Судење на атентаторот од Хале: раните се сѐ уште свежи
Бенџамин Најт
20 јули 2020
Нашиот репортер по нападот врз синагогата во Хале, во октомври 2019 година, доживеа шок и огромна солидарност. Сега пред утрешниот почеток на судењето на атентаторот, тој отпатува во заморениот и очаен град.
Реклама
Листопадните дрва на улицата Хумболд во Хале се бујно раззеленети. Оваа улица денес е речиси без луѓе, сосем спротивно од мојата посета на 10 октомври 2019 година. Тогаш се собираше огромна тивка маса луѓе, еден ден откако 27 годишен маж стрелаше кон дрвената порта на синагогата. Единствено што ме потестува на ужасната атмосфера на овој ден е полициското возило кое речиси незабележливо стои на следниот агол, како и десетиците дупки од куршуми кои сѐ уште се гледаат околу бравата на портата од синагогата.
Портата издржа, две лица загинаа
Издржливоста на портата веројатно спаси педесеттина лица кои беа собрани за празникот Јом Кипур во синагогата. Каква сурова иронија: мета на десниот ектремист Стефан Б беа малцинства – тој го нападна еврејскиот храм и еден турски ресторан за брза храна – а двете лица коишто ги застрела со нефункционалниот пиштол беа Германци. 40 годишната Јана Л, поминувала покрај синагогата. Кевин С, 20 годишен градежен работник кој бил на пауза на ручек, беше убиен во турската сендвичара неколку улици подолу.
Меѓу стотиците собрани луѓе кои следниот ден се собраа во улицата Хумболд, беа локални жители, репортери и неколку политичари, под полициска заштита. Шокот од злосторот и тивкиот очај лебдеа во воздухот. Новинарите, меѓу кои бев и јас изгледаа збунето. Известување за последиците од ваков ужасен настан се најтешкиот дел од работата. Што да кажеме? Што да ги прашаме луѓето? Она што тие го чуствуваат е толку очигледно, што сите прашања се изгледаат излиќшни и наметливи.
Преселба по погромот
Осум месеци потоа, повторно е многу тивко во улицата Хумболт. Синагогата и гробиштата покрај неа се зад еден висок бетонски ѕид и може да се видат само од тротоарот спротива. Речиси на 500 метри оттука е турската сендвичара. Во внатрешноста, еден ѕид е украсен со малечки фигури на ангелчиња, под нив има цвеќиња и дресови со потписи на фудбалери од локалниот клуб. Под тоа рачно напишани пораки за фудбалскиот фан Кевин С. кој почина таму.
Многу луѓе во Хале сѐ уште не можат да прифатат што се случи овде. Еден човек кој тогаш излезе на улица во знак на почит кон жртвите ми рече деке е уште потажно тоа што сега синагогата е опколена со ѕид.
Но, она што ја чини ситуацијата уште потажна, а што не го знаев во тоа време е тоа дека синагогата првично не била наменета да биде место за богослужба. Во 1984 година е отворена како Тахара куќа – еден вид капела за погреби. Откако главната синагога во стариот дел на Хале била запалена во ноември 1938 година за време на наци-погромот, еврејската заедница се сели во ова поодалечено и наводно побезбедно место.
Напади врз синагоги во Германија
Обидот за напад во Хале не е првиот. И по 1945 година антисемитизмот во Германија го покажува своето лице – во форма на напади врз индивидуи, споменици или на осум синагоги.
Фотографија: picture-alliance/dpa/Avers
Напад во Хале на Јом Кипур
Околу 80 лица на 9 октомври 2019 година беа во синагогата во Хале кога во неа се обиде да влезе напаѓач. Според податоци на полицијата, притоа биле застрелани двајца минувачи, повеќе лица се повредени. Осомничениот сторител е 27-годишен Германец со десноекстремистичка позадина. Ова не е прво антисемитски мотивирано дело по 1945.
Фотографија: Imago Images/S. Schellhorn
Бран од написи
Во декември 1959 година синагогата во Келн е мета на напади на десноекстремната партија ДРП. Двајца нејзини членови на објектот исцртаа свастики и написот „Германците бараат Евреите да си заминат“. Следуваше бран антисемитски графити низ цела земја. Сторителите се осудени. Под влијание на настаните Бундестагот донесува Закон против хушкање на народите.
Фотографија: picture-alliance/Arco Images/Joko
Подметнат пожар по многу години
Нападот врз синагогата во Либек во март 1994 година предизвика ужасеност низ цел свет. По многу децении повторно беше запалена синагога. Сторителите се четворица мажи од деснорадикалното милје, сите се подоцна осудени за делото. Следниот ден 4000 граѓани од Либек се на улица да протестираат во знак на солидарност со Евреите. Во 1995 година синагогата повторно е мета на подметнат пожар.
