Централната влада во Шпанија најавува активирање на членот 155 од Уставот, кој се нарекува уште и „политичка атомска бомба“. Што значи тоа за Шпанија, а што за Каталонија?
Фотографија: Getty Images/S. Gallup
Реклама
Целокупниот развој на ситуацијата во Шпанија укажува на конфронтација. Каталонскиот лидер Карлес Пуџдемон го пропушти ултиматумот поставен од шпанскиот премиер Маријано Рахој, според кој регионалната влада требаше да ја повлече декларацијата за независност од 10. октомври. Рахој планира активирање на членот 155 од Уставот на Шпанија, кој дава можност централната влада од Мадрид да ја преземе контролата над Каталонија.
Што предвидува членот 155 од Уставот на Шпанија?
Членот 155 во делот за „територијална“ организација на државата се однесува на случај во кој некоја од 17-те автономни покраини ги запостави интересите на Шпанија. Доколку Сенатот, горниот дом на шпанскиот парламент со апсолутно мнозинство констатира постоење таков случај, шпанската влада може да посегне по „владини мерки“ заради заштита на државните интереси. Слична одредница постои и во Уставот на Германија, во членот 37, во кој се вели дека ако некоја покраина не ги исполнува обврските, Сојузна Република Германија е должна да преземе мерки против неа.
Членот 155 од политички аспект
Конкретните можни мерки во случај на конфликт, во членот 155 од шпанскиот устав не се споменуваат. Според проценките на шпанските политиколози, шпанската централна влада во Мадрид би можела да преземе контрола над „бунтовничката“ покраина, по денешната итна седница. Можно е издавање наредба каталонската полиција да се подреди на Министерството за внатрешни работи во Мадрид и да се разреши каталонската покраинска влада. На пократок или подолг рок би следеле нови регионални избори.
Поради отворената формулација, членот 155 се нарекува уште и „политичка атомска бомба“. Од моментот на стапување на шпанскиот устав во сила, во 1978. година, овој член досега никогаш не е применет.
Каталонскиот регионален лидер Карлес Пуџдемон не се откажува од независностаФотографија: picture-alliance/AP/dpa/M. Fernandez
Зошто шпанската влада презема толку драстичен потег?
Власта во Мадрид инсистира на придржување кон шпанскиот устав, при што се користат токму оние мерки кои се предвидени со Уставот за вакви прилики. Владата на Рахој доби и повратна информација од ЕУ. Германската канцеларка Ангела Мрекел изјави: Се надеваме дека ќе се најде решение врз основа на шпанскиот устав“. Тоа е во насока на „неприкосновено единство на шпанската нација.“
Кои се начините Каталонија легално да стекне независност?
Со шпанскиот устав не е предвидено одвојување на автономните покраини. Сепак, се смета дека постојат два начина: едниот е референдум во целата земја, а другиот е измени во Уставот на Шпанија.
Што значи каталонското прашање за Шпанија?
Каталонија е главната економска артерија на Шпанија. Мерено според приходите по глава на жител, оваа покраина е втора најбогата по ред, по автономната покраина Мадрид. Каталонските фирми се тесно поврзани со останатите шпански региони. Воспоставување граница од стопанки поглед би предизвикала жестока криза.
Каталонските врски со остатокот на Шпанија се тесни и од аспект на личните и семејните односи. Само на половина од граѓаните кои живеат во Каталонија мајчин јазик им е каталонскиот. Освен тоа, многумина Шпанци стравуваат дека независноста на Каталонија ќе значи охрабување на сепаратистичките стремежи во останатите делови од земјата, посебно во Баскија, Валенсија и Галиција.
Каталонците се сметаат угнетувани од централната властФотографија: Getty Images/AFP/L. Gene
Што е изворот на силата на каталонското движење за независност?
Каталонија е шпански регион со свој јазик и културолошка свест. Историчарот Валтер Бернекер смета дека Шпанија затоа не е „вистинска нација“. Каталонците, Баскијците и жителите на Галиција пледираат на постоење сопствена нација. Сепак, историски тешко е да се докаже постоење борба за независност. Во 1978 година повеќе од 60 проценти од Каталонците се определија за шпанскиот устав и со тоа за единство на нацијата, помалку од 10 насто тогаш рекоа „не“.
Од 90-те години повикот за независност на Каталонија стана погласен. Преку целно националистичко воспитување во каталонските училишта и на универзитетите, цела генерација израсна во овој дух. Додека сепаратистите своите желби ги преточуваа во политиката, Мадрид беше пасивен. Сепаратистите добија засилен ветар во грбот преку референдумот, на кој државната полиција реагираше со употреба на сила. Одделните насилнички ексцеси на полицијата, како што ги дефинира Хјуман рајст воч, за сепаратистите се потврда дека Шпанија ја угнетува Каталонија.
Историјата на каталонското движење за независност
Стремежот на Каталонците за независност има долга историја. А во текот на таа историја имало подеми и падови, засилување на автономното право и угнетување. Ова се некои од најзначајните случувања.
Фотографија: Reuters/A.Gea
Богато античко наследство
Каталонија рано ја населиле Фениќаните, а потоа Етрурците, па Грците. Грците ги населиле пред сѐ Росас и Ампуриас (на сликата). Римјаните продолжиле со изградба на населби и инфрастукура. Каталонија остана дел од Римското царство сѐ додека не ја освоија Визиготите во 507 година по Христос.
Фотографија: Caos30
Грофовства и самостојност
Во 711 година Каталонија ја освоија Арапите. Карло Велики го запре нивниот продор во 732 година кај Тур на Лоара, а веќе во 759 година северот на Каталонија стана повторно христијански. Во 1137 година каталонските грофовства влегоа во сојуз со кралството Арагон. Во 13. и почетокот на 14. век Арагонското кралство владее со западното Средоземје и ги освои Мајорка (на сликата) и Валенсија.
Фотографија: picture-alliance/Prisma Archiv
Автономија до војната за престоли
Во 13. век се создаваат институции на каталонска самоуправа, наречени „Generalidad de Catalunya". По обединувањето на земјите под круната на Арагон со кралството Кастиља во 1476 година, Арагон можеше да ги задржи своите автономни иституции сѐ до завршувањето на шпанската војна за престоли (1714 година) - со пауза за време на селската буна (на сликата) од 1640 до 1659 година.
Фотографија: picture-alliance/Prisma Archivo
Годишнина на еден пораз
Откако Барселона на 11 септември 1714 година ја освои бурбонскиот крал Филип V каталонските институции се распуштени и ѝ е ставен крај на самоуправата. Секој 11 септември Каталонците се потсетуваат на укинувањето на нивните автономни права (на сликата се демострациите од 2015 година во Барселона).
Фотографија: Getty Images/AFP/L. Gene
Федерални идеи и прва шпанска република
Откако абдицираше Амадео I на 10 фебруари 1873 година е прогласена првата Шпанска Република, која траела помалку од една година. Симпатизерите на републиката се неединствени. Едните сакаа централистичка република, другите федерален систем. Симпатизер на федерализмот бил и Франциско Пи и Марагал (на сликата), еден од петте претседатели на краткотрајната република.
Фотографија: picture-alliance/Prisma Archivo
Неуспешен обид во 19 век
Обидот Каталонија во Шпанската република да создаде сопствена држава дополнително го заостри конфликтот меѓу републиканците. Во 1874 година повторно е воспоставена монархија на чело со Алфонсо XII (на сликата) од династијата Бурбон.
Во периодот меѓу 1923 и 1930 година, генералот Примо де Ривера воспоставува во Шпанија диктатура, со помош на кралот Алфонсо XII, војската и свештенството. Каталонија станува центар на опозицијата и отпорот. Политичарот Франческ Масиа (на сликата) успева да избори за Каталонија важни автономни права по крајот на диктатурата.
Самоуправа во втората Шпанска Република
За време на втората Шпанска Република, каталонските пратеници го изработија Статусот на автономија од Нурија, кој во 1932 година го прифати и шпанскиот парламент. Франческ Масиа по изборите за каталонскиот парламент беше избран и за претседател на самоуправата на Каталонија. Победата на генералот Франко во шпанската граѓанска војна (1936-1939),меѓутоа значеше крај на втората Шпанска Република.
Фотографија: picture-alliance/AP Photo
Крај на сите слободи под Франко
Режимот на Франко (1939-1975) за Каталонија значеше и укинување на демократските слободи: забрана на сите политички партии и прогон на нивните активисти, укинување на автономниот статус и потиснување на каталонскиот јазик и култура.
Фотографија: picture alliance/AP Photo
Повторно воспоставување на автономијата со нов статут
По првите слободни избори по падот на Франковата диктатура „Generalidad de Catalunya“, во 1977 година е привремено повторно воспоставена. Врз основа на шпанскиот демократски устав од 1978 година, Каталонија наредната година доби нов статус на автономија.
Жорди Пујол, долгогодишен претседател на владата на Каталонија
Првиот статус за автономија по времето на Франко ги признава самостојноста на Каталонија и каталонскиот како самостоен јазик. Во споредба со статусот од 1932, проширени се овластувањата на Каталонија во областа на образованието и културата, но се ограничени во областа на правосудството, финансиската управа и јавниот поредок. Жорди Пујол беше претседател на каталонската влада од 1980 до 2013 год.
Фотографија: Jose Gayarre
Јакнење на самосвеста
Стремежот на Каталонците за независност повторно се засили во последниве години. Во 2006 Каталонија доби нов статус на автономија со проширени овластувања. Но, по тужбата на конзервативаната партија ПП, шпанскиот Уставен суд ги укина проширените овластувања.
Фотографија: Reuters/A.Gea
Прв обид за референдум
Референдум за незвависност на Каталонија беше предвиден за 9 ноември 2014 година. Неговото прво прашање гласеше: „Сакате ли Каталонија да биде држава?“ Кој ќе се изјаснеше „За“ требаше потоа да одговори на прашањето „Сакате ли таа држава да биде независна?“. Но, Уставниот суд го стави гласањето надвор од сила.
Фотографија: Reuters/G. Nacarino
Двобој на двајца премиери
Од јануари 2016 година Карлес Пуџдемон е претседател на каталонската влада. Тој го продолжува националистичкиот курс на својот претходник Артур Мас и и покрај сите напори и полициско насилство на 1 октомври 2017 година го спроведе референдумот за независност, кој шпанскиот премиер Маријано Рахој го отфрла како противуставен.
