Во финална фаза е антикорупциската реформа, како и измените на Законот за судови и на Законот за судски совет. Следуваат консултации за иднината на СЈО: ќе биде вклопено во ЈО или останува посебно, но со траен мандат?
Реклама
Деновиве на ЕНЕР (Единствениот национален електронски регистер на прописи на РМ) ќе бидат ставени на увид и јавна дебата измените на Законот за спречување на корупцијата, а истите ќе бидат доставени и до медиумите, најавуваат од Министерството за правда. Јавноста долго ги очекува овие законски измени, имајќи предвид дека предвидуваат промени во концептот за избор на членови на Државната комисија за спречување корупција (ДКСК), нејзиниот состав и начинот на работа. Оваа Комисија практично не работи од март годинава, кога поголем дел од членовите си поднесоа оставки поради наводите дека земале пари за патни трошоци со лажни налози. Оттогаш до денес ДКСК функционира на техничко ниво. Во работната група која во изминатиот период работеше на измените на законот, покрај моделот на антикорупциската комисија (да биде составена од експерти и лица кои немаат политичка афилијација), биле разгледувани и надлежностите на овој орган.
„Ефективни надлежности и јасни законски норми, ќе бидат придонес кон поефикасно вршење на активностите на овој орган во рамките на неговите надлежности“, вели министерката за правда, Рената Тренеска Дескоска.
Со измените се очекува да бидат надминати досегашни пречки во работата на ДКСК, на пример, кога одредени институции на Комисијата не и ги доставувале бараните информации или случаи кога на Комисијата и бил оневозможен пристап до одредени информации. Се преземаат и одредени активности околу јакнење на техничките капацитети што ќе и бидат ставени на располагање на ДКСК.
„По јавната дебата, и по усогласувањето меѓу партиите, кои верувам се мотивирани што поскоро да профункционира Комисијата, доколку измените влезат во процедура по брза постапка, очекувам до крајот на септември или почетокот на октомври да има нов состав на ДКСК“, вели министерката за правда.
Иднината на СЈО
Антикорупциската реформа нема да биде единствената што треба да спроведе во септември. Се работи и на измени на Законот за судови и на Законот за судски совет.
„Измените одат симултано, бидејќи двата закони се комплементарни и еден без друг не можат. Привршуваат активностите, го проверуваме законите, со цел да ги имплементираме сите забелешки - и на експертската групата на Прибе, и на Венециската Комисија“, вели Дескоска.
Тековно се работи и на Законот за кривична постапка, а планирани се измени и на Законот за јавно обвинителство, за кој исто така е потребно двотретинско мнозинство во парламентот, односно меѓупартиски консултации и договор.
„Клучните решенија што треба да ги продискутираме се како Специјалното јавно обвинителство да се вклопи во Јавното обвинителство или ќе остане посебно, но со траен мандат“, објаснува министерката. За целиот сет реформи во судството на почетокот на септември ќе се разговара на седница на Советот за реформи, на која ќе присуствуваат и странски експерти.
Она што се уште не е на масата во Министерството за правда, е одлуката на грчкиот Врховен суд со која беше одбиено барањето за екстрадиција на обвинетите од СЈО - поранешните вработени во УБК, Горан Грујевски и Никола Бошковски, кои со фалсификувани бугарски пасоши лани беа уапсени во Солун.
„Се уште не е стигната одлуката“, вели министерката. Таа претходно најави дека откако ќе стигне ќе биде разгледана, и ако се утврди дека има основа за постапување, Министерството може да го обнови барањето за екстрадиција, со дополнителна аргументација поврзана со незаконската аболиција од страна на претседателот.
Ниска доверба
На почетокот на септември се очекува на седница на Судскиот совет конечно да се најде и изборот на претседател на Апелацискиот суд, за кој постапката е одамна завршена, но изборот доцни. За претседател на Апелацискиот суд се пријавени 11 кандидати.
Судството со години добива лоши оценка од граѓаните. Во истражувањето на јавното мислење спроведено во почетокот на годинава за поглавјето што ги опфаќа правосудството, корупцијата и темелните права, 62 % се изјасниле дека немаат доверба во правосудниот систем. Истражувањето, спроведено од Халсиншкиот комитет, ЕПИ и Мрежа 23, ги покажува наодите од искуствата, сознанијата и перцепциите на вработените во државната администрација и правосудните институции по однос на состојбите во правосудството, борбата против корупцијата и основните човекови права. Најниско, со 2,46 е оценета еднаквоста пред законите. Ниски оценки од 2,65 до 3 добиле и правото на правично судење и на ефективен правен лек.
Сите истраги на македонското СЈО
Таргет, Титаник, Тортура, ТНТ, Транспортер, Тврдина, Трезор, Топлик, Тендери, Тарифа и Тенк се 11-те случаи кои досега ги отвори СЈО. Осомничени или обвинети се многу актуелни и поранешни државни и локални функционери.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
Катица Јанева
Катица Јанева беше избрана за Специјален Јавен обвинител на 15 септември 2015 година од страна на Советот на јавните обвинители, а нејзиниот тим се комплетираше со уште 12 обвинители на 4 ноември лани. Нејзиниот избор беше дел од Договорот од Пржино за што согласност дадоа сите лидери на политички партии и големо мнозинство пратеници во Собранието.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
Од шионажа до злосторничко здружување
Заклучно со март годинава, во првиот шестмесечен период од работењето, СЈО отворило вкупно 30 предмети против 80 лица. Кривичните дела кои им се ставаат на товар на осомничените и обвинетите се движат од Повреда на избирачко право, Злоупотреба на службена положба до Насилство, Шпионажа и Злосторничко здружување.