Фотографија: picture-alliance/dpa/J. Büttner
Каменувана старата синагога во Есен
Во октомври 2000 година над 100 Палестинци од Либан, опремени со бекатонки, ја напаѓаат старата синагога во Есен. Инцидентот се случува по демонстрации против „насилството на Блискиот Исток“. Освен еден припадник на полицијата, настанот поминува без повредени лица. Заменикот генерален претставник на Палестинците во Германија, Махмуд Аледин, јасно се дистанцира од нападот.
Фотографија: picture-alliance/B. Boensch
По делото: „Бунт на пристојните“
Со запаливи материјали и камења во октомври 2000 година еден 19-годишен Палестинец и еден 20-годишен Мароканец ја оштетија Новата синагога во Диселдорф. Нивното дело било чин на одмазда спрема Евреите и Израел. Канцеларот Шредер реагира со зборовите: „Потребен ни е бунт на пристојните (...)". Сојузната држава, покраините и невладините организации инициираат бројни акции против екстремизмот.
Фотографија: picture-alliance/dpa/R. Weihrauch
Напад врз синагога во Мајнц
Во ноќта помеѓу 30 и 31 октомври 2010 година, кусо по нејзиното отворање, е подметнат пожар во новата синагога во Мајнц. Објектот е познат по својата архитектура, односно деконструктивистичкиот проект на архитектот Мануел Херц. Се наоѓа на местото на поранешната главна синагога во Мајнц, која била запалена во 1938 година.
Тројца млади Палестинци во јули 2014 фрлаат запалив коктел во синагогата во Вупертал. Судот оцени дека немало „никаква основа“ да се констатира дека момчињата се антисемитисти. Евреите во Германија, како и странските медиуми, се шокирани. Претседателот на еврејската заедница од Вупертал вели дека пресудата била „покана за извршување други кривични дела".
Фотографија: picture-alliance/dpa/C. Seidel
Спречен напад во Берлин
На 4 октомври годинава еден маж се прекачи преку заштитната ограда кај синагогата во Берлин и извади нож. Безбедносните служби го пресретнаа и го спречија нападот. Неговиот мотив е сѐ уште нејасен. Во 1943 година синагогата во Берлин беше уништена во бомбардирањето. Руините од големата синагога се урнати во 1970 година. Истата е обновена во 1990-те.
Фотографија: picture-alliance/dpa/Avers
8 фотографии1 | 8
Реални закани
Сега малата еврејска заедница реши уште повеќе да ја сокрие од јавноста синагогата. На репортерите и телевизиските тимови им е забранет пристап во зградата. Макс Привороцки, претседател на еврејската заедница кој е роден во Киев, дава интервјуа само во неговата канцеларија која се наоѓа на другиот дел од градот. Тој ми објаснува дека преку автоматски систем полицијата веднаш се информира доколку има промена во секојдневието на оваа заедница. Властите знаат дури и ако некој наставник го откажал часот. За поединостите на овој систем тој порадо не сака да зборува.
Привороцки е благодарен дека полицијата се грижи за тоа. Но, тој исто така констатира: ваквите мерки требаше да се воведат и порано. По нападот многумина се прашуваа зошто на празникот Јом Кипур немаше ниту еден полицаец пред синагогата како што е тоа вообичаено во големите германски градови како Берлин или Келн.
Растечката закана од антисемитизмот за неколкуте стотици Евреи кои живеат во Хале беше очигледна уште пред нападот. И сега? „Тоа што го гледам е квалитативна разлика од антисемитистичките случаи. Тоа нема никава врска со самиот напад,“ вели Привороцки за ДВ. „Да се покажеш како антисемитист и во изминатите години на многу луѓе воопшто не им беше срамно”.
Што сега?
Во Хале - како и во Кемниц и Ханау и сите други градови кои во минатото биле мета на десноекстремистички напади, лебди прашањето за последиците.
Торстен Ханел добро ја познава десноекстремистичката сцена во Хале, повеќе од три децении се борел против неа. Основачот на иницијативата против расизам „Заедно” набљудувал како се развивала сцената. Во 90тите години ја имало субкултурата на скинхедс и неонацисти, насилството на улица, па дури и убиства ретко кога привлекуваа внимание на медиумите. „Сега настапите на десни и десноекстремистички кругови во јавноста повеќе или помалку се толерираат, од АфД до наводно поединечни насилни дела. Според податоци на Службата за заштита на уставниот поредок во Саксонија Анхалт има околу 1.230 активни десноекстремисти.
