САД сакаат да изнудат решение за косовскиот конфликт
Томас Брај
4 септември 2020
Денеска високите делегации од Србија и Косово продолжуваат со преговори во Вашингтон. Една од главните теми најверојатно ќе биде взаемно признавање на Србија и нејзината поранешна покраина.
Реклама
Пред 21 година бомбите на НАТО ја протераа српската војска и парамилиции од поранешната покраина Косово во која веќе долго време живеат претежно Албанци. Пред 12 години Косово прогласи независност. Над 100 држави во меѓувреме го признаа. Србија сака да си ја поврати својата поранешна покраина бидејќи таму лоцираните српски манастири и поранешни боишта беа срцето на државата во средниот век. Косово пак сака конечно да биде признаено од целиот свет како независна држава и членка на сите меѓународни организации како Обединетите нации. Повеќе од една деценија Европската унија посредува во преговорите меѓу Србија и Косово – воглавно неуспешно.
Сега САД вршат огромен притисок. Врвни политичари од двете поделени земји се повикани во Вашингтон. Тие треба да постигнат напредок кон конечно решавање на долгорочната криза. Пресметката на САД е јасна: откако американскиот претседател Доналд Трамп се соочува со нови порази на меѓународна сцена, тој сака пред неговиот можен реизбор во ноември повторно да заблеска на надворешно политички план и да постигне историски успех.
Соработка или признавање?
За што точно се преговара во Вашингтон е сѐ уште нејасно:
-Српскиот претседател Александар Вучиќ како главен преговарач всушност сака да разговара само за прашања поврзани со економската соработка на неговата земја и несаканиот сосед Косово. Како на пример, за рудникот Трепча, контроверзен за двата народа, или стратешки важната брана Газивода во пограничната област.
-Шефот на косовската делегација и премиер Авдула Хоти очекува меѓусебно признавање на двете страни. Сепак никој не верува дека Србија ќе го направи овој чекор, дури ни коалицискиот партнер на Хоти, Рамуш Харадинај. Српскиот претседател однапред се закани: во случај да се бара признавање на Косово, тој ќе ја одбие средбата со американскиот претседател.
-Дел српски врвни политичари и експерти очекуваат дека САД ќе предложи зголемена автономија за српското малцинство во Северно Косово по примерот на речиси неограничената независност на Србите во Босна и Херцеговина. За возврат Белград ќе мора да ја признае Приштина.
-Српскиот опозициски политичар Саша Јанковиќ пред неколку дена предложи ваков компромис: Белград да не го блокира повеќе членството на Приштина во меѓународни организации, како што е Интерпол, или организациите на ОН, како УНЕСКО. Но формалното признавање на Косово од страна на Србија и понатаму да остане отворено. За возврат, српските цркви и манастири во Косово да добијат екстериторијалност. Тоа значи, да добијат независност и повеќе да не потпаѓаат под косовскиот правен систем.
Конкретни успеси?
САД сакаат со своите големи инструменти на моќ – на пример, речиси две децении ги предводат меѓународните заштитни трупи, КФОР стационирани на Косово – да им покажат на претходно неуспешните Европејци, како целно управуван кризен менаџмент функционира на Балканот. Пресвртница и потпора на американските напори е поранешниот амбасадор во Берлин, Ричард Гренел. Претседателот Трамп го именуваше за личен ополномоштеник за Балканот. Бргу, на големо изненадуваење на сите за само неколку недели постигна конкретни успеси:
-Минатиот јануари Белград и Приштина под притисок на САД потпишаа договор за повторно воспоставување на авионскиот сообраќај меѓу двата главни града кој беше прекинат по граѓанската војна кон крајот на 90-те. Како неутрален превозник беше избрана Еуровингс, компанија ќерка на германска Луфтханза.
-Еден месец подоцна, двете закарани страни, под координација на Гренел договорија изградба на заеднички автопат преку граница.
-Во ист здив беше потпишан и трет додговор за возобновување на прекинатиот железнички сообраќај меѓу двете земји.
И покрај тоа што сите страни го пофалија ова како „историски“, ни по половина година ништо од трите договори не е реализирано. Не е познат ниту еден детал од планот за нивно спроведување.
Србија и Косово: 15 погледи на „внатрешниот дијалог“
Уставот на Србија вели: „Покраината Косово и Метохија е составен дел на територијата на Србија...“ Уставната рамка главно ја игнорира политичката стварност. Уличните призори зборуваат за расположението во земјата.