Фотографија: MIA
Обработка на прислушуваните материјали
Во септември годинава, СЈО го претстави и вториот шестмесечен извештај за својата работа. Во меѓувреме, ова обвинителство брои 74 вработени. Во тој период, обвинителите преслушале и обработиле 55.240 аудио фајлови, односно 12 проценти од вкупно добиените прислушкувани материјали.
Фотографија: picture-alliance/dpa/C. Charisius
Насилство и фалсификат
Паралелно со поднесениот втор Извештај за својата работа, СЈО ги обелодени и првите две обвиненија. Во првиот предмет, обвинети се седум лица - службеници на УБК кои го уништиле доказниот материјал за неовластеното прислушување. Во вториот, обвинети се 14 лица кои го поттикнувале или извршиле насилство при протестите пред општина Центар во јуни 2013 година. Меѓу нив е и експремиерот Груевски.
Фотографија: Getty Images/AFP/R. Atanasovski
Меѓународна поддршка
СЈО во меѓувреме добива отворена поддршка од претставниците на меѓународната заедница. Шефот на германската дипломатија Франк-Валтер Штајнмајер на 1 септември годинава порача дека е важно „СЈО да може непречено да продолжи со својата работа за разјаснување на обвинувањата за злоупотреба на моќта, за повторно да се засили довербата на македонското население во демократските институции на земјата“.
Фотографија: Reuters/I. Kalnins
Титаник- број 1.
Во февруари 2016, СЈО го обзнани својот прв случај, за изборни измами за кои постои сомнеж дека ги извршувала група која ја предводеле ексминистерката Јанкулоска, ексминистерот за транспорт Јанакиески и секретарот на Владата, Божиновски. Осомничени се за криминализација на изборниот процес со незаконско издавање лични карти и вметнување во избирачкиот список на лица, како и насилство, поткуп...
Фотографија: Petr Stojanovski
ТНТ- Како се уриваше Космос
Во април 2016 година беше отворен случајот за незаконското уривање на комлексот „Космос“ на бизнисменот Фијат Цаноски. Иако првично не беа опфатени во истражната постапка, поради аболицијата од претседателот Ѓорге Иванов, осомничени во случајот „ТНТ“ се и експремиерот Груевски, ексминистерот за транспорт и врски, Миле Јанакиески, и актуелниот градоначалник на општина Гази Баба, Тони Трајковски.
Фотографија: Petr Stojanovski
Транспортер- Битола како Токио
Случајот во април 2016, обвинителката Фатиме Фетаи го најави како „веројатно најскапиот превоз за ученици во светот“, кој го плаќал градот Битола. Градоначалникот на Битола Владимир Талески и претседателот на комисијата за јавни набавки на општината, според СЈО, нанеле штета на буџетот од околу 360.000 евра. На Талески му беше одреден и домашен притвор, но во меѓувреме е пуштен на слобода.
Фотографија: DW/Z.Purkovic
Тврдина- уништување на доказите
Во предметот Тврдина кој на јавноста и беше претставен во март 2016 година, осомничени се двајца началници на УБК и ексминистерката за внатрешни работи Гордана Јанкулоска. Тие во 2015 година противзаконски уништиле системи за следење на комуникации, при што е нанесена штета на државата во висина од околу 10 милиони евра. Истите системи претходно биле користени за незаконско следење и прислушкување
Фотографија: MIA
Тортура- изживувањето врз Љубе Бошкоски
На 28 март 2016, СЈО објави дека започнува нова истрага под името „Тортура“, која се однесува на апсењето на лидерот на партијата Обединети за Македонија и поранешен министер за внатрешни работи Љубе Бошковски. Поднесени се кривични пријави против седум лица, меѓу нив шестмина припадници на полициската единица Алфи, а како првоосомничен е тогашниот директор на УБК Сашо Мијалков.
Фотографија: DW/P. Stojanov
Трезор- Финзи и УБК
„Трезор“ е кодното име на последниот предмет на СЈО, и прв што се однесува на економски криминал, а произлегува од незаконското следење на комуникациите. Како што рече обвинителката Фатиме Фетаи, предметот се однесува на груба злоупотреба на средствата од буџетот на Република Македонија од страна на три раководни лица во УБК и едно раководно лице во Министерството за внатрешни работи.
Фотографија: picture-alliance/dpa
„Топлик“ и „Тендери“
Во предметот „Топлик“ се осомничени шест лица, кои преку злоупотреба на службената должност и кршење Законот за јавни набавки сториле кривични дела со кои го оштетиле буџетот во висина од 1 милион и 44.000 евра. Во „Тендери“ првоосомничено е раководно лице од Министерството за култура, поради фаворизирање на компанијата „Бетон - Штип“ при изградбата на Музејот на македонската борба.
Фотографија: DW/P. Stojanovski
„Таргет“- масовно прислушување
СЈО соопшти дека илјадници луѓе биле незаконски следени во периодот од 2008 до 2015 година од страна на Управата за безбедност и контраразузнавање. Вкупно десет лица, дел од кои поранешни високи функционери се осомничени дека го организирале и го координарале незаконското прислушување. Незаконски била следена комуникација на најмалку 4.286 телефонски броеви без судски наредби
Фотографија: picture-alliance/dpa/J. Pape
„Тенк“ и „Тарифа“
СЈО сомничи седум лица дека ја злоупотребиле службената положба во случајот „Тарифа“ кој се однесува на постапка за јавна набавка на софтвер за потребите на АД ЕЛЕМ. Истрага е отворена и против две лица кои учествувале во набавката на службениот „Мерцедес“ на екс-премиерот Никола Груевски кој државниот буџет го чинеше 572 илјади евра.