Турбофолкот е саундтрак на единството и распадот на Југославија, вели германската новинарка Соња Фогел во својата книга „Турбофолк и распадот на Југославија“. За ДВ таа говори за врската меѓу турбофолкот и национализмот.
Реклама
ДВ:Каде ја гледате врската меѓу турбофолкот и распадот на Југославија?
Фогел: Јас се обидов да преиспитам каде е таа врска бидејќи при моите први средби со екс Југославија бев многу изненадена со колкав национален набој се говореше за таа музика која беше насекаде присутна. Она што се обидов, е на некој начин, да ја претставам историјата на таа музика и како за таа музика се говорело од 70-те години, преку 80-те и 90-те години- времиња на национализам и граѓански војни кога турбофолкот всушност се развива- и до денес по ткн. демократски промени во Србија кога имаме нов турбофолк, а со тоа да се прикаже и историјата на распадот на Југославија.
Многу се говореше досега за врската меѓу турбофолкот и национализмот. Некои сметаат дека врската постои, други, дека тие тврдења се претерани. Какво е вашето мислење?
Верувам дека во дебатата за национализмот турбофолкот игра голема улога. Од друга страна и во дебатата за турбофолкот, национализмот игра голема улога. Верувам дека може да се каже дека таа врска е толку блиска бидејќи турбофолкот, како и самиот збор за тој вид музика, се роди дури во деведесеттите. Тоа значи во време на национализам и тие мегаѕвезди како Цеца (Светлана Ражнатовиќ) која е вдовица на воениот злосторник Аркан (Жељко Ражнатовиќ). Тука постои една директна врска со национализмот, но самата музика не е политичка. Тоа е поп музика со големо влијание од запад, но и со големо влијание од регионалниот фолклор. Текстовите, всушност, без исклучок се неполитички. Тие се, сосема во согласност со примерите од Запад, попрво љубовни приказни, делумно трагични љубовни приказни. Но, она што го прави турбофолкот политички е таа врска со деведесеттите и тоа како се зборува за него и тоа како тој постојано се доведува во врска со посебни аспекти на тие општествени промени, тоа значи дека за него се говори дека одбележан со српскиот национализам, дека е кичест, дека е порнографски, итн.
Во книгата велите дека турбофолкот е повеќе од музички жанр, дека е тоа лајфстајл, култура со сопствена естетика. За каква естетика станува збор?
Југоносталгијата е се‘ уште жива
04:33
Таа естетика е дел од тогашното општествено милје и сето она што се случувало во деведесеттите години. Во тој момент повеќе немало југословенско општество со диференцирана, многу прозападна поп-култура, туку општествата одеднаш биле силно одбележани со граници. Кога се работи за естетиката на турбофолкот, тоа пред сѐ се покажува низ сликата за улогата на родот, значи во естетиката на жените и мажите. Исто така и во тоа како тие се претставени во видео-спотовите, значи како изгледаат самите пејачки. Тоа е многу сексуализирана слика на жената, многу стереотипизирани прикази на жените- екстремно долги нозе, големи гради, напумпани усни, екстремно нашминкани, долга и права коса. Тоа е слика која додуша постоеше, но сепак екстремно се разликува од сликата на жената во осумдесеттите години која во Југославија сепак беше јасно поотворена.
Што ви беше Вам како Германка особено впечатливо во текстовите на песните кои ги анализиравте?
Додека истражував и ги слушав текстовите бев екстремно изненадена и шокирана од сликата за жената или приказните за жените за кои се говори во песните на Цеца. Тоа, во принцип, како и во поп музиката се вообичаени љубовни приказни раскажани од перслектива на жена, но тие не се ни помирливи ниту романтични, туку екстремно брутални љубовни приказни кои всушност раскажуваат за тоа како мажот ја измамува жената и како делумно ја злоставува. Цеца, но и жените за кои таа зборува, во песните раскажуваат за тоа како се измачени и како страдаат во таа ситуација, но не ја напуштаат. Тоа го сметав за екстремно интересно и таа радикалност никогаш не сум ја слушнала во други форми на музика.