Фотографија: DW/D. Dedovic
Српскиот „ѕид на плачот“
Српските граѓани веќе навикнаа на тоа зградата на парламентот да се порабува со лица на загинати и грабнати луѓе во „Вториот косовски бој“. Овој жичен ѕид е отстрануван повеќепати, но тој повторно се појавува како обвинување на сметка на Западот и албанските герилци.
Фотографија: DW/D. Dedovic
Лицата обвинуваат
Лицата на киднапирани Срби од 1989/1999 година служат како главен аргумент за обвинувања на сметка на Северноатлантскиот Сојуз и Европската Унија.
Фотографија: DW/D. Dedovic
Меѓу Косово и Крим
Моден детал со политички некоректна русофилска формула на белградската пешачка зона. Туристите од Запад радо го купуваат бизарниот сувенир.
Фотографија: DW/D. Dedovic
Руска алтернатива
Борис Тадиќ во предизборната кампања во 2008 година го ифрли слоганот „И Косово и Европа“. Овој графит одговара на очекуван начин.
Фотографија: DW/D. Dedovic
Таблоидите србуваат
Острите политички пароли на ѕидовите можеби станаа поретки затоа што сѐ повеќе врескаат насловите на таблоидните печатени производи.
Фотографија: DW/D. Dedovic
Браќата Шпанци
Шпанскиот е популарен во Белград. Не толку во училиштата за странски јазици, колку во „Немањина“ улица, во близина на Министерството за надворешни работи.
Фотографија: DW/D. Dedovic
Срце и аритмии
Додека еден белграѓанин се обидува да пронајде нешто корисно во отпадот, од ѕидот го бодри позната крилатица.
Фотографија: DW/D. Dedovic
Кој не е со нас е против нас
Фудбалскиот сојуз на Србија попусто се бунеше против одлуката на УЕФА од мај 2016-та за прием на Косово како полноправна членка. Одлуката е конечна од почетокот на 2017-та.
Фотографија: DW/D. Dedovic
ЕУ како империја
Космет всушност е кратенка (Косово и Метохија). Во зборот „Евробска“ се сокрила придавката „робска“.
Фотографија: DW/D. Dedovic
Вдахновение во премин
Плод на патриотско-поетско вдахновение на ѕидот на премин меѓу главната и една споредна улица во Лексовац.
Фотографија: DW/D. Dedovic
На КиМ со благослов
Дел од уличните призори во градовите се и повиците за обиколка на манастирите и на српските општини на Косово, со благослов на црковните власти.
Фотографија: DW/D. Dedovic
Римување, некому стравување
Опомена за српската политичка елита, доколку некој случајно помислува на некаков вид признавање на косовската независност.
Фотографија: DW/D. Dedovic
Урнатини кои опоменуваат
Своевиден споменик кој со својата наказност во градскиот пејсаж потсетува на бомбите кои во 1999 година ги испрати НАТО.
Фотографија: DW/D. Dedovic
Албанци кои се сакаат
Актерската легенда Беким Фехиу од 2010 година (кога си го одзеде животот) не е меѓу живите белграѓани, но неговата книга и натаму е хит во излозите на белградските книжарници.
Фотографија: DW/D. Dedovic
Трунка надеж
Повеќето графити на улиците сепак се тематски надвор од „внатрешниот дијалог“. Можеби најрадикалните пароли се преселени на социјалните мрежи.
Фотографија: DW/D. Dedovic
15 фотографии1 | 15
Повеќе зборови отколку дела
По ова искуство реално е да се стравува дека и во новата преговарачка рунда во Вашингтон ќе се постигне договор, кој ќе биде сведен повеќе на зборови отколку на дела. Со оглед на тоа дека ниту во Србија ниту на Косово на повидок нема мнозинска поддршка за било каков договор меѓу двете земји:
-И покрај големата победа на последните избори српскиот претседател дома нема двотретинско мнозинство. Бидејќи опозицијата која го бојкотира парламентот е уште понационалистички настроена од националистот Вучиќ.
-На Косово премиерот Хоти владее со мнозинство од само еден глас плус. И таму нема двотретинско мнозинство во Парламентот кое може да го ратификува договорот со Србија.
-И конечно, српските и косовските политичари со децении ја зацврстуваат својата позиција на моќ врз база на одново возобновување на српско-косовскиот спор. Се чини нелогично, дека би се откажале од овој инструмент со кој си осигуруваат владеење.
