Во голем број изборни окрузи трката меѓу кандидатите беше исклучително неизвесна. Демократите, според прелиминираните резултати, обезбедија комотно мнозинство во Претставничкиот дом.
Претставничката на Демократите, Ненси Пелоси, изјави: „Остваривме историска победа. Ова не е победа за нашата партија, туку за вредните американски семејства. Ова е победа за нашата земја, таа ја претсавува моќта на нашиот устав.“
Ненси Пелоси сака да ја преземе функцијата претседател на Претставничкиот дом, со што би станала важен противник на американскиот претседател Доналд Трамп.
Ненси Пелоси се надева да претседава со Претставничкиот дом Фотографија: Reuters/A. Drago
Републиканецот Чарлс Кинг Малори, кој долги години беше шеф на берлинскиот Аспен институт, оценува дека демократското мнозинство може да му го загорчи животот на Трамп.
„Ако на Демократската партија, на пример, не ѝ се допаѓа надворешната политика на Трамп, Претставничкиот дом може едноставно да го запре финансирањето, како што се случи во време на Роналд Реган, во 1980-те години. Тие имаа право според малку познат закон од 1920-те години, да бараат претседателот да ја презентира на јавноста својата даночна пријава. Тие исто така имаат право за издавање налог за спроведување истрага, а тоа за господинот Трамп би можело да биде многу непријатно“, смета Кинг Малори.
Трамп токму тоа сакаше да го спречи, поради што ги употреби сите сили во изборната борба на својата Републиканска партија, при што Демократите ги опишуваше како опасност за САД.
Сенатот останува кај Републиканците
Главна мотивација на избирачите беше да се поддржи или да се ослабне Трамп. Една жена која ја интервјуиравме на избирачко место тоа вака го формулираше: „На можам да го поднесам неговиот став кон жените и нивните права. Гласав за карактер, а тој нема карактер.“ Други гласачи, оние кои го поддржуваат, пак вака изјавуваа: „Се обидуваме да ги исправиме, да ги доведеме во ред работите во Вашингтон.“
Републиканците на Доналд Трамп го задржаа мнозинството во СенатотФотографија: picture-alliance/C. Kleponis
Како и да е, претседателот Трамп и неговата Републиканска партија успеаја, зашто го задржаа мнозинството во Сенатот, каде Демократската партија загуби важни места, на пример во Северна Дакота и во Индијана. Во оваа вторава сојузна држава славеше Мајк Браун. „Ние конзервативците, предводени од претседателот Трамп, мораме да докажеме дека нашиот начин на размислување функционира, дека она што функционира во Индијана, функционира и во остатокот од Америка. Мислам дека можам да придонесам кон тоа.“
Посебно тесна беше трката во сојузната држава Тексас, каде надежта на Демократската партија, Бето О‘Рурк со тесен резултат загуби од Републиканецот Тед Круз.
Сега е прашање што ќе направат двете партии со успехот. Со мнозинство во Сенатот, претседателот Трамп може и натаму да ги спроведува своите политички цели, на пример именување конзервативни судии за членови на сојузните судови. За сѐ друго, тој мора да разговара со Демократите, што отвора друго прашање: колку по драстично жестоката кампања двете страни воопшто се подготвени на компромиси?
Овластувањата на најмоќниот државник во светот
Шефот на Белата куќа има најголема моќ во светската политика – барем така се верува. Но, дали е навистина така? Овластувањата на претседателот на САД се ограничени. И други актери играат важна улога.
Фотографија: Klaus Aßmann
Така вели Уставот...
Претседателскиот мандат во САД трае четири години, а претседателот може да биде реизбран само еднаш. Тој е шеф на државата и шеф на владата, односно управува со извршната власт. Задача на претседателот е да ги спроведува законите изгласани од Конгресот. Претседателот како највисок дипломат може да прима странски амбасадори и на тој начин да признава држави.
Фотографија: Klaus Aßmann
Кој кого контролира?
Трите власти - законодавната, извршната и судската - се поделени и се контролираат меѓусебно. Претседателот има право да помилува осуденици и да ги назначува федералните судии, министрите во кабинетите и амбасадорите на САД - но само со согласност на Сенатот. Ова е еден од механизмите со кои законодавната власт ги контролира активностите на извршната власт.
Фотографија: Klaus Aßmann
„State of the Union“
Американскиот претседател е должен редовно да го информира Конгресот за состојбата на државата. Тоа го прави ова во годишниот „говор за состојбата на нацијата“ („State of the Union“). Претседателот нема право да предлага закони на Конгресот, но за време на говорот може да наведе своите теми и приоритети. Со тоа тој може јавно да врши притисок врз Конгресот. Но, ништо повеќе од тоа.
Фотографија: Klaus Aßmann
Претседателско вето
Претседателот може да одбие да потпише закон донесен од Конгресот и тоа всушност неговото право на вето. Конгресот може да го отфрли претседателското вето само доколку обезбеди двотретинско мнозинство во двата дома на парламентот. Во историјата на САД се познати 1.500 случаи на претседателски вета. Од нив, само 111 (7%), биле успешно надгласани.
Фотографија: Klaus Aßmann
Сива зона
Уставот на САД и одлуките на Врховниот суд не даваат јасна слика за тоа колкава моќ има претседателот. Всушност, претседателот има право на уште еден вид вето, познато како "џебно вето". Под одредени услови, претседателот може одреден закон да со „стави во торба“ и со тоа тој станува неважечки. Овој тип на вето не може да биде надгласано во Конгресот. Овој трик бил користен скоро 1.000 пати.
Фотографија: Klaus Aßmann
Наредби со сила на закон
Претседателот на САД на членовите на владата може да им наметне одреден начин на однесување. Тој издава препораки, т.н „извршни наредби“ (Executive Orders), имаат сила на закон. Сепак, тоа не значи дека на претседателот сè му е дозволено: судовите можат да ги поништат наредбите, Конгресот - да ги сопре со соодветни контра закони, а следниот претседател може да ги укине.
Фотографија: Klaus Aßmann
Конгрес...
Претседателот има право да склучува договори со странски влади, кои потоа треба да бидат одобрени со мнозинство во Сенатот. Ова може да се избегне, ако наместо договор претседателот склучи еден вид меѓувладин договор т.е. „извршен договор“ (Executive Agreement). Ваквите договори се валидни се додека Конгресот не ги оспори или не ги укине со закон.
Фотографија: Klaus Aßmann
Кој може да објави војна?
Претседателот е врховен командант на вооружените сили на САД, но војна може да објавува само Конгресот. Сепак не е многу јасно колку војска смее да испраќа претседателот во вооружените конфликти без одобрение на Конгресот. По војната во Виетнам, Конгресот го усвои следново правило: претседателот може да ги користи надлежностите се додека Конгресот не ги оспори.
Фотографија: Klaus Aßmann
Ултимативна контрола
Ако претседателот ги надмине или злоупотреби овластувањата или изврши кривично дело, Претставничкиот дом, против него може да отпочне процедура за отстранување од должноста. Досега имало два такви обиди, но и двата завршиле несупешно. Сепак, постои многу ефикасен инструмент за да се сопре претседателското самоволие: тоа намалувањето на буџетот – што е во надлежност на Конгресот.
