходноста за неодложни и темелни реформи, ќе зависи темпото и степенот на успех во нивната реализација. Ако сите искрено го поддржуваат реформскиот процес, не само декларативно, на хартија, тогаш лесно ќе најдат модус како да го совладаат факторот 'време', а процесот да не заличи на 'шише под притисок'. Бидејќи, ако се работи повеќе под притисок на времето, отколку на идејата/целите, можат да се случат грешки“, велат нашите соговорници.
Лидерот на ВМРО-ДПМНЕ на вчерашната средба со комесарот Хан истакнал дека „партијата ќе ги поддржи сите реформи за кои ќе цени дека се од интерес за граѓаните“, но укажал и на загрижувачки тенденции: желба за влијание и партизација на судството и на медиумите.
Токму состојбите во судството и медиумите во изминатите години добиваа голем број критики во извештаите на ЕК и на релевантни меѓународини институции, со забелешки за партизираност, односно за контрола и влијание на извршната власт врз нив.
Сите истраги на македонското СЈО
Таргет, Титаник, Тортура, ТНТ, Транспортер, Тврдина, Трезор, Топлик, Тендери, Тарифа и Тенк се 11-те случаи кои досега ги отвори СЈО. Осомничени или обвинети се многу актуелни и поранешни државни и локални функционери.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
Катица Јанева
Катица Јанева беше избрана за Специјален Јавен обвинител на 15 септември 2015 година од страна на Советот на јавните обвинители, а нејзиниот тим се комплетираше со уште 12 обвинители на 4 ноември лани. Нејзиниот избор беше дел од Договорот од Пржино за што согласност дадоа сите лидери на политички партии и големо мнозинство пратеници во Собранието.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
Од шионажа до злосторничко здружување
Заклучно со март годинава, во првиот шестмесечен период од работењето, СЈО отворило вкупно 30 предмети против 80 лица. Кривичните дела кои им се ставаат на товар на осомничените и обвинетите се движат од Повреда на избирачко право, Злоупотреба на службена положба до Насилство, Шпионажа и Злосторничко здружување.
Фотографија: MIA
Обработка на прислушуваните материјали
Во септември годинава, СЈО го претстави и вториот шестмесечен извештај за својата работа. Во меѓувреме, ова обвинителство брои 74 вработени. Во тој период, обвинителите преслушале и обработиле 55.240 аудио фајлови, односно 12 проценти од вкупно добиените прислушкувани материјали.
Фотографија: picture-alliance/dpa/C. Charisius
Насилство и фалсификат
Паралелно со поднесениот втор Извештај за својата работа, СЈО ги обелодени и првите две обвиненија. Во првиот предмет, обвинети се седум лица - службеници на УБК кои го уништиле доказниот материјал за неовластеното прислушување. Во вториот, обвинети се 14 лица кои го поттикнувале или извршиле насилство при протестите пред општина Центар во јуни 2013 година. Меѓу нив е и експремиерот Груевски.
Фотографија: Getty Images/AFP/R. Atanasovski
Меѓународна поддршка
СЈО во меѓувреме добива отворена поддршка од претставниците на меѓународната заедница. Шефот на германската дипломатија Франк-Валтер Штајнмајер на 1 септември годинава порача дека е важно „СЈО да може непречено да продолжи со својата работа за разјаснување на обвинувањата за злоупотреба на моќта, за повторно да се засили довербата на македонското население во демократските институции на земјата“.
Фотографија: Reuters/I. Kalnins
Титаник- број 1.
Во февруари 2016, СЈО го обзнани својот прв случај, за изборни измами за кои постои сомнеж дека ги извршувала група која ја предводеле ексминистерката Јанкулоска, ексминистерот за транспорт Јанакиески и секретарот на Владата, Божиновски. Осомничени се за криминализација на изборниот процес со незаконско издавање лични карти и вметнување во избирачкиот список на лица, како и насилство, поткуп...
Фотографија: Petr Stojanovski
ТНТ- Како се уриваше Космос
Во април 2016 година беше отворен случајот за незаконското уривање на комлексот „Космос“ на бизнисменот Фијат Цаноски. Иако првично не беа опфатени во истражната постапка, поради аболицијата од претседателот Ѓорге Иванов, осомничени во случајот „ТНТ“ се и експремиерот Груевски, ексминистерот за транспорт и врски, Миле Јанакиески, и актуелниот градоначалник на општина Гази Баба, Тони Трајковски.
Фотографија: Petr Stojanovski
Транспортер- Битола како Токио
Случајот во април 2016, обвинителката Фатиме Фетаи го најави како „веројатно најскапиот превоз за ученици во светот“, кој го плаќал градот Битола. Градоначалникот на Битола Владимир Талески и претседателот на комисијата за јавни набавки на општината, според СЈО, нанеле штета на буџетот од околу 360.000 евра. На Талески му беше одреден и домашен притвор, но во меѓувреме е пуштен на слобода.
Фотографија: DW/Z.Purkovic
Тврдина- уништување на доказите
Во предметот Тврдина кој на јавноста и беше претставен во март 2016 година, осомничени се двајца началници на УБК и ексминистерката за внатрешни работи Гордана Јанкулоска. Тие во 2015 година противзаконски уништиле системи за следење на комуникации, при што е нанесена штета на државата во висина од околу 10 милиони евра. Истите системи претходно биле користени за незаконско следење и прислушкување
Фотографија: MIA
Тортура- изживувањето врз Љубе Бошкоски
На 28 март 2016, СЈО објави дека започнува нова истрага под името „Тортура“, која се однесува на апсењето на лидерот на партијата Обединети за Македонија и поранешен министер за внатрешни работи Љубе Бошковски. Поднесени се кривични пријави против седум лица, меѓу нив шестмина припадници на полициската единица Алфи, а како првоосомничен е тогашниот директор на УБК Сашо Мијалков.
Фотографија: DW/P. Stojanov
Трезор- Финзи и УБК
„Трезор“ е кодното име на последниот предмет на СЈО, и прв што се однесува на економски криминал, а произлегува од незаконското следење на комуникациите. Како што рече обвинителката Фатиме Фетаи, предметот се однесува на груба злоупотреба на средствата од буџетот на Република Македонија од страна на три раководни лица во УБК и едно раководно лице во Министерството за внатрешни работи.
Фотографија: picture-alliance/dpa
„Топлик“ и „Тендери“
Во предметот „Топлик“ се осомничени шест лица, кои преку злоупотреба на службената должност и кршење Законот за јавни набавки сториле кривични дела со кои го оштетиле буџетот во висина од 1 милион и 44.000 евра. Во „Тендери“ првоосомничено е раководно лице од Министерството за култура, поради фаворизирање на компанијата „Бетон - Штип“ при изградбата на Музејот на македонската борба.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
„Таргет“- масовно прислушување
СЈО соопшти дека илјадници луѓе биле незаконски следени во периодот од 2008 до 2015 година од страна на Управата за безбедност и контраразузнавање. Вкупно десет лица, дел од кои поранешни високи функционери се осомничени дека го организирале и го координарале незаконското прислушување. Незаконски била следена комуникација на најмалку 4.286 телефонски броеви без судски наредби
Фотографија: picture-alliance/dpa/J. Pape
„Тенк“ и „Тарифа“
СЈО сомничи седум лица дека ја злоупотребиле службената положба во случајот „Тарифа“ кој се однесува на постапка за јавна набавка на софтвер за потребите на АД ЕЛЕМ. Истрага е отворена и против две лица кои учествувале во набавката на службениот „Мерцедес“ на екс-премиерот Никола Груевски кој државниот буџет го чинеше 572 илјади евра.