Интервенцијата на НАТО во Србија, 20 години потоа
Бомбардирање на НАТО на Југославија (Србија и Црна Гора) во 1999 година му стави крај на насилството врз косовските Албанци. Но и 20 години подоцна, нападите извршени без одобрение на ОН, остануваат контроверзни
Фотографија: picture-alliance/dpa
Траги од војната
Косовскиот конфликт се интензивираше во втората половина на 1990-те. Десетици илјади луѓе беа раселени. Кога сите напори да се постигне мир во регионот пропаднаа, НАТО започна воздушни напади врз воени и стратешки цели во Србија на 24 март 1999 година. По 11 недели, српскиот претседател Слободан Милошевиќ капитулираше.
Фотографија: Eric Feferberg/AFP/GettyImages
Неуспех на ненасилниот отпор
Состојбата во Косово почна да зоврива уште на почетокот на 1980-те кога Албанците почнаа да бараат поголеми права. Состојбата ескалираше во 1990 а со неа и српската репресија врз населението. Ибрахим Ругова, кој го предводеше ненасилното движење од 1989 година се обидуваше да го убеди Слободан Милошевиќ да го смени курсот- но попусто.
Фотографија: picture-alliance/dpa
Герилска војна
Кон средината на 1990-те се формираше вооружен отпор, а самопрогласената Ослободителна војска на Косово (УЧК) започна брутална герилска војна. ОВК започна напади против Срби, но и Албанци кои ги сметаше за соработници. Србија возврати со палење куќи и уништување бизниси. Насилството ескалираше.
Фотографија: picture-alliance/dpa
Систематско исфрлање
Војната стана исклучително брутална, а српските сили ги засилија нападите врз цивилното население во обид да ја уништат УЧК и нивната мрежа на поддржувачи. Илјадници луѓе побараа прибежиште во околните планини и шуми. Подоцна, откако почнаа НАТО нападите, дојде и до масовно етничко чистење. Стотици илјади луѓе ја напуштија земјата, а честопати им беа одземани и сите лични документи.
Фотографија: picture-alliance/dpa
Последен обид за договор
Во февруари 1999, САД, Велика Британија, Франција Русија и Германија ги повикаа двете страни во Рамбује, Франција. Преговорите пропаднаа откако обете страни, и официјален Белград и Приштина, останаа тврдо на своите позиции. Србија го одби и предлогот за автономија на Косово, иако истиот не им беше по волја ниту на косовските Албанци.
Фотографија: picture-alliance/dpa
„Хуманитарна интервенција“
На 24 март 1999 година, НАТО започна со напади врз воени и стратешки цели во Србија и Косово. Германија исто така учествуваше во бомбардирањето. „Операцијата Здружени сили“ беше прва во 50-годишната историја на НАТО и беше изведена без одобрение на Советот за безбедност на ОН. Русија остро ја критикуваше интервенцијата.
Фотографија: U.S. Navy/Getty Images
Уништена инфраструктура
Освен воени цели, НАТО бомбардираше патишта, железници и мостови. Во тие 79 дена, сојузничките сили извршија 37 илјади летови над Србија, а врз земјата беа фрлени над 20 илјади бомби и ракети. Според српски извори, убиени беа над 2.500 цивили, а според меѓународни околу 500 луѓе. НАТО истите ги нарекуваше „колатерална штета“.
Фотографија: picture-alliance/dpa
Отровен облак над Панчево
Индустријата исто така беше цел на напади. Во Панчево, во близина на Белград, бомбите на НАТО ја погодија хемиската фабрика. Огромни количества хемиски супстанци се излеаја во водата и почвата, доведувајќи во опасност илјадници цивили. Србија го обвини НАТО дека користи бомби со осиромашен ураниум, како и забранети касетни бомби.
Фотографија: picture-alliance/dpa
Напад врз пропагандната машина
Целта на нападот врз зградата на РТС беше да се уништи пропагандната машинерија на Слободан Милошевиќ. Но во него страдаа невини цивили и новинари. Контроверзниот напад остави дамка врз кампањата на НАТО, иако српските власти биле предупредени за него, но не сториле ништо за да ги заштитат вработените. 16 луѓе загинаа во нападот.
Фотографија: picture-alliance/dpa
Ужасната цена на војната
На почетокот на јуни, Милошевиќ сигнализираше дека може да се предаде. НАТО ги прекина нападите на 19 јуни, а Србија потпиша капитулација во Куманово. Крајниот цех на војната: илјадници мртви и 860 илјади бегалци. Српската економија и голем дел од инфраструктурата беа уништени. Косово беше ставено под администрација на ОН, а српските сили го напуштија.