По долго натегање конечно падна одлука: Камала Харис е кандидатка на Демократската партија за потпретседателка на САД. Со изборот на Харис, Џо Бајден донесе ризична, но историска одлука, смета Карла Блајкер.
Фотографија: picture-alliance/dpa/AP/J. Martin
Реклама
За потпретседателскиот кандидат на Демократската партија во САД изминатите недели се дискутираше толку бурно , каков што беше случајот и со самите кандидати за претседател на демократите. За британските букмејкери, кои инаку се обложуваат за имиња на кралските бебиња, ова страствено типување би било жива радост. Со сенаторката Камала Харис, Џо Бајден и неговите советници сега се одлучија за жената, која од самиот почеток беше една од главните фаворити.
Контроверзна кандидатка
Но, Харис е исто така ризичен избор. Сенаторката од Калифорнија, која и стави крај на сопствената претседателска кандидатура во декември 2019 година, беше особено забележлива за време на првичните кандидатски дебати со нејзините остри напади против Бајден. Нејзината критика: Бајден не се дистанцира доволно од поранешните колеги во Сенатот, кои некогаш ја поддржувале расната сегрегација во САД.
Карла Блајкер, авторка на коментарот
Ривалот на партиските избори да стане „running mate“ односно „кандидат придружник“ не е премногу невообичаено. Но: Харис преку нејзината досегашна кариера им нуди на политичките противници широк простор за напади. За време на нејзиниот мандат како главен јавен обвинител во Калифорнија, нејзините критичари велеа дека таа премногу брутално и не секогаш правично ја води борбата против криминалците. Уште за време на нејзината претседателска кандидатура, таа беше обвинувана дека нејзината канцеларија недоволно ги истражувала некои случаи во кои црнци биле убиени од истрели на полицијата.
Сето ова ја прави Харис ризична за Бајден. На крајот од краиштата, нема само изборниот штаб на Доналд Трамп да се нафрли врз минатото на Харис. Дури и либералните демократи на левиот крај на партискиот спектар, кај кои Бајден веќе има тешка позиција, не сакаат да видат како Харис отпосле се обидува да се прикаже себеси како „прогресивна правничка“.
Џо Бајден и Камала ХарисФотографија: picture-alliance/AP Photo/P. Sancya
Историска одлука
Сепак, одлуката да оди во претседателската трка со Харис беше паметен шаховски потег на Бајден. Харис е харизматична говорничка која може да ја понесе публиката и да се погрижи за итно неопходното воодушевување кај електоратот на Демократската партија. И таа е прва црна кандидатка за функцијата потпретседател на САД на една од двете големи партии. Историски момент за земја во која расизмот и систематската дискриминација на црните Американци во моментов се доминантни проблеми. Се разбира, Бајден исто така се надева дека со тоа ќе придобие уште повеќе афро-американски гласачи.
Важи за сосема веројатно дека поради староста, Бајден би владеел во Белата куќа смо еден мандат и потоа би го расчистил патот за неговата потпретседателка. Камала Харис тогаш би можела да стане првата жена претседател на САД. Но, тоа е уште далеку. Сега пред тимот Бајден-Харис стои главниот предизвик: победа на изборите за претседател на САД во ноември.
Овластувањата на најмоќниот државник во светот
Шефот на Белата куќа има најголема моќ во светската политика – барем така се верува. Но, дали е навистина така? Овластувањата на претседателот на САД се ограничени. И други актери играат важна улога.
Фотографија: Klaus Aßmann
Така вели Уставот...
Претседателскиот мандат во САД трае четири години, а претседателот може да биде реизбран само еднаш. Тој е шеф на државата и шеф на владата, односно управува со извршната власт. Задача на претседателот е да ги спроведува законите изгласани од Конгресот. Претседателот како највисок дипломат може да прима странски амбасадори и на тој начин да признава држави.
Фотографија: Klaus Aßmann
Кој кого контролира?
Трите власти - законодавната, извршната и судската - се поделени и се контролираат меѓусебно. Претседателот има право да помилува осуденици и да ги назначува федералните судии, министрите во кабинетите и амбасадорите на САД - но само со согласност на Сенатот. Ова е еден од механизмите со кои законодавната власт ги контролира активностите на извршната власт.
Фотографија: Klaus Aßmann
„State of the Union“
Американскиот претседател е должен редовно да го информира Конгресот за состојбата на државата. Тоа го прави ова во годишниот „говор за состојбата на нацијата“ („State of the Union“). Претседателот нема право да предлага закони на Конгресот, но за време на говорот може да наведе своите теми и приоритети. Со тоа тој може јавно да врши притисок врз Конгресот. Но, ништо повеќе од тоа.
Фотографија: Klaus Aßmann
Претседателско вето
Претседателот може да одбие да потпише закон донесен од Конгресот и тоа всушност неговото право на вето. Конгресот може да го отфрли претседателското вето само доколку обезбеди двотретинско мнозинство во двата дома на парламентот. Во историјата на САД се познати 1.500 случаи на претседателски вета. Од нив, само 111 (7%), биле успешно надгласани.
Фотографија: Klaus Aßmann
Сива зона
Уставот на САД и одлуките на Врховниот суд не даваат јасна слика за тоа колкава моќ има претседателот. Всушност, претседателот има право на уште еден вид вето, познато како "џебно вето". Под одредени услови, претседателот може одреден закон да со „стави во торба“ и со тоа тој станува неважечки. Овој тип на вето не може да биде надгласано во Конгресот. Овој трик бил користен скоро 1.000 пати.
Фотографија: Klaus Aßmann
Наредби со сила на закон
Претседателот на САД на членовите на владата може да им наметне одреден начин на однесување. Тој издава препораки, т.н „извршни наредби“ (Executive Orders), имаат сила на закон. Сепак, тоа не значи дека на претседателот сè му е дозволено: судовите можат да ги поништат наредбите, Конгресот - да ги сопре со соодветни контра закони, а следниот претседател може да ги укине.
Фотографија: Klaus Aßmann
Конгрес...
Претседателот има право да склучува договори со странски влади, кои потоа треба да бидат одобрени со мнозинство во Сенатот. Ова може да се избегне, ако наместо договор претседателот склучи еден вид меѓувладин договор т.е. „извршен договор“ (Executive Agreement). Ваквите договори се валидни се додека Конгресот не ги оспори или не ги укине со закон.
Фотографија: Klaus Aßmann
Кој може да објави војна?
Претседателот е врховен командант на вооружените сили на САД, но војна може да објавува само Конгресот. Сепак не е многу јасно колку војска смее да испраќа претседателот во вооружените конфликти без одобрение на Конгресот. По војната во Виетнам, Конгресот го усвои следново правило: претседателот може да ги користи надлежностите се додека Конгресот не ги оспори.
Фотографија: Klaus Aßmann
Ултимативна контрола
Ако претседателот ги надмине или злоупотреби овластувањата или изврши кривично дело, Претставничкиот дом, против него може да отпочне процедура за отстранување од должноста. Досега имало два такви обиди, но и двата завршиле несупешно. Сепак, постои многу ефикасен инструмент за да се сопре претседателското самоволие: тоа намалувањето на буџетот – што е во надлежност на Конгресот.