Разбиени надежи
И покрај почетното потресување и солидарноста, луѓето во Хале повторно се вратиле на уморно толерирање на десноекстремните. Неделните, често експлицитни антисемитски демонстрации и натаму ги има. Мали се, но и тие се составен дел од градската слика. Ретко кој се вознемирува, со исклучок на неколкумина активисти на Антифа. „Во деновите потоа мислев навистина дека можеби расположението ќе нѐ држи правопропорционално со лудилото”, вели Ханел. „Нова форма на организацијата, повеќе луѓе на нашите активности, повеќе луѓе за поддршка”. Надежта се разбила. „Не се работи за обвинување”, брзо додава Ханел кој е родум од Хале. „Таква е перцепцијата.”
Колку е радикална европската десница?
Бавен економски раст, незадоволство поради политиките на Европската унија и мигрантската криза доведоа до изборен успех на десничарските партии низ цела Европа.
Фотографија: picture-alliance/dpa
Фрауке Петри, Алтернатива за Германија (АФД)
Лидерот на Алтернатива за Германија, Фрауке Петри изјави дека полицијата може да користи оружје како крајна мерка при спречување на илегално преминување на границата, потенцирајќи дека „таков е законот“. Она што започна како евроскептична партија се претвори во антиестаблишмент и анти-ЕУ политичка сила која на покраинските избори во Германија во март 2016 година освои 25 проценти од гласовите.
Фотографија: Reuters/W. Rattay
Марин Ле Пен, Национален фронт (Франција)
Многумина веруваат дека Брегзит и победата на Доналд Трамп може да бидат стимул за Националниот фронт. Со партијата, која беше формирана во 1972 година, раководи Марин Ле Пен, која во 2011 година го презеде водството од нејзиниот татко Жан-Мари Ле Пен. Национален фронт е националистичка партија која користи популистичка реторика да ги промовира своите анти-имиграциски и анти-ЕУ позиции.
Фотографија: Reuters
Герт Вилдерс, Слободарска партија (Холандија)
Лидерот на холандската Слободарска партија, Герт Вилдерс, е еден од најпроминентните десничарски политичари во Европа. Во декември тој беше осуден затоа што во 2014 година праша толпа граѓани дали сакаат повеќе или помалку Мароканци во земјата, но не му беше изречена казна. Неговата партија се смета за анти-ЕУ и антиисламска и моментално има 15 пратеници во холандскиот парламент.
Фотографија: picture-alliance/dpa/S. Koning
Никос Михалолиакос, Златна зора (Грција)
Никос Михалолиакос е претседател на грчката неофашистичка партија Златна зора. Тој и десетина други членови на партијата во септември 2013 година беа уапсени под обвинение за формирање на криминална организација. Михалолиакос беше ослободен во јули 2015 година. Златна зора освои 18 мандати на парламентарните избори во септември 2016 година. Партијата застапува антиимигрантски ставови.
Фотографија: Angelos Tzortzinis/AFP/Getty Images
Габор Вона, Јобик (Унгарија)
Јобик е унгарска антиимиграциска, популистичка и протекционистичка партија која се стреми да биде дел од следната влада во земјата. Јобик е трета по големина политичка партија во Унгарија и на последните избори освои 20 проценти од гласовите. Партијата бара одржување референдум за членството во ЕУ и се залага за криминализација на „сексуалната девијантност“. Лидер на Јобик е Габор Вона.
Фотографија: picture alliance/dpa
Џими Акесон, Шведски демократи
По изборот на Трамп, лидерот на Шведските демократи Џими Акесон во интервју за шведска телевизија изјави: „Постои движење во Европа и САД кое го предизвикува владеењето на естаблишментот. Тоа очигледно се случува и тука“. Шведските демократи бараат ограничување на имиграцијата, се противат на приклучувањето на Турција во ЕУ и бараат референдум за членството на земјата во ЕУ.
Фотографија: AP
Норберт Хофер, Слободарска партија на Австрија
Норберт Хофер, член на австриската националистичка Слободарска партија, загуби на неодамнешните претседателски избори за само 30.000 гласови, откако беше фаворит во првиот круг на гласање. Поранешниот лидер на Зелената партија освои 50,3 проценти од гласовите, а Хофер осови 49,7%. Слободарската партија се залага за зајакнување на државните граници и ограничување на бенефициите на имигрантите.
Фотографија: Reuters/L. Foeger
Мариан Котлеба, Народна партија – Наша Словачка
Лидерот на крајно десничарската Народна партија – Наша Словачка, Мариан Котлеба, изјави: „Дури и еден имигрант е премногу“. Во друга прилика тој го нарече НАТО „криминална организација“. Оваа партија се залага за напуштање на ЕУ и на Еврозоната. На изборите во март 2015 година партијата освои 8 проценти од гласовите, со што обезбеди 14 мандати во националниот парламент кој брои 150 пратеници.