Турбофолкот се секогаш другите, наведувате во книгата. Како го објаснувате тоа?
Го објаснувам со тоа дека дебатата за таа музика е екстремно набиена со емоции. Она што е феномен и што е интересно во турбофолкото е дека таа музика во деведесеттите години немала алтернатива. Тоа значи дека можела да се слушне насекаде, на радио, телевизија, а и покрај тоа не можете да најдете, или барем јас не успеав да најдам никој, кој ќе рече: „Јас со задоволство слушам турбофолк. Јас сум фан на турбофолк“. Верувам дека таа противречност е во тоа бидејќи со турбофолкот е испреплетен општествениот развој, губењето на разноличноста во културата, прашањето на еднаквоста на половите, кое релативно постоеше во поранешна Југославија, итн., а турбофолкот покажува како на сето тоа може да му дојде крајот.
Соња Фогел е уредничка во Фондацијата Баухаус во Десау. Како новинарка работела во Германија, Русија и Србија, меѓудругото и за германскиот Тагесцајтунг и Нојес Дојчланд. Дипломирала на родови и источноевропски студии.
Насловните страници на „Шпигел“ за Југославија
Германскиот неделник „Шпигел“ слави 70 години постоење. На неговите насловни страници Југославија се најде 15-тина пати. Македонија, досега, ниту еднаш.
Титовата одисеја?
Во септември 1951. насловната страница излезе во 3 бои. Приказната за „Титовата одисеја“, наречена е „Ничиј слуга во ничија земја“. Во текстот е картата на двата блока и Југославија помеѓу со прашањето: Клучна алка или пукнатина во тврдината?. Авторот пишува: силната Југославија му е потребна на Запад- „засега“- и тоа како комунистичка земја која ја демонстрира слабоста на Источниот блок.
Фотографија: Der Spiegel
Свежа крв
Насловната страница од октомври 1964. година има посредно врска со Југославија. Станува збор за гастарбајтерите, кои пристигнуваа од Иберискиот полуостров, од Италија, Југославија, Грција и од Турција. „Стројниците на западногерманските работодавачи зујат по континентот за да донесат свежа крв на пазарот на труд“, пишува во текстот.
Фотографија: Der Spiegel
Моделот се распаѓа
Неверојатно далековиден изгледа текстот од 21. јануари 1980: „Тито е сѐ уште жив“- кој во „Југославија по Тито“ ја гледа следната светска криза? Прогнозата гласи: „Националистичките групи се борат меѓу себе, економскиот замав е запрен, моделот Југославија се распаѓа“. Додуша, не дојде до светска војна, т.е. до судир меѓу Советите и Американците во Југославија, како што се плашеше „Шпигел“.
Фотографија: Der Spiegel
Големосрпски блок
„Зандана за народот на Југославија: Терор на Србите“ е наслов од јули 1991. по прогласувањето независност на Хрватска и Словенија. Во текстот се потсетува дека 38% Срби живеат во другите југословенски републики и оти Милошевиќ веќе подготвува ново цртање на границите. „Во оваа завршна фаза чукна часот за српската воена мафија во карпата на мултинационална држава да издлаби големосрпски блок.“
Фотографија: Der Spiegel
Импотентноста на Западот
„Сликите не се толку утописки, толку слични на Војни на ѕвездите“, како што е случај во Заливската војна која е водена со прецизни бомби, пишува „Шпигел“ на почетокот на јули 1992. Сликите од Југославија се „полни со бруталност и архаична грозоморност“. Се тематизира и „импотентноста“ на западните демократии и ОН за време на оваа, како што ја нарече Милован Ѓилас: „најглупава од сите војни“.
