Каталонија прогласи независност, а владата во Мадрид го активира членот 155, односно т.н. „нуклеарна опција“. Време е на ЕУ да ѝ падне напамет нешто повеќе од топли зборови, оценува Габриел Гонзалес.
Два воза во Шпанија итаат еден кон друг и се чини како никој да не може да ги запре. Медиумите во изминатите недели ја ширеа до бескрај ваквата слика за тврдоглавост и непопустливост и на Мадрид и на Барселона. Сега возовите се судрија со полна сила. Каталонија прогласи независност, а шпанскиот Сенат првпат даде одобрение за активирање на озлголасениот член 155, кој значи обезвластување на каталонската влада и укинување на автономните права.
Нема сомневање дека станува збор за историски ден во историјата на Шпанија. Или, ако работите се формулираат малку понеутрално - за ден кој значи длабок рез. Овој регион досега во историјата четири пати има прогласено нешто како „Каталонска Република“ односно „Држава Каталонија“. Првиот пат тоа е сторено во 17. век, за време на бунтот на жетварите, потоа за време на првата Шпанска Република во 1873 година, а потоа два пати за време на втората Шпанска Република, во предвечерјето на граѓанската војна во Шпанија, во 1931 и 1934 година. Во сите овие случаи не стануваше збор за прогласување комплетна независност, туку за прокламација на самостојна каталонска држава во рамките на една федерална Шпанија. Поголемиот дел од овие независности“ на Каталонија не траеја повеќе од неколку дена.
Габриел Гонзалес
Рахој придонесе за заострување на кризата
Дотолку позачудувачки е актуелното, првото вистинско прогласување независност на Каталонија. Човек се прашува како е тоа можно. Зошто токму сега, во 2017 година, во рамките на една демократска, правна држава, која гарантира широки автономни права и која на Каталонците им обезбедува - во рамките на ЕУ - мир и благосостојба?
За да се одговори на ова прашање, прво треба да се фрли поглед врз Шпанија, но не исклучиво врз нејзе. Начинот на кој конзервативната партија во Мадрид, предводена од Маријано Рахој, без каква било смисла за емпатија и чувство за дипломатија, се обидува исклучиво со параграфи да ја запре кризата во Шпанија, сведочи за застрашувачки недостиг на фантазија. Рахој не ѝ е дораснат на својата функција и најдоцна од 2010 година, кога шпанскиот Уставен суд на негова иницијатива го собори актуелизираниот статус на каталонската автономија од 2006 година, придонесе во голема мера за заострување на кризата.
Медитеранска Северна Ирска?
Кога се бараат причините за проблемите и одговорните, се разбира, мора да се погледне и кон Барселона. Каталонскиот политичар Луис Рабел неодамна, алудирајќи на референдумот во Шкотска, предупреди: „Да не заспиеме со сон за Шкотска, а да се разбудиме во Северна Ирска.“ Наредните денови ќе се види дали популистичките пропагандисти на еднострана и нелегална независност ќе ја претворат Каталонија во Северна Ирска. Никој не се надева на такво нешто, но тоа е нешто од што треба да се стравува.
Најдоцна на ова место дури и на најзаспаните ЕУ-политичари мора да им стане јасно дека веќе не се работи за исклучиво шпански проблем. И други земји во ЕУ би можеле да бидат зафатени од еден вид „шпанска треска“ во вид на унилатерални прогласи на независност. ЕУ не може вечно да врти глава, како во случајот на Шкотска и сега во Каталонија. Таа конечно мора да ја отвори „кутијата за прва помош“ и да придонесе за конструктивно решение на проблемите кога, како во случајот на Шпанија, една централна влада е комплетно префорсирана.
Историјата на каталонското движење за независност
Стремежот на Каталонците за независност има долга историја. А во текот на таа историја имало подеми и падови, засилување на автономното право и угнетување. Ова се некои од најзначајните случувања.
Фотографија: Reuters/A.Gea
Богато античко наследство
Каталонија рано ја населиле Фениќаните, а потоа Етрурците, па Грците. Грците ги населиле пред сѐ Росас и Ампуриас (на сликата). Римјаните продолжиле со изградба на населби и инфрастукура. Каталонија остана дел од Римското царство сѐ додека не ја освоија Визиготите во 507 година по Христос.
Фотографија: Caos30
Грофовства и самостојност
Во 711 година Каталонија ја освоија Арапите. Карло Велики го запре нивниот продор во 732 година кај Тур на Лоара, а веќе во 759 година северот на Каталонија стана повторно христијански. Во 1137 година каталонските грофовства влегоа во сојуз со кралството Арагон. Во 13. и почетокот на 14. век Арагонското кралство владее со западното Средоземје и ги освои Мајорка (на сликата) и Валенсија.
Фотографија: picture-alliance/Prisma Archiv
Автономија до војната за престоли
Во 13. век се создаваат институции на каталонска самоуправа, наречени „Generalidad de Catalunya". По обединувањето на земјите под круната на Арагон со кралството Кастиља во 1476 година, Арагон можеше да ги задржи своите автономни иституции сѐ до завршувањето на шпанската војна за престоли (1714 година) - со пауза за време на селската буна (на сликата) од 1640 до 1659 година.
Фотографија: picture-alliance/Prisma Archivo
Годишнина на еден пораз
Откако Барселона на 11 септември 1714 година ја освои бурбонскиот крал Филип V каталонските институции се распуштени и ѝ е ставен крај на самоуправата. Секој 11 септември Каталонците се потсетуваат на укинувањето на нивните автономни права (на сликата се демострациите од 2015 година во Барселона).
Фотографија: Getty Images/AFP/L. Gene
Федерални идеи и прва шпанска република
Откако абдицираше Амадео I на 10 фебруари 1873 година е прогласена првата Шпанска Република, која траела помалку од една година. Симпатизерите на републиката се неединствени. Едните сакаа централистичка република, другите федерален систем. Симпатизер на федерализмот бил и Франциско Пи и Марагал (на сликата), еден од петте претседатели на краткотрајната република.
Фотографија: picture-alliance/Prisma Archivo
Неуспешен обид во 19 век
Обидот Каталонија во Шпанската република да создаде сопствена држава дополнително го заостри конфликтот меѓу републиканците. Во 1874 година повторно е воспоставена монархија на чело со Алфонсо XII (на сликата) од династијата Бурбон.
Во периодот меѓу 1923 и 1930 година, генералот Примо де Ривера воспоставува во Шпанија диктатура, со помош на кралот Алфонсо XII, војската и свештенството. Каталонија станува центар на опозицијата и отпорот. Политичарот Франческ Масиа (на сликата) успева да избори за Каталонија важни автономни права по крајот на диктатурата.
Самоуправа во втората Шпанска Република
За време на втората Шпанска Република, каталонските пратеници го изработија Статусот на автономија од Нурија, кој во 1932 година го прифати и шпанскиот парламент. Франческ Масиа по изборите за каталонскиот парламент беше избран и за претседател на самоуправата на Каталонија. Победата на генералот Франко во шпанската граѓанска војна (1936-1939),меѓутоа значеше крај на втората Шпанска Република.
Фотографија: picture-alliance/AP Photo
Крај на сите слободи под Франко
Режимот на Франко (1939-1975) за Каталонија значеше и укинување на демократските слободи: забрана на сите политички партии и прогон на нивните активисти, укинување на автономниот статус и потиснување на каталонскиот јазик и култура.
Фотографија: picture alliance/AP Photo
Повторно воспоставување на автономијата со нов статут
По првите слободни избори по падот на Франковата диктатура „Generalidad de Catalunya“, во 1977 година е привремено повторно воспоставена. Врз основа на шпанскиот демократски устав од 1978 година, Каталонија наредната година доби нов статус на автономија.
Жорди Пујол, долгогодишен претседател на владата на Каталонија
Првиот статус за автономија по времето на Франко ги признава самостојноста на Каталонија и каталонскиот како самостоен јазик. Во споредба со статусот од 1932, проширени се овластувањата на Каталонија во областа на образованието и културата, но се ограничени во областа на правосудството, финансиската управа и јавниот поредок. Жорди Пујол беше претседател на каталонската влада од 1980 до 2013 год.
Фотографија: Jose Gayarre
Јакнење на самосвеста
Стремежот на Каталонците за независност повторно се засили во последниве години. Во 2006 Каталонија доби нов статус на автономија со проширени овластувања. Но, по тужбата на конзервативаната партија ПП, шпанскиот Уставен суд ги укина проширените овластувања.
Фотографија: Reuters/A.Gea
Прв обид за референдум
Референдум за незвависност на Каталонија беше предвиден за 9 ноември 2014 година. Неговото прво прашање гласеше: „Сакате ли Каталонија да биде држава?“ Кој ќе се изјаснеше „За“ требаше потоа да одговори на прашањето „Сакате ли таа држава да биде независна?“. Но, Уставниот суд го стави гласањето надвор од сила.
Фотографија: Reuters/G. Nacarino
Двобој на двајца премиери
Од јануари 2016 година Карлес Пуџдемон е претседател на каталонската влада. Тој го продолжува националистичкиот курс на својот претходник Артур Мас и и покрај сите напори и полициско насилство на 1 октомври 2017 година го спроведе референдумот за независност, кој шпанскиот премиер Маријано Рахој го отфрла како противуставен.