Фотографија: Der Spiegel
Непожелни
Приказната за егзодусот од Југославија звучи актуелно. Насловот од крајот на јули 1992. гласи: „Бран од Балканот: Кој ќе ги прифати бегалците?“ Зборовите за прифаќањето на стотици илјади босански муслимани можат да се применат и денес: Бегалската трагедија можат да ја ублажат само брзи договори и прифатни контингенти. Но Европската заедница се колеба: секој непожелните ги турка кај некој друг“.
Фотографија: Der Spiegel
Србите против остатокот од светот
Наредната насловна страница е дури во јуни 1995. На неа „господарот на војната“ Радован Караџиќ со зборовите: „Србите против остатокот од светот“. Повод е заробувањето на 370 Сини шлемови. Интервју даде тогашниот шеф на дипломатијата на СРЈ, Владислав Јовановиќ: „Младиќ е тврдоглав, но способен генерал. Во Титовите школи научи да почитува политички авторитети. Нема да се закачи со Караџиќ“
Фотографија: Der Spiegel
Казнено бомбардирање
„Шпигел“ за бомбардирањето на СРЈ во 1999. објавува пет насловни страници едно по друго. Првата е со наслов: „Војна против убивањето- страв од неконтролиран пожар“. Интервенцијата на НАТО е наречена „казнено бомбардирање“, кое Белград треба да го принуди на договор со косовските Албанци. Но се ризикува прелевање на конфликтот посебно во Македонија, но и во Германија, каде има многу Срби и Албанци.
Фотографија: Der Spiegel
Дебакл на НАТО
Три недели подоцна магазинот пишува за „дебакл на НАТО“, кој со „сѐ повеќе авиони и напади“ се обидува да го зголеми притисокот врз Белград, но се почесто погодува и цивилни цели. Дури тројца новинари во интервју го притискаат шефот на дипломатијата Јошка Фишер, кој се брани од обвинувањата: „За мене војна е војна, а тоа значи дека страдаат луѓе, често невини луѓе. Затоа војната е толку ужасна.“
Фотографија: Der Spiegel
Војна за чиста совест
Во наредното издание се најавува „одлуката“- копнена војна или мир. Во остриот текст германското учество во бомбардирањето на СРЈ се критикува како „војна за чиста совест“. Се исмеваат и споредувањето на Милошевиќ и Хитлер и „војничкиот новоговор“ за „колатерална штета“ со заклучок: „Никој сериозно не може да тврди дека војната на Косово е во согласност со повелбите на ОН“.
Фотографија: Der Spiegel
Mir?
На 7. јуни, три дена пред крајот на бомбардирањето, насловот е „Мир? Цена, ризик, последици“.Канцеларот Герхард Шредер во интервју вели: „Војната никогаш не се исплатува.Но за жал беше неопходна за да се елиминира конфликт, кој инаку би имал далеку потешки последици.“ Дописничката од Белград јавува:„Олеснувањето кај Србите поради претстојниот крај на војната се меша со бесот кон режимот“.
Фотографија: Der Spiegel
Најопасен дел од авантурата
Седма насловна страница која е посветена на војната на Косово. Тоа говори колку за Германците беше значаен овој судир- прва „германска војна“ по Хитлер. Шпигел за влегувањето на меѓународните сили на Косово пишува дека тоа е „можеби најопасниот дел од целата балканска авантура на НАТО“.За Милошевиќ пак прашањето: Уште колку царот на Србите може да се задржи на власт? Дали му се заканува пуч?“
Фотографија: Der Spiegel
Пад на последниот бастион
Последната насловна страница на „Шпигел“ за регионот е на 9. октомври 2000., што покажува дека падот на Милошевиќ значеше и пад на интересот на светските медиуми за регинот. Во насловот цитат од Воислав Коштуница: „Денеска пишуваме историја“. Во текстот малку помпезно (и неточно) стои: „Со неосталинистот Милошевиќ, волјата на народот го збриша и последниот комунистички бастион во Европа